روش پژوهشهای قرآنی سامان‌یافته نیست
گروه حوزه‌های علمیه ــ عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم ضمن تبیین دوکاستی اصلی در پژوهشهای قرآنی که منشأ عمده مشکلات است، تاکید کرد: روش پژوهشهای قرآنی در حوزه و دانشگاه سامان‌یافته نیست و به همین دلیل از یکسو شاهد پرایراد بودن فرم‌های تحقیق و از سوی دیگر گرایش به تحقیقاتی هستیم که متناسب با نیازهای کشور نیست.
حجت‌الاسلام والمسلمین سعید بهمنی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن در گفت‌وگو با ایکنا؛ در مورد وضعیت پژوهشهای قرآنی کشور گفت: به راحتی نمی‌توان در مورد این حجم از مطالعات قرآنی بعد از انقلاب اسلامی داوری و قضاوت کرد، ولی نظر بنده در مورد روند مسیر پژوهشهای قرآنی به صورت کلی مثبت است و نگاه خوش‌بینانه‌ای به آینده دارم.
وی تصریح کرد: این نگاه خوش‌بینانه برگرفته از این مسئله و استدلال است که مباحث در تحقیقات قرآنی به سمت تخصصی شدن و حرفه‌ای شدن رو به حرکت است اگرچه در مقطع فعلی با اهداف و سطح تولید علم در بستر قرآن و احادیث فاصله زیادی داریم.
بهمنی با بیان اینکه کمیت تحقیقات قرآنی، فوق‌العاده رشد کرده است گفت: شمار آثاری که بعد از انقلاب اسلامی پدید آمده با آثار صدر اسلام تا انقلاب، برابری می‌کند که پدیده عجیبی است.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن تصریح کرد: بنده در مباحثاتی که با فضلا و اهل دانش در زمینه قرآنی داشته و دارم اصل تمرکز ایشان بر روی داده‌های وحیانی، نقطه‌ای متعالی در این عرصه است و بخش قابل توجهی از نخبگان و مطالب منتشره از مرحله امکان به مرحله تولید رسیده‌اند، ولی همچنان دو کاستی اساسی و اصلی در این مسئله مشهود است.
۲ کاستی اصلی در تحقیقات قرآنی
بهمنی ادامه داد: این دو کاستی یکی در اصل استناد به قرآن کریم است یعنی محققان و قرآن‌پژوهان وقتی می‌خواهند به قرآن استناد کنند، در این استنادات، کاستی دارند و اشاره، تداعی و مستندات آنان کم است و نظریه آنان را به خوبی پشتیبانی نمی‌کند؛ در مواردی هم استنادات به اندازه خوبی وجود دارند، ولی وجه دلالت آنان قدرت لازم را ندارد و یا به خوبی تبیین نشده و از عهده تبیین برنمی‌آیند.
این نویسنده و قرآن‌پژوه تاکید کرد: هنر اصلی نظریه‌پردازی این است که نظریه‌پرداز وجه دلالت را که بروز دانشی دارد معلوم کند و این در بخش با ضعف‌هایی روبرو هستیم.
این محقق و قرآن‌پژوه با تاکید بر اینکه اصل استناد و وجه دلالت دو مشکل عمده در تحقیقات کنونی حتی در سطح نخبگان و اساتید است اظهار کرد: تراکم دانشی و نیاز علمی در این مسائل صورت‌بندی درستی نیافته است و این مسئله هم در حوزه و هم در دانشگاه وجود دارد و مخاطب نخست آن هم اندیشمندان حوزه علمیه هستند.
بهمنی با ارائه راه‌کار برای حل این مسئله تصریح کرد: نخستین راه حل این مسئله، اصلاح ساختار و روش آموزش در سطوح مقدماتی، میانی و عالی و اصلاح سامانه‌های آموزشی و پژوهشی است.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم با تاکید بر اینکه بخش بزرگی از آسیب‌ها به نظر بنده به همین دو آسیب در عرصه قرآنی باز می‌گردد تصریح کرد: بنده حداقل تا جایی که دیده و مواجهه داشته‌ام در این زمینه، به آسیب‌هایی در حجم متراکم و زیاد برخورد نداشته‌ام و البته موارد جزئی وجود دارد که در مقایسه با این حجم وسیع پژوهشهای قرآنی، به چشم نمی‌آید.
این نویسنده و محقق حوزه علمیه به کپیبرداری به عنوان یکی از این آسیب‌ها اشاره و اظهار کرد: وقتی کسی به جای اینکه خودش اهل تحقیق و پژوهش شود سراغ این مسئله می‌رود به نظر بنده به دو عامل باز می‌گردد؛ یکی اینکه فرد، دانش لازم در این موضوع را به لحاظ روشی و دانشی ندارد و یا اینکه در این زمینه مهارت ندارد.
سامان‌نایافتگی روش پژوهشهای قرآنی
وی با بیان اینکه روش‌های پژوهشی در کشور ما سامان‌یافته نیست اظهار کرد: برخی پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقی که سابقه چندین سال فعالیت دارند گاهی برای بنده فرم‌های طرح تحقیق می‌فرستند که بنده فارغ از طرح، به نقد حتی فرم تحقیقشان می‌پردازم و ایراد می‌گیرم و گاهی چندین صفحه هم می‌نویسم آن هم مراکزی که سابقه آنان به ۲۰ سال فعالیت می‌رسد.
بهمنی با تاکید بر اینکه کمتر با فرم تحقیقی مواجه شده که نقایص اصلی نداشته باشد افزود: این مسئله نشان می‌دهد هنوز سامانه روش پژوهش در کشور به درستی شکل‌یافته نیست و هاضمه آن، روش درست و عمیق علمی را در خود هضم نکرده است.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم اظهار کرد: اولین گام در پژوهش، تبیین درست مسئله مورد تحقیق است، ولی در بسیاری از تحقیقات، با تشتت و پراکندگی روبرو هستیم که نشان می‌دهد ادبیات واحدی در این زمینه وجود ندارد؛ یک مشکل این مسئله در روش است یعنی ما باید فرایند‌های پژوهش را قطع نظر از عملیاتی شدن، فهم کنیم مثلا برای تولید خشت، فلان خاک باید با فلان مقدار آب مخلوط شود؛ دانستن این مسئله یک بحث و درست درآمدن در اجرا، هم بحث دیگری است لذا ابتدا ما باید فرایند پژوهش را روشمند کنیم.
بهمنی تصریح کرد: اشکالی که در مرحله اجرا ایجاد می‌شود متکی به پیشینه دانشی آن نیست بلکه ایراد کار در مباحث مهارتی و فراگیری است؛ کشور ما به خصوص در تحقیقات قرآنی در بخش مهارت دچار ضعف است؛ افراد بر پیشینه‌شناسی تاکید می‌کنند، ولی مهارت رجوع به این منابع پیشینی را ندارند لذا در سطح دانشجویی و طلبگی برای تولید علم و آموزش دانش پژوهش و مهارت و به ویژه در مهارت ضعف‌های زیادی داریم.
وی افزود: نتیجه این موضوع آن است که دانشجویان و طلابی فارغ‌التحصیل می‌شوند که به لحاظ دانشی هم اطلاعات و توانمندی خوبی دارند، ولی چون آنقدر پژوهش نکرده‌اند که در آن ماهر شوند لذا نمی‌توانند از پس کار برآیند.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم اظهار کرد: استادان باید مهارت‌های پژوهشی را در حین آموزش به دانشجو طلبه منتقل کنند؛ طبق نقل‌های شنیده شده، در برخی کشورها، دانشجو گام به گام همراه با استاد به سطح مهارت می‌رسد و گرفتن مدرک در گرو داشتن مهارت کافی است، ولی در کشور ما مهارت در روش تحقیق احراز نمی‌شود و دانشجو و طلاب نابغه‌ای را داریم که فاقد مهارت هستند.
ایجاد سامانه ارتباط نهاد‌های نظام با محیط دانش
بهمنی در مورد اینکه چه میزان تحقیقات قرآنی کاربردی و ناظر به نیازهای روز جامعه هستند تصریح کرد: بررسی این مسئله باید از چند منظر باید انجام شود؛ یکی کل نظام و تعامل میان نظام و محیط‌های دانشی و آموزشی و پژوهشی و دیگری تحقیقات معطوف به نیازهای روز است. الان متاسفانه نظام اسلامی در بخش‌های مختلف مانند قوا و شورا‌ها و مجمع تشخیص و ... تعامل دانشی در میدان عملیات با محیط‌های آموزشی و پژوهشی و در قالب یک سامانه تعریف شده و هدفمند ندارند البته موارد معدود این دست ارتباطات وجود دارد، اما در قالب یک سامانه تعریف شده نیست.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن اظهار کرد: بنده تا سطح روسای قوا، مجمع تشخیص و شورای عالی انقلاب فرهنگی پیشنهاد داده‌ام که نظام اسلامی در مواجهه با یک مسئله باید در وهله اول، تولید دانش داشته باشد؛ یعنی یا ما دانش آن مسئله را در گذشته تولید کرده‌ایم که در این صورت باید به ارائه گزارشی از پیشینه آن به مسئولان بپردازیم و یا تولید نشده که باید وارد فرایند تولید شویم و این نیازمند یک سامانه است که محققان و مراکز پژوهشی به دور از تشریفات وارد این تعامل شوند.
بهمنی بیان کرد: بعد دوم نیز این است که ما در سطح کلان، الگوسازی نداریم؛ مثلا شورای تخصصی حوزوی زیرنظر شورای عالی انقلاب فرهنگی ایجاد شد و یا جامعه مدرسین، کمیسیون نظام و حوزه را تشکیل داد، اما بعدا به دلایلی تعطیل شد که چرایی آن را نمی‌دانم.
وی افزود: مسائل باید در محیط‌های علمی آموزشی و پژوهشی پردازش شوند و راه حل مناسب با نظام را ارائه کنیم؛ در علوم انسانی هم باید نظام مسائل ارائه و الگو‌های مناسب با زیست‌بوم دینی خودمان ارائه دهیم و اگر این اتفاق دوطرفه یعنی از یکسو اقبال نظام به مراکز دانشی و از سوی دیگر الگوپردازی نظام دانشی کشور رخ می‌داد سرریز این تحقیقات وارد بدنه دانشجویی و طلبگی می‌شد، ولی الان، چون نیست طلبه یا دانشجو طبق ذائقه و سلیقه شخصی و یا موضوعی که برای خود او دغدغه است سراغ تحقیق می‌رود در حالی که ممکن است از دغدغه‌ها و مسائل کشور و نیاز‌ها اصولا مطلع هم نباشد.
هدررفت استعداد‌های پژوهشی
وی با بیان اینکه نبود سامانه مناسب سبب هدررفت و پرت منابع و استعداد‌های پژوهشی شده است تصریح کرد: بنده عناوین تحقیقات پایان‌نامه‌ای ثبت شده در یکی از پایگاه‌های اینترنتی را چندین سال قبل بررسی کردم و تنها دو درصد موضوعات از ابتدای تاسیس رشته قرآن در دانشگاه‌ها تا سال بررسی بنده، نو و جدید بودند البته الان وضعیت در تحقیقات بسیار بهتر شده است البته همان طور که گفته شد در استنادات و وجوه دلالت با ضعف مواجهیم.
بازنگری سامانه‌های آموزشی و پژوهشی
بهمنی با تاکید بر اینکه باید سامانه‌های آموزشی و پژوهشی بازنگری و اصلاح شوند تصریح کرد: باید دانش و مهارت دانش پژوهان را ارتقاء دهیم تا سطح استناد وجوه دلالت بالا برود و به حد کفایت برسد.
وی در مورد آسیب‌های تحقیقات تاکید کرد: شاید تا ۲۰ مورد هم بتوان برشمرد، اما اگر متغیر‌های اساسی که به آن اشاره شد دستکاری و اصلاح شوند افراد ماهر تربیت خواهند شد و با ارائه درخواست از بخش‌های مختلف نظام، انگیزه برای تحقیق هم بالا می‌رود.
انتهای پیام
