تکیه ارمغانخانه؛ احیاگر سنت دیرینه تعزیه در زنجان

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از زنجان، شهر ارمغانخانه، مرکز بخش قره پشتلوی زنجان در 35 کیلو متری زنجان واقع شده و از نظر مختصات جغرافیایی در غرب شهر زنجان استقرار یافته است.
این شهر در بهمن‌ 1387 با تصویب هیئت وزیران به عنوان شهر شناخته شده و تاریخچه آن را می‌توان در دو بخش قبل از اسلام که مربوط به حضور ارمنیان می‌شود و بعد از اسلام مورد بررسی قرار داد.
ارمغانخانه در اصطلاح محلی (ارما خانا) تلفظ می شود و از کلمه ایرماکانا گرفته شده است که ایرماک به معنای رودخانه بوده و از ترکی باستان گرفته شده است. ایرماکانا یعنی کرانه رود و به ترکی می شود (چایلاغ) و این شهر در کرانه رودخانه ای به همین نام قراردارد.
بررسی‌های تاریخی که از این ویرانه‌ها به عمل آمده حاکی از قدمت چندین هزار ساله شهر است. بسیاری از مورخان به این عقیده‌اند که شهر تاریخی ارمغان خانه توسط یک زلزله مهیب ویران شده و بازماندگان آن، شهری در نزدیکی ویرانه‌های شهر باستانی بنا کرده‌اند.
وجه تسمیه دیگر این شهر از آن لحاظ است که به ‌علت آبادانی و بزرگی ارمغانخانه از قدیم مرکز سکونت، حکومت و تفرجگاه سلاطین و خوانین بوده‌است که مدعوین را تحفه‌ای از سوی آنها داده می‌شده و کسی دست خالی ازآنجا برنمی‌گشته است. پس ازاسلام مکتب تشیع در دوران صفویه ترویج یافته و به تدریج مراسم تعزیه خوانی در این شهر رایج شده و تاکنون ادامه دارد.
در زمان صفویه گروههای از طایفه افشارجنوب زنجان به دلایل نامعلومی در این شهر سکنی گزیده‌اند. در دوران قاجاریه و پهلوی این شهر و اکثر مناطق قره پشتلو تحت نفوذ روسها و حزب توده قرار داشته است
جمیز موریه انگلیسی در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار جزو هیاتی به ریاست سرهارفورد جونز از طرف پادشاه انگلستان به دربار ایران آمد . کتاب وی که در سال 1812 میلادی در لندن به چاپ رسیده و در آن علاوه بر توصیف شهر زنجان و ایلات ساکن در ناحیه و ولایت خمسه ازکتیبه ای در ارمغانخانه یاد کرده که بسیارحائز اهمیت و جالب توجه است. متأسفانه گویا اطلاعی از این کتبیه امروزه در دست نیست.
اهالی شهر ارمغانخانه، مسلمان و دارای مذهب شیعه 12 امامی و گویش اهالی این روستا زبان ترکی می‌باشد.

مراسم عزاداری و تغزیه‌خوانی در تکیه حسینی ارمغانخانه یکی از معروف ترین تعزیه خوانی‌های ایران است که از حدود ۴۰۰ سال پیش به زبان ترکی برگزار می‌شود و در سال ۱۳۸۹ در شمار میراث معنوی ایران به ثبت ملی رسیده است. این مراسم از اول تا چهاردهم محرم و از اربعین تا بیست و هشتم صفر برگزار می‌شود. تکیه حسینی اعظم ارمغانخانه از قدیمی ترین تکیه‌های شمال غرب کشور به شمار می‌آید.
به نقل از بسیاری از بزرگان درحدود ۴۰۰سال پیش شخصی به نام عیوض نسخه‌های تعزیه را از درگزین همدان آورده که بعدا توسط توکل خان مرحوم مورد ویرایش قرار گرفته است.
فیروزرستمی، از تعزیه خوانان این تکیه  عنوان می کند: توکل خان از بانیان و دست اندرکاران تعزیه درارمغانخانه و از نوادگان ایل ترک افشار بوده و تعزیه را از پدران خود به ارث برده و از مجلس‌نویسان طرفه و نوحه سرایان به نام بوده است که به کار تعزیه ‌پرداخته‌اند و چندین پشت او تعزیه‌خوان، تعزیه‌گردان و از بانیان تعزیه در ارمغانخانه بوده‌اند.
دیدن شبیه در ماه محرم برای اهالی قره پشتلو علی الخصوص ارمغانخانه نوعی عادت و نیایش محسوب میشود. فرزند توکل خان، بعد از شور و مشورت، دست به ساختن تکیه‌ای در ارمغانخانه می زند.
سیروس رستمی، مسئول هیئت امنای تکیه حسینیه اعظم ارمغانخانه نیز می افزاید: تکیه ارمغانخانه در ادوار گذشته توسط مردم و افراد خیر چندین بار مورد ترمیم و بازسازی قرار گرفته است.
وی اظهار می‌کند: این تکیه به دلیل نامناسب و نامتناسب بودن و عدم جوابگویی به خیل مشتاقان، نیاز به ترمیم و بازسازی اساسی داشت که اخیرا افراد خیر به همت اهالی و کمک‌های دولتی دست به چنین اقدامی زدند و تکیه را از هر باب بازسازی نمودند و به شکوه و جلوه آن افزوده شد.
در این تکیه علاوه برتوکل خان، خاندان عیوض و بعد از آن پسرش اسکندر پس از او ملانجف و بعد از ایشان فرزندش ملاحسین بعد از وی مرحوم میرزا باقر ودر آخر کربلایی جواد اسکندری در تکیه ایفای نقش تعزیه نموده‌اند.

از تعزیه خوانان مشهور تکیه حسینی، در طول چند صد سال گذشته می‌توان از میرزا سمیع سهرینی، ملاسیفعلی، میرزا حسین قالایچی، میرزا علی نجفی، میرزا مجید، میرزا جمشید، غلامحسین دوسرانی، میرزا علی فرزند قنبر اهل باکو، مسیّب اسدی، میرزا باقر، بهار، رمضان، ملانجف، ملا حسین، میرزا قهرمان، رزّاق، میرزا تراب اسدی، میرزا یعقوب، فیروز رستمی، اسلام افشاری، عیسی مرشدی، جعفرعلی افشاری، عباس اوجاقلو، رسول اوجاقلو، علیرضا رستمی و حسین مقصودی یاد کرد.
هنر تعزیه در شهر ارمغانخانه باقدمتی که دارد سال هاست که توانسته در طول سال نظر مخاطبین فراوانی از اقصی نقاط ایران اسلامی را به خود جلب کند. همه ساله مراسم ویژه و سنتی تعزیه در ایام محرم و صفر و همچنین ماه مبارک رمضان با شکوه خاصی در تکیه حسینیه اعظم ارمغانخانه برگزار می شود.
گفتنی است مراسم تعزیه شهر ارمغانخانه به علت استقبال گسترده مردم و سابقه تاریخی آن که بیش از 400 سال است، سالهای گذشته در میراث معنوی کشور به ثبت ملی رسیده و  در سل 92 نیز در ایام محرم بیش از 100 هزار نفر در مراسم تعزیه این تکیه حضور یافته و از برنامه های آن بهره‌مند شدند.
سیروس رستمی در پایان عنوان می کند: با توجه به اینکه استقبال کم نظیری از سوی مردم استان و سایر استانها از اجرای مراسم تعزیه در این تکیه صورت می گیرد، امسال برنامه تحویل سال نونیز در این تکیه برگزار شد که با استقبال خوبی روبرو شد.