به گزارش خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا)، در حالی که چند روز از پایان ثبت نام برای حضور در آزمون سراسری حفظ و مفاهیم قرآن کریم میگذرد که پس از 50 روز تبلیغات همهجانبه و به کارگیری تمام توان دو نهاد بزرگ فرهنگی، 241 هزار نفر از سراسر کشور در آن ثبت نام کردند. رقمی که 25 درصد کمتر از پیشبینی اولیه حجتالاسلام والمسلمین خسروی، دبیر اجرایی آزمون است. او در ایام ثبت نام از پیشبینی حضور 300 هزار نفر در آزمون صحبت به میان آورده بود.
اما نگاه کردن به مخاطبان آزمون سراسری حفظ و مفاهیم قرآن از دو منظر قابل بررسی است، نگاه اول که بیشتر ناظر به گذشته آن است، به دید برگزارکنندگان آزمون سراسری قرآن برمیگردد. آنها با مقایسه حجم فعلی ثبت نام کنندگان نسبت به ادوار گذشته و چند ضرب و تقسیم به آماری چندبرابری نسبت به گذشته رسیده و از این باب بسیار خوشحال هستند، بنابر این آن را روندی موفقیتآمیز به حساب میآورند.
در نگاه اول به زعم برگزارکنندگان آزمون سراسری حفظ و مفاهیم قرآن کریم، ثبت نام 241 هزار نفر در این آزمون موفقیتی بزرگ است. از دید آنها زمانی این بزرگی خود را بیشتر و بیشتر نشان میدهد که ادوار گذشته را مورد کنکاش خود قرار دهند.
اگر به گذشته آزمون نگاه کنیم، دیده میشود که در هیچ دورهای تعداد افراد متقاضی برای حضور در این کنکور قرآنی نه تنها فراتر از 100 هزار نفر نرفته، بلکه حتی به این رقم نیز نزدیک نشده است. در چنین وضعیتی نه تنها عوامل اجرایی آزمون سراسری حفظ و مفاهیم قرآن کریم که هر فرد دیگری که با آزمون سروکار دارد، باید از این استقبال چندبرابری مخاطبان خوشحال باشد.
به عنوان نمونه به آمار دو دوره گذشته این آزمون نگاه کوتاهی داریم، در چهاردهمین دوره آزمون سراسری حفظ و مفاهیم قرآن کریم که سال 94 برگزار شد 62 هزار نفر برای حضور در آزمون ثبت نام کردند. 62 هزار نفری که البته 81 درصد از آنها را بانوان تشکیل میدادند.
در پانزدهمین دوره نیز که سال گذشته برگزار شد، شرایط کمی متفاوت شد و این متفاوت شدن شرایط به دلیل برگزاری آزمون حفظ برای کارکنان دولت علاوه بر موسسات قرآنی بود. در این دوره در بخش موسسات که محور و پایه اصلی برگزاری آزمون است، 75 هزار نفر ثبت نام کردند. در بخش کارکنان دولت نیز حدود 70 هزار نفر ثبت نام کردند تا مجموع این دو گروه به 145 هزار نفر برسد. تا آن روز آزمون سراسری حفظ و مفاهیم قرآن کریم هیچگاه به 100 هزار نفر نزدیک نشده بود. اما این همه داستان آزمون سراسری حفظ و مفاهیم قرآن کریم نیست.
نگاه دیگری نیز وجود دارد که بیشتر آینده آن و نسبتِ آزمون با کلیت جامعه را مد نظر دارد که به نظر میرسد کمتر مورد توجه تصمیمسازان این عرصه قرار گرفته است.
چیزی که مورد سوال اصلی این نوشتار است این است که آیا 241 هزار نفر - که نتیجه تبلیغات 50 روزه دو نهاد بزرگ فرهنگی بوده و مشخص نیست تا روز آزمون چند درصد ریزش به همراه داشته باشد - تمام ظرفیت و تمام توان دو نهاد فرهنگی کشور است یا خیر و سوال اصلیتر این است که آیا تمام ظرفیت فعالیتهای قرآنی در کشور این رقم است؟ آیا توان جذب بیشتر افراد به این آزمون وجود دارد؟ آیا تنها 241 هزار علاقهمند قرآنی در کشور که انگیزه لازم برای حضور در آزمون را داشته باشند، حضور دارند؟ رقمی ایدهآل برای یک فعالی قرآنی که حامل گزاره ملی بودن باشد، چه رقمی است و آیا مسئولان به این رقم نه در جلسات و نه در گفتوگو با رسانهها که در خلوت خود فکر کردهاند؟
زمانی که هنوز مهلت ثبت نام آزمون قرآنی به پایان نرسیده بود و عوامل اجرایی آن از تمام ظرفیت رسانهها برای ترغیب مردم به آزمون استفاده میکردند، حجتالاسلام والمسلمین «سیدمصطفی حسینی»، نایب رئیس شورای سیاستگذاری آزمون با حضور در یک برنامه رادیویی از رقمی بسیار بزرگ که مورد انتظار است تا در چنین آزمونی حضور یابند سخن گفت. رقمی که شاید در وهله اول بسیار آرمانی به نظر برسد.
«ما توقع [انتظار] نداریم در حال حاضر سه میلیون حافظ قرآن کریم[در کشور] داشته باشیم، اما اینکه توقع داشته باشیم، اکنون سه میلیون نفر که حافظ [مقداری] جزء ۳۰ قرآن کریم هم باشند، در آزمون سراسری قرآن کریم حضور یابند، توقع بالایی نیست؛ چرا که در حال حاضر بسیاری از مردم بیش از نیمی از سورههای کوتاه قرآن کریم را حفظ هستند، اما شرایط حضور در آزمون را به دلایل مختلف ندارند». این بخشی از صحبتهای رئیس مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه است که آن را در یک برنامه رادیویی ابراز کرد. عقیدهای که به وضوح میگوید، انتظار داشتن برای حضور سه میلیون نفر در آزمون انتظار زیادی نیست.
صحبتی که البته دور از واقعیت نیست؛ چرا که نگارنده بر این باور است که نه تنها سه میلیون نفر بلکه رقمی بسیار بیشتر از این در کشورمان حافظ تعدادی از سورههای قرآن کریم هستند و با اطلاعات معارفی که دارند، میتوانند صاحب یک کرسی در روز آزمون باشند. همین میتواند نشانگر این موضوع باشد که این بخش از جامعه به صورت بالقوه امکان ورود بیشتر به فعالیتهای قرآنی – البته نه به صورت حرفهای – و از جمله آزمون حفظ را دارند.
چرا با وجود اینکه تقریباً همگان اذعان دارند که در کشور درصد زیادی از مردم حافظ سورهها یا آیاتی از قرآن کریم و نیز اطلاعات معارفی بالایی هستند اما در هیچ فرآیند و رویدادی قرآنی که شاخصه اصلی آن آزمون سراسری حفظ قرآن است، شرکت نمیکنند؟
چرا فاصله بین ایدهآل و واقعیت یک موضوع تا به این حد زیاد است؟ چه عامل یا عواملی باعث شده تا ایدهآل این مسئول ایدهآلگرا محقق نشود. الان که بیشترین حجم تبلیغات در بهترین زمانهای پخش و نیز رسانههای تخصصی قرآنی در خدمت آزمون و اطلاعرسانی جزء به جزء آن هستند، چرا رقم از 241 هزار نفر فراتر نرفته است؟
به گمان، جواب این سوال و بسیاری سوالات دیگر در گفت وگوی کوتاه نگارنده با جوانانی که سالها در عرصه فعالیتهای قرآنی حضور داشته و آشنایی کاملی با کتاب الهی دارند به خوبی روشن شود. آنها در پاسخ به دعوت برای حضور در آزمون به یک جمله اکتفا میکردند؛ «آزمون خروجی خاصی ندارد و با حضور نیافتن در آن چیزی را از دست نخواهیم داد».
شاید یکی از مواردی که باعث عدم رسیدن به رقم ایده آل مورد نظر مسئولان در آزمون سراسری حفظ و مفاهیم قرآن کریم باشد، روشهای جذب مخاطب به آزمون است. واقعیت امر این است که برنامهریزان فعالیتهای قرآنی هنوز بین دوراهی استفاده از موارد تشویقی مادی یا عدم استفاده از این موارد در عرصه فعالیتهای قرآنی گرفتار ماندهاند تا فرصتسوزیها در سایه این تشکیک به پیش بتازد.
همه نیک میدانند که روشهای دعوت مردم به فعالیتهای قرآنی و از جمله آزمون سراسری حفظ و مفاهیم قرآن کریم بهروز نبوده و هنوز به همان روشهای قدیمی که عمدتاً بر اهدای کمک هزینه سفر به چند شهر مذهبی است، تمرکز یافته، در حالی که ذائقه مخاطبان این روزها تغییر یافته است.
برنامهریزان قرآنی و آزمون حفظ مطمئناً بهتر از هرکس دیگری میدانند که با اهدای گواهینامههایی که هنوز مشخص نیست چه استفادههایی از آن میتوان داشت و اهدای کمک هزینه سفر نمیتوانند، علاقهمندان قرآنی را جذب چنین فعالیتهایی کنند. شهروندان دیگر حاضر نیستند که به خاطر این قبیل جوایز در برنامهای حضور داشته باشند و این یک واقعیت است.
در اطراف هر کدام از ما افراد زیادی هستند که میتوانند در آزمون حضور داشته باشند، افرادی که هر کدام بالقوه صاحب یک صندلی در آزمون سراسری حفظ قرآن کریم هستند، اما مسئولان و برنامهریزان و تصمیمسازان قرآنی هنوز هنر جذب این افراد را کشف یا اختراع! نکرده و مشخص نیست دانشمندان جامعه قرآنی چه اولویتهای دیگری را در جلسات خود چکشکاری میکنند.
اعتقاد نگارنده بر این است که درد و رنجی که فعالیتهای قرآنی همیشه کشیده از نبود تنوع و تکراری بودن امور، پوسیدگی ابزار بوده است.