نظامات اجتماعی با ترکیب دین، عقل و عرف حاصل می‌شود/ تحمیل نظام خاص؛ مانع جاودانگی دین
گروه حوزه‌های علمیه ــ استاد دانشگاه مفید قم با بیان اینکه نظامات اجتماعی با ترکیب دین، عقل و عرف حاصل می‌شود، گفت: تحمیل نظامی خاص برای اداره جامعه، مانع جاودانگی دین و پویایی آن است.
یوسف خان‌محمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه مفید، در گفت‌وگو با ایکنا، گفت: بحث نظام و نظامسازی بحثی عرفی است و عقل بشری آن را مطرح می‌کند؛ یعنی عقل و عرف قدرت نظامسازی را دارند، ولی اینکه بتوانیم از درون قرآن و روایات مدل و نظام خاصی را در مسائل سیاسی و اجتماعی بیرون بیاوریم، چنین چیزی وجود ندارد.
وی افزود: در حوزه تفسیر سیاسی تحقیقاتی داشته‌ام. در قرآن کریم و روایات محتوای سیاسی مطرح شده و به اهداف سیاست و غایت آن تصریح و یا اشاره شده است، ولی اینکه قرآن مدل منحصر و خاصی را برای اداره یک جامعه ترجیح دهد وجود ندارد.
تحمیل عدم پویایی بر نصوص با انتخاب مدل خاص
استاد دانشگاه مفید ادامه داد: اگر قائل به این باشیم که قرآن و روایات مدل خاصی برای اداره جامعه مطرح کنند، در این صورت عدم پویایی را بر متون و نصوص خودمان تحمیل می‌کنیم، ولی اگر محتوا و چارچوب را از قرآن و روایات بگیریم و اهداف و غایات و جهت‌گیری را هم از نصوص به دست آوریم، با کمک عقل و عرف می‌توانیم به نظامی بومی و متناسب با ظرفیت‌های جامعه برسیم؛ بنابراین در اینجا سخن از نظامسازی فقه و قرآن صرف مطرح نیست، بلکه ترکیبی از مجموعه عوامل است.
وی با بیان اینکه فقه به این معنا نظام خاصی را تولید نمی‌کند، تصریح کرد: در مباحثی که در مورد فقه نظام مطرح شد دیدگاه بنده به دیدگاه آقای فاضل نزدیکتر است؛ امام خمینی(ره) بحث جمهوری اسلامی را به مثابه یک مدل حکومتی مطرح و بحث تفکیک قوا را که در کشورهای غربی رایج و دیدگاه منتسکیو بود پذیرفتند؛ یعنی امام(ره) تراث شیعه را در قالب عقل بشر نظام‌مند کردند و این ترکیب ایجاد شد.
خان‌محمدی تأکید کرد: اینکه بخواهیم برای همه چیز از قرآن و روایات نظام بیرون بیاوریم حرف دقیقی نیست؛ مثلاً در قرآن اصل مشورت و شورا مطرح است، اما اینکه روش مشورت با مردم چگونه باشد، آیا بیعت است یا انتخابات و یا مدل دیگر از متون به دست نمی‌آید و اساساً کار دین این نیست و در هر دوره‌ای متناسب با زمان و مکان متفاوت است.
مدل‌سازی براساس جهت‌دهی نصوص
وی با بیان اینکه بحث شورا در چند آیه قرآن مطرح است، تصریح کرد: اگر بخواهیم آن را به کار بگیریم، امروز باید نظام پارلمانی درست کنیم؛ در این صورت آیا کارکرد مشورت به حاشیه نخواهد رفت؟ بنابراین آنچه نشانه پویایی متون مقدس ماست این است که جهت‌دهی و غایات و مبانی را تعریف کرده باشند و مدل‌ها را خودمان تعیین کنیم؛ براساس مقتضیات زمانه مشکلات جامعه را به قرآن و روایات عرضه می‌کنیم و با استفاده از عقل و عرف به بحث نظامسازی می‌پردازیم. البته برخی ممکن است این مسئله را تقلیل‌گرایی تلقی کنند، ولی به نظر بنده این موضوع درست نیست.
استاد دانشگاه مفید قم افزود: یک پایه حکومت مردم هستند و مردم نیز دنبال این نیستند که برخلاف مصالح و منافع عمل کنند. ارجاع به آرای عمومی به همین دلیل از اهمیت زیادی برخوردار است.
خان‌محمدی تأکید کرد: اگر در جامعه تکثرگرایی نباشد، جامعه دچار جمود و تصلب خواهد شد؛ بنابراین می‌توانیم در انتخاب روش‌ها و مدل‌های اداره جامعه هر روشی را که بیشتر قادر به رفع مشکلات است برگزینیم و مبنا قرار دهیم و تصمیم‌گیر نهایی نیز مردم خواهند بود؛ از این رو متون دینی جهت و اهداف اداره سیاسی را بیان فرموده، ولی مدل خاصی تعیین نکرده است.
محرومیت از تجارب بشری با مرزبندی
این محقق و پژوهشگر دانشگاه مفید با بیان اینکه نباید به تجارب بشر بی‌تفاوت باشیم، اظهار کرد: نباید با برخی مرزبندی‌ها خودمان را از تجربه بشری محروم کنیم؛ مثلاً امام خمینی(ره) جمهوری را که مدل حکومت غربی است پذیرفت، ولی با قید اسلامی مدل جدیدی ایجاد کرد، در حالی که در صدر اسلام و بعد از پیامبر(ص)، مدل حکومت خلافت بود؛ قذافی هم در اوائل انقلاب که خود را طرفدار ایران نشان داد، بر این مطلب تأکید داشت که مدل حکومت اسلامی باید خلافت باشد. حتی برخی تلاش کردند تا با استناد به قرآن و روایات، طبق برداشت خود مدل جمهوری اسلامی را در تنافی با متون نشان دهند، ولی امام(ره) هیچ کدام را نپذیرفتند.
استاد دانشگاه مفید بیان کرد: باید بر روی تراث ماندگار شیعه و قرآن کریم فعالیت جدی کنیم تا پویایی آن را به دست آوریم و به دیگران نشان دهیم؛ بنابراین توجه به دو مؤلفه یعنی اقتضائات زمان و عقل‌گرایی باید در این پژوهش‌ها به شدت مورد توجه باشد و اگر عقل و عرف را حذف کنیم، به مدل سلطنت نزدیک خواهیم شد.
انتهای پیام
