خاطرات ابوالقاسمی و خاکی از سفرهای تبلیغی / ظرفیت قاریان ایرانی در دیپلماسی فرهنگی
احمد ابوالقاسمی و رحیم خاکی، قاریان و داوران بین‌المللی قرآن کریم در گفت‌وگویی مشترک، ضمن بیان خاطراتی از تأثیرگذاری سفرهای تبلیغی خود به اقصی نقاط جهان، از اهمیت پیگیری این سفرها و ضرورت استفاده از ظرفیت قاریان ایرانی در دیپلماسی فرهنگی سخن گفتند.
به گزارش ایکنا، نخستین قسمت از مجموعه لایوهای اینستاگرامی حاجت تی‌وی، شامگاه سه‌شنبه هفتم بهمن‌ماه با موضوع تأثیرگذاری سفرهای تبلیغی قاریان ایرانی در جهان و با حضور احمد ابوالقاسمی و رحیم خاکی، قاریان و داوران بین‌المللی قرآن کریم برگزار شد.
ابوالقاسمی، قاری و داور بین‌المللی در این گفت‌وگو اظهار کرد: من از اواخر سال 67 تاکنون به سفرهای تبلیغی اعزام شده‌ام و خاطرات زیادی از تأثیر قاریان ایرانی بر مردم جهان در ذهن دارم. اولین بار، صدای قاریان ایرانی، چند سال پیش از انقلاب با حضور اساتید ایرانی در مسابقات مالزی به گوش جهانیان رسید. در سال 1354، یک گروه از قاریان ایرانی به همت هیئت‌های مذهبی خیابان ایرانِ تهران، به کشورهای خارجی مثل سوریه اعزام شدند. این گروه همان سال به حج نیز مشرف شد. برای مردم جهان جالب و جاذب بود که یک ایرانی بدون آنکه عربی بداند، فصیح و زیبا تلاوت می‌کند.
می‌گفتند شما ایرانی نیستید! اجیر شده‌اید!
وی ادامه داد: من همیشه بعد از تلاوت، برخورد مردم را می‌دیدم که غالباً فکر می‌کردند ما ایرانی نیستیم، بلکه عرب‌هایی هستیم که اجیر شده‌ایم تا به جمهوری اسلامی خدمت کنیم و امتیازی برای تشیع ایجاد کنیم! یادم هست یک بار استاد کریم منصوری در بیت‌الله‌الحرام تلاوت می‌کرد. آقایی که اواسط تلاوت هیجان زده شده بود، سر آقای منصوری داد زد که چرا خود را ایرانی جا زده‌ای؟ تو عرب هستی و می‌خواهی به ایران خدمت کنی! آقای منصوری هرچقدر اصرار می‌کرد و قسم می‌خورد که ایرانی هستم و در ایران به دنیا آمده‌ام، باورشان نمی‌شد. مجبور شدیم از فردای آن روز، پرچم ایران به سینه بزنیم و چفیه به دوشمان بیندازیم تا نشان دهیم که ایرانی هستیم و افتخار می‌کنیم به ایرانی بودنمان تا جهان بپذیرد که قرآن در جمهوری اسلامی ایران یک فرهنگ و حرکت نهادینه شده است.
مردم غالباً فکر می‌کردند ما ایرانی نیستیم، بلکه عرب‌هایی هستیم که اجیر شده‌ایم تا به جمهوری اسلامی خدمت کنیم و امتیازی برای تشیع ایجاد کنیم! یادم هست یک بار استاد کریم منصوری در بیت‌الله‌الحرام تلاوت می‌کرد، آقایی که اواسط تلاوت هیجان زده شده بود، سر آقای منصوری داد زد که چرا خود را ایرانی جا زده‌ای؟ تو عرب هستی و می‌خواهی به ایران خدمت کنی!
این مدرس قرآن اظهار کرد: تلاوت قرآن کار سختی است و یکی، دو ساله موفقیت حاصل نمی‌شود، نمی‌توان با یک بخشنامه تلاوت را ایجاد کرد و آن را رشد داد، این را مستمع متوجه می‌شود. کسی که تلاوت قرآن قاری ایرانی را می‌شنید، نتیجه درونی که می‌گرفت این بود که قطعاً این قاری سال‌هاست قرآن می‌خواند و نشان می‌دهد که مردم کشورش با قرآن زندگی می‌کنند. نکته دیگر این بود که به واسطه تلاوت قاریان ایرانی، مطمئن می‌شدند که قرآن ایرانی‌ها از قرآن دیگر ملل مسلمان متفاوت نیست.
خاطره ابوالقاسمی از مقدونیه
ابوالقاسمی افزود: سال‌ها پیش در کشور مقدونیه که آن زمان زیر نظر کشور یوگسلاوی بود، تلاوت کردم. یکی از شیوخ آن کشور با ما همراه شد و ما را به خوردن چای و قهوه دعوت کرد. وقتی وارد محل شدیم، دیدم که می‌خواهد یک سؤال شک‌برانگیزی را مطرح کند که آیا قرآن شما همین قرآنی است که ما می‌خوانیم؟ من سریعاً یک قرآن به آن‌ها هدیه کردم، خیلی خوشحال شد که می‌خواهد از دست ایرانی قرآنی را هدیه بگیرد. قرآن را با خوشحالی تمام به دوستش هدیه داد و به زبان خودشان گفت که آن را چک کن. آن شخص حدود بیست بار آن قرآن را باز و بسته کرد و هر صفحه‌ای که باز می‌شد را بررسی می‌کرد، آنگاه مطمئن شد که این قرآن همان قرآنی است که همه مسلمانان دارند و این موضوع را به شیخ اطلاع داد. بلافاصله آن شیخ از ما حلالیت خواست و گفت ما همیشه فکر می‌کردیم شما قرآن را عوض کرده‌اید.
سفرهایی با هزینه کم و کیفیت بالا
رایزنان فرهنگی و کارکنان فرهنگی سفارتخانه‌ها از طریق حضور چهره‌های قرآنی توانستند با مراکز اسلامی کشورهای محل اقامت و مفتیان و ائمه جماعات سایر مذاهب ارتباط بگیرند که بعضاً اختلاف نظرها و شبهاتی نسبت به فرهنگ شیعه و جمهوری اسلامی داشتند.
خاکی، قاری و داور بین‌المللی قرآن کریم نیز در این گفت‌وگو با تشکر از ابوالقاسمی برای پرداخت به این موضوع گفت: موضوع خوبی در این لایوهای اینستاگرامی شروع کرده‌اید و در شرایط کرونا که سفرهای تبلیغی و حتی جلسات قرآن نیز محدود شده است، فرصت خوبی برای بازخوانی و بازگویی بسیاری از خاطرات قرآنی و بررسی موضوعاتی ایجاد شده است که جریان‌ساز بوده‌اند. واقعاً دست مریزاد باید گفت به کسانی که اولین سفرهای تبلیغی را برای قاریان ایرانی طراحی کردند. این سفرها مزایای فوق‌العاده و جنبه‌های مختلفی داشته که یکی از آن جنبه‌ها، آشنایی کشورهای مختلف جهان و مسلمان‌های سراسر جهان با قاریان ایرانی و جنبه دیگر، آشنایی با مذهب تشیع و فرهنگ ایران است.
این مدرس قرآن ادامه داد: بسیاری از کارگزاران دیپلماسی ایران، خصوصاً رایزنان فرهنگی و کارکنان فرهنگی سفارتخانه‌ها از طریق حضور چهره‌های قرآنی توانستند با مراکز اسلامی کشورهای محل اقامت و مفتیان و ائمه جماعات سایر مذاهب ارتباط بگیرند که بعضاً اختلاف نظرها و شبهاتی نسبت به فرهنگ شیعه و جمهوری اسلامی داشتند. حضور قاریان ایرانی با بهترین کیفیت و کمترین هزینه این سوء تفاهم‌ها را رفع می‌کرد. سفر تبلیغی هنوز هم برای من جذابیت دارد، گرچه از ما سنی گذشته است و خیلی مشغله داریم. سفر لذت‌های ذاتی خودش را دارد، چه سفری بهتر از این که هم بتوانی سیاحت کنی و هم قرآن بخوانی و مردم را به لذت برسانی. عمده سفرهای من در دوران جوانی‌ام اتفاق افتاد. مطمئناً این سفرها در پخته‌شدن و انگیزه‌گرفتن برای ارائه تلاوت فاخرتر ما تأثیر داشت.
دعوای یک شخص با ابوالقاسمی در دوبی
ابوالقاسمی در این بخش اظهار کرد: در سفرهای مختلف بارها متهم شدیم که ایرانی نیستیم و پول گرفته‌ایم تا برای ایران کار کنیم. یک بار بعد از تلاوتی که در دبی داشتم، آقایی جلو آمد و قسم خورد که تو اهل حلب سوریه هستی. هرچه به او گفتم که خودم و خانواده‌ام متولد تهران و ایرانی هستیم، اما قاطعانه می‌گفت پدر و مادرت به تو دروغ گفته‌اند و چیزی نمانده بود که دعوا رخ دهد.
تیراندازی پس از تلاوت خاکی!
خاکی نیز گفت: سفری با جناب استاد قصری‌زاده به مقدونیه داشتیم که جا دارد همینجا انتصاب شایسته ایشان به مدیریت رادیوقرآن را تبریک بگویم. حضور دوستان قرآنی در مجموعه‌های قرآنی باعث افتخار است و حضور استاد ابوالقاسمی نیز در مدیریت رادیوقرآن بسیار افتخارآمیز بود. در آن سفر که در معیت استاد قصری‌زاده بودیم، التهابات داخلی در مقدونیه جریان داشت. یک شب، جایی قرآن خواندیم و از مسجد بیرون آمدیم. وقتی در حال خوش و بش برای خداحافظی بودیم، تیراندازی‌های وسیعی شروع شد، من فکر کردم جنگ داخلی است و در کسری از ثانیه خود را به داخل ماشین پرت کردم. همه خندیدند و گفتند بیا پایین! این تیراندازی‌ها رسم مردم در استقبال از مهمان است، مردم محلی از حضور شما قاریان ایرانی که اینقدر خوب تلاوت می‌کنید، خوشحال هستند.
نوار تلاوت‌های قاری ایرانی در عربستان
وی ادامه داد: یک سال به اتفاق دوستان قرآنی در گروه فجر به سفر حج مشرف شدیم، من هم در مسجدالحرام تلاوت کردم. در پایان دیدم سه، چهارنفر آمدند و چون نمی‌توانم به خوبی به زبان عربی صحبت کنم، از آقای حیدر جاودان خواستم که در ترجمه به ما کمک کند. آن جوانان عربستانی از من پرسیدند: آیا شما واقعاً رحیم خاکی هستید؟ ما سال‌ها آرزو داشتیم شما را از نزدیک ببینیم. زیرا تلاوت‌های شما را که از رادیوی عربی برون‌مرزی ایران پخش می‌شود، ضبط می‌کنیم و در قالب نوارهایی به فروش می‌رسانیم و درس می‌دهیم. فرداشب تعدادی از جوانان اهل طائف آمدند و قرآن خیلی نفیسی به من هدیه دادند. بسیار برای من جای خوشحالی است که در این سفرها، ارتباطات و حلقه‌هایی میان قاریان ایرانی و مردم کشورهای مختلف شکل می‌گیرد که سرمایه بزرگ فرهنگی محسوب می‌شود.
مدیران فرهنگی، سفرهای تبلیغی قاریان را جدی نگرفتند
در این هنگام، ابوالقاسمی از خاکی پرسید: آیا قبول دارید این سفرها با این حجم از تأثیر، از سوی مسئولان فرهنگی کشورمان چندان جدی گرفته نشد؟ به خصوص اینکه این سفرها کم‌هزینه‌ترین و باکیفیت‌ترین اقدام فرهنگی است. یک بار مفتی غنا گفت تلاوت بیست دقیقه‌ای شما تبلیغات بیست ساله وهابیت را در اینجا از بین برُد.
خاکی اظهار کرد: متأسفانه بله. من ماه رمضان سه سال پیش به یکی از کشورهای تراز اول اروپایی سفری داشتم. دعوت شده بودم تا در مسجدی تازه‌تأسیس تلاوت کنم، بعضی افراد بانفوذ و نمازگزاران آن مسجد می‌کوشیدند مردم را به رویکرد سلفی‌گری سوق دهند. شب 27 ماه رمضان حدود 20 دقیقه سوره حشر را تلاوت کردم، مردم خیلی به وجد آمدند و صف کشیده بودند تا مصافحه کنند و عکس بگیرند. وقتی تمام شد، مدیر ایرانی که هماهنگ‌کننده سفر و همراهمان بود، گفت بعضی افراد بانفوذ که اهل یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس بودند و منابع مالی ساخت و نگهداری مسجد را تأمین می‌کردند، به امام جماعت اعتراض می‌کنند که چرا به مسجد ما قاری ایرانی دعوت کرده‌اید، نمی‌بینید که چطور مورد استقبال مردم قرار گرفته است؟ امام جماعت هم که خودش از اهل سنت بود، به آن‌ها گفته بود: مگر شما به جز پول دادن کار دیگری هم بلدید؟
چرا یک قاری رایزن فرهنگی نمی‌شود؟
رئیس فرهنگسرای قرآن شهرداری تهران ادامه داد: جمهوری اسلامی می‌تواند با قرآن، تأثیر عمده‌ای از لحاظ نرم‌افزاری و فرهنگی بر مردم جهان بگذارد، اما از این ظرفیت به خوبی استفاده نمی‌کنیم. مواردی هم که وسعمان اجازه داده و کمک سخت‌افزاری کرده‌ایم، بهره‌برداری خوبی نکرده‌ایم.
خاکی خطاب به ابوالقاسمی گفت: شما این ظرفیت را دارید که در قامت یک رایزن فرهنگی در کشورهای مهم دنیا مثلاً سه سال حضور داشته باشید. در 120 کشور امکان اعزام رایزن فرهنگی داریم. آیا از این تعداد، نمی‌توان 10 قاری نخبه مثل حضرتعالی را به عنوان رایزن فرهنگی انتخاب کنند؟
عصبانیت سفیر سعودی از تأثیر ابوالقاسمی
ابوالقاسمی در ادامه این گفت‌وگوی تعاملی اظهار کرد: حدود 19 سال از سفر من به آلبانی می‌گذرد. هنوز که هنوز است مردم آن کشور با من ارتباط دارند. چند سال پیش به کرواسی رفتم، جوانی آمد و گفت من اهل بلغارستان هستم و تلاوت‌های شما از طریق مردم آلبانی به دست من رسیده و آن‌ها را گوش می‌کنم. اثر قاری قرآن می‌تواند اینگونه باشد. در همان سفر که از سوی آقای عزیزالخلیلی برای داوری مسابقات کرواسی دعوت شدم، اسپانسر آن مسابقات، کشورهای عربی مثل عربستان بودند و پول بسیار کلانی برای مسابقات خرج کردند. اما من یک نفر که فقط برایم هزینه بلیط از سوی جمهوری اسلامی تهیه شده بود، بیشترین تأثیر فرهنگی را در آن مسابقات داشتم.
وی افزود: در ابتدا فقط برای داوری قرائت دعوت شده بودم، اما چون ترتیلم خوب بود، از من خواستند هادی حفظ نیز باشم و تلاوت افتتاحیه و اختتامیه را نیز به انجام برسانم. نکته جالب اینجاست که عزیز خلیلی از من خواست: برای ما فارسی هم بخوان! گفتم چه بخوانم؟! گفت سعدی بخوان! من هم برای اولین بار در زندگی زیر آواز زدم و شعری درباره حضرت پیامبر(ص) با آواز سنتی خواندم. وقتی حاضران استقبال کردند، عزیزالخلیلی گفت بیا سرود اسماءالحسنی را هم برای جمعیت بخوانیم. مقابل جمعیت نشستیم و شروع به خواندن کردیم. چون پرده صوتی را بالا گرفتند، نتوانستند ادامه دهند و من یک نفری اسماءالحسنی را به پایان بردم و باز هم مورد استقبال حاضران قرار گرفتم. سفیر دولت عربستان سعودی در آن جمع حاضر بود و از تأثیری که من بر جمعیت گذاشتم، ناراحت بود.
رسانه‌ها این سوژه را پی بگیرند
خاکی نیز در ادامه گفت‌وگو اظهار کرد: در دنیا غیر از مصر و یکی دو کشور عربی مثل سوریه و عراق، قرائت قوی نیست و علاقه‌مندان به قرآن دسترسی به امکانات آموزشی و اساتید حرفه‌ای ندارند. اساتید ایرانی این ظرفیت را دارند که امکانات قرآنی و تجارب ارزشمند خود را در اختیار علاقه‌مندان به قرآن در سراسر جهان قرار دهند. ضرورت توسعه فرهنگ و هنر تلاوت قرآن در جهان اسلام مورد اتفاق همه مسلمانان است و هیچ اختلاف نظری درباره آن وجود ندارد. همین ظرفیت می‌تواند از سوی مدیران فرهنگی جمهوری اسلامی در حوزه بین‌الملل، برای وحدت جهان اسلام مورد استفاده قرار گیرد.
وی ادامه داد: اساتید قرآنی کشورمان و جوانان قرآنی که انگیزه و سواد بالایی دارند، باید در دیپلماسی فرهنگی مورد توجه قرار بگیرند و باکمترین هزینه در نقاط مختلف دنیا اثرگذار باشند. گاهی حتی همان اندک‌هزینه نیز نیاز نیست و کشور میزبان خودش هزینه حضور قاری را تقبل می‌کند. امیدواریم که مسئولان این سخنان ما را بشنوند. شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی و رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها که اتفاقاً تخصصی هم هستند باید این موضوعات و سوژه‌ها را پیگیری کنند.
هدیه سفیر ایران را بیرون ریختند...
ابوالقاسمی در پاسخ گفت: متأسفانه دنبال نمی‌کنند و اصلاً برایشان مهم نیست. من سفری به عراق داشتم و به آموزش و تلاوت پرداختم. جمعی از نخبگان عراقی را نیز در داخل کشورمان آموزش دادم. این کار خیلی تأثیرگذار بود. وقتی به آفریقا رفته بودم، سفیر ایران گفت من برای مسجد جامع شهر کتابخانه، رحل قرآن و ... به ارزش 14 هزار دلار خریدم، همه را گذاشتند بیرون مسجد و گفتند ما از شیعه چیزی نمی‌گیریم! سفیر هم آن‌ها را آورده بود و گذاشته بود گوشه سفارت! اما وقتی ما رفتیم قرآن بخوانیم، اوضاع عوض شد. وقتی من مشغول قرآن خواندن بودم، مردم به وجد آمدند. عده‌ای از وهابی‌ها به اتاق صوت ریختند و میکروفون را قطع کردند. من بدون میکروفون ادامه دادم. سرانجام گروهی از جوانان که از تلاوت من به وجد آمده بودند، بعد از درگیری با وهابی‌ها توانستند صوت را وصل کنند.
در سفر به آفریقا، سفیر ایران گفت من برای مسجد جامع شهر کتابخانه، رحل قرآن و ... به ارزش 14 هزار دلار خریدم، همه را گذاشتند بیرون مسجد و گفتند ما از شیعه چیزی نمی‌گیریم! سفیر هم آن‌ها را آورده بود و گذاشته بود گوشه سفارت! اما وقتی ما رفتیم قرآن بخوانیم اوضاع عوض شود.
وی افزود: چنین اقداماتی که اینقدر تأثیر دارد، چرا با قدرت پیگیری نمی‌شود؟ چرا هیچ قاری ایرانی به عنوان رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی به کشورهای دنیا اعزام نمی‌شود؟ به خصوص اینکه خیلی از قاریان ایرانی، علاوه بر قرائت، متخصص کار فرهنگی هستند و از کودکی با انواع و اقسام مهارت‌های کار فرهنگی سر و کار داشته‌اند. یکی از رایزنان فرهنگی به من گفت: شما قاریان تمام حرفی را که ما باید با سه روز سخنرانی به مردم منتقل کنیم، با 10 دقیقه تلاوت منتقل می‌کنید.
خاطره ابوالقاسمی از آلمان
ابوالقاسمی تصریح کرد: من دیدم جلوی خانمی که مسلمان نیست و از قرائت قرآن هیچ نمی‌داند، خیلی سخت است بخوانم. به ترکی استانبولی از قاری ترکیه‌ای خواستم که بخواند. ایشان خواند و آن خانم خیلی خوشحال شد. من می‌خواستم از زیر خواندن در بروم، اما آن خانم اصرار کرد که من هم بخوانم. من هم پنج دقیقه خواندم. آنگاه آن خانم جمله‌ای گفت: این جملات به این زیبایی حتماً حرف خداست! مضمون این جمله را از مردم غیرمسلمان که در سفرها تلاوت ما را می‌شنیدند، به دفعات شنیده‌ام.
من می‌خواستم از زیر خواندن در بروم اما آن خانم اصرار کرد که من هم بخوانم. من هم پنج دقیقه خواندم. آنگاه آن خانم جمله‌ای گفت: این جملات به این زیبایی حتماً حرف خداست! مضمون این جمله را از مردم غیرمسلمان که در سفرها تلاوت ما را می‌شنیدند، به دفعات شنیده‌ام.
این مدرس و داور بین‌المللی قرآن کریم ادامه داد: در یکی از سفرها به کشور آلمان با یک قاری ترکیه‌ای همراه بودم. شب‌ها با لباس روحانی به قدم‌زدن در خیابان می‌پرداختیم و ساعت 12 یا 1 شب به هتل بازمی‌گشتیم. در ورودی هتل، یک خانم میانسال جلوی ما را گرفت و پرسید که اهل کجا هستیم. شاید ترسیده بود که از یک گروهی مثل القاعده باشیم! یکی از دوستان که آنجا بود، گفت: این‌ها قاری هستند. آن خانم پرسید قاری یعنی چه؟ گفت یعنی قرآن را با صدای خوش می‌خوانند. هر چه به او توضیح داد که قرائت قرآن چیست، نفهمید. از ما درخواست کرد بخوانیم.
هنر تلاوت در معرض تندبادهای مقطعی
محمدهادی صلحجو، قاری و مدیرگروه تلاوت شبکه قرآن و معارف سیما نیز که قرار بود مهمان این برنامه باشد، به علت ضعف اینترنت نتوانست در این لایو شرکت کند و تنها به طرح این سؤال از ابوالقاسمی بسنده کرد که چرا در تلاوت قاریان ایرانی و حتی دیگر کشورهای جهان اسلام مثل مصر، جذابیت معنوی و خلوص و تأثیرگذاری به اندازه تلاوت‌های سابق دیده نمی‌شود؟
ابوالقاسمی در پاسخ اظهار کرد: همیشه در تاریخ زیاد این اتفاق افتاده که هر هنری بعد از پیدایش، به انحرافاتی کشیده می‌شود و افرادی سعی می‌کنند آن را از مسیر اصلی منحرف کنند، اما بعد از چند سال دوباره به مسیر اصلی بازمی‌گردد. الان فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، فضای تلاوت را مدیریت می‌کنند. کسی صفحه‌ای می‌زند و تبلیغات زیادی می‌کند و جوانان را به سبک خود علاقه‌مند می‌کند. بسیاری از صفحات قرآنی در اینستاگرام و حتی سایت‌ها از سوی افراد غیرمتخصص در تلاوت قرآن، اداره می‌شود. در این میان، اساتید و دلسوزان قرآنی باید تلاش کنند که اصالت تلاوت را حفظ کنند و جلوی انحرافات را بگیرند.
وی در پایان گفت: هنر همیشه در دنیا جلودار بوده و بیشترین اثر را داشته است. هرنوع هنری برای علاقه‌مندان خودش بیشترین تأثیر را دارد. تلاوت قرآن هنری است که علاوه بر زیبایی و اثرگذاری ذاتی خودش، نشان‌دهنده اهتمام یک جامعه به فرهنگ قرآن نیز هست.
گزارش از مجتبی اصغری
انتهای پیام
