گام دهم روزه‌داری؛ توکل، کامروایی و قرب الهی

به گزارش ایکنا، دهه اول ماه رمضان امروز به پایان می‌رسد و زیانکار آنکه از عظمت این دهه بهره‌ای نبرده باشد؛ اما نباید ناامید شد، باید توکل کرد.

در دعای روز دهم ماه رمضان از خداوند می‌خواهیم: «بسم الله الرحمن الرحیم

االلهمّ اجْعلنی فیهِ من المُتوکّلین علیکَ واجْعلنی فیهِ من الفائِزینَ لَدَیْکَ واجْعلنی فیهِ من المُقَرّبینَ الیکَ بإحْسانِکَ یاغایَةَ الطّالِبین؛ خدایا قرار بده مرا در این روز از متوکلان بدرگاهت و مقرر کن در آن از کامروایان حضرتت و مقرر فرما در آن از مقربان درگاهت به احسانت اى نهایت همت جویندگان».

آیت‌الله مجتهدی تهرانی در شرح «اَللّهُمَّ اجْعَلْنی فیهِ مِنَ الْمُتَوَکِّلینَ عَلَیکَ» می‌گوید: خدایا من را در ماه رمضان از کسانی قرار بده که متوکل باشم و بر تو توکل کنم و چشمم به دست دیگری نباشد.

وی با بیان روایتی از صدر اسلام می‌پردازد و می‌گوید: شخص عربی، بدهکاری زیادی داشت. نزد امام حسین (ع) رفت و عرض کرد که بدهکاری دارم، خواستم به کریمی مراجعه کنم و به همین دلیل خدمت شما آمدم.

حضرت فرمودند؛ «سه مسأله می‌پرسم؛ اگر یکی را جواب دادی، ثلث قرضت را می‌پردازم، اگر دو تا را جواب دهی دو ثلث آن را می‌دهم و اگر تمام آنها را پاسخ دهی، تمام قرضت را می‌پردازم. »، مرد عرب گفت که آخر من پاسخ کسی چون شما را بدهم؟ که امام فرمود: «جدم می‌فرمود؛ «الاحسان به قدر معرفة» اگر بفهمم چیزی بلدی قرضت را می‌دهم. » و بعد سوال کرد: «بهترین چیزها در عالم چیست؟ »، عرب گفت: بهترین چیزها ایمان به خداست. و ایمان به رسول خدا و ایمان به شما خاندان اهل بیت (ع)، سوال دوم را این‌گونه پرسید که «زینت انسان به چیست؟»، عرب گفت: زینت عالم به حلم، زینت ثروتمند به بخشش و زینت فقرا به صبر است.

این استاد اخلاق ادامه می‌دهد: حضرت فرمودند که «اگر اینها نباشند؟ عرب گفت: باید آتشی از آسمان بیاید و اینها را از بین ببرد. عالمی که حلم ندارد، ثروتمندی که بخشش ندارد و فقیری که صبر ندارد، باید از بین بروند. حضرت امام حسین(ع) فرمودند: «نجات از مهالک به چیست؟ » عرب گفت: توکل به خدا. امام حسین(ع) تمام قرض‌های آن شخص عرب را پرداخت کرد و یک انگشتر نیز از دستشان خارج کرده است و دست مردم عرب کرد.

وی تاکید می‌کند: این حدیث را گفتم تا به این نکته اشاره کنم که ماه رمضان و روزه ما را موفق کند تا به خدا توکل کنیم. من از صفر شروع کردم و با توکل به این مرحله رسیدم. طلاب جوان هم باید با توکل به درس و تحصیل خودشان ادامه دهند.

آیت‌الله مجتهدی تهرانی در ادامه در شرح «وَاجْعَلْنی فیهِ مِنَ الْفاَّئِزینَ لَدَیکَ» می‌گوید: خدایا من رستگار باشم و نه شقی، اگر رستگار باشم در روز قیامت اهل بهشت می‌شوم.

وی همچنین در شرح فراز «وَاجْعَلْنی فیهِ مِنَ الْمُقَرَّبینَ اِلَیکَ» اظهار می‌کند: خدایا من را از مقربان درگاهت قرار بده، اینکه آدم مقرب درگاه الهی باشد خوب است نه اینکه خدا عقب بزند او را گاهی خدا غضب می‌کند و بندگان باید حواسشان را جمع کنند.

این استاد اخلاق ادامه می‌دهد: «بِاِحْسانِکَ یا غایةَ الطّالِبینَ» که در پایان دعا آمده است، یعنی به حق احسانت ای کسی که نهایت طالبین تویی، یعنی از هر جا که آدم نا امید می‌شود پیش خدا می‌رود.

وی در پایان با بیان حدیثی می‌گوید: هر جا که می‌خواهی بدانی دعایت مستجاب شده است، به دلت نگاه کن، ببین اگر ناامید از همه جا هستی، بدان که آن دعا مستجاب شده است. خدا خودش می‌فرماید: به عزت و جلال خودم قسم که قطع می‌کنم امید کسی را که به غیر از من امید دارد.

حجت‌الاسلام روح‌الله بیدرام، نویسنده و پژوهشگر دینی در کتاب «نجوای روزه‌داران» در تفسیر دعای روز دهم ماه رمضان آورده است:

پیام اول: توکل بر خداوند متعال

توکل بر خدا، به معنای اعتماد بر او و اطمینان به او، در همه امور است. انسان با ایمان باید در امور گوناگون به خداوند توکل و اعتماد کند و در حقیقت او را وکیل خود قرار دهد و معتقد باشد که خداوند خیر او را می‌خواهد. «وَ عَلَی اللهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمؤمِنونَ؛ و مؤمنان باید تنها بر خدا توکل کنند» اما از این نکته مهم نباید غافل شد که توکل هنگامی معنا پیدا می‌کند که ما وظیفه و عمل صحیح خویش را انجام داده باشیم و پس از آن توکل کنیم، نه اینکه مانند آن مرد در زمان رسول خدا(ص) باشد که می‌خواست با توکل به خدا، شترش را نبندد و آن را رها سازد اما پیامبر اکرم(ص) به او فرمود: ابتدا شترت را ببند و سپس توکل کن.

«وَ مَنْ یَتَوَکَّلَ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبَهُ؛ هرکس بر خدا توکل و اعتماد کند، او برای وی بس است» پیامبر(ص) از جبرئیل سؤال کردند: توکل بر خدای عزوجل چیست؟ جبرئیل عرض کرد: فَقَالَ الْعِلْمُ بِأَنَّ الْمَخْلُوقَ لَایَضُرُّ وَ لَایَنْفَعُ وَ لَایُعْطِی وَ لَایَمْنَعُ وَ اسْتِعْمَالُ الْیَأْسِ مِنَ الْخَلْقِ فَإِذَا کَانَ الْعَبْدُ کَذَلِکَ لَمْ یَعْمَلْ لِأَحَدٍ سِوَى اللَّهِ وَ لَمْ یَرْجُ وَ لَمْ یَخَفْ سِوَى اللَّهِ وَ لَمْ یَطْمَعْ فِی أَحَدٍ سِوَى اللَّهِ فَهَذَا هُوَ التَّوَکُّ ما التوکل علی الله عَزَّوَجَلَّ؛ علم داشتن به اینکه مخلوق نه زیانی می‌رساند و نه سودی می‌بخشد، نه می‌دهد و نه بازمی‌دارد و به کار گرفتن یأس از خلق (یعنی آن یأس باطنی (ناامیدی) را که نسبت به مردم دارد، در عمل و خارج نشان دهد) پس هرگاه بنده چنان باشد، برای احدی غیر از خدا کار نمی‌کند و جز خدا به چیزی امید ندارد و از غیر او ترسی ندارد و در احدی غیر از خدا طمع ندارد، این همان توکل است.

در حدیث آمده است: هر که را سه چیز دادند، سه چیز را از او نگرفتند: ۱. کسی را که توفیق دعا دادند، اجابت هم دادند. ۲. کسی را که توفیق شکر دادند، زیادی نعمت هم به او دادند. ۳. کسی را که توفیق توکل عطا کردند، امر او را هم کفایت کردند، زیرا خداوند فرمود: وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُه .

پیام دوم: قرار گرفتن در زمره‌ رستگاران نه اهل شقاوت

فائزین چه کسانی هستند؟ فائز به معنای سعادتمند است و به کسی می‌گویند که خداوند او را به واسطه عمل به دستوراتش، به رحمتش وارد کرده و از عذابش دور ساخته است. چنانچه در قرآن می‌فرماید: قُلْ إِنِّی أَخَافُ إِنْ عَصَیْتُ رَبِّی عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ؛  بگو از عذاب روز عظیم (یعنی قیامت) می‌ترسم که معصیت پروردگارم را انجام دهم و در آیه بعد می‌فرماید: مَنْ یُصْرَفْ عَنْهُ یَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمَهُ وَ ذَلِکَ الْفَوْزُ الْمُبِینُ؛ کسی که از عذاب روز قیامت در امان بماند و از او عذاب برداشته شود، پس به تحقیق به رحمت الهی وارد شده است که این سعادتمندی آشکار است. و آنان که از معصیت پروردگار خویش اجتناب می کنند، یقیناً خداوند از آنان راضی است که این رضایت، سرچشمه از رضایت مخلوق به قضا و قدر پروردگار است.

مواردی که موجبات سعادتمندی می‌شود: ۱.ایمان به خدا ۲.تقوا و خودسازى ۳.یاد خدا ۴.اخلاص ۵.پیرو علی(ع) بودن ۶.اهل محاسبه بودن ۷.همنشینی علما ۸.همسر و فرزند صالح ۹.عمل صالح ۱۰. پند پذیرى ۱۱.عاقبت به خیرى ۱۲.آخرت‌گرایی.

پیام سوم: قرار گرفتن در زمره‌ مقربین درگاه الهی

از مقام رستگاری بالاتر، مرتبه قرب الهی است. مقام قرب هم به سادگی حاصل نمی‌شود بلکه باید شبیه خدا شویم و صفاتمان را شبیه صفات خدا کنیم. از این جهت، بعد از خواستن مقام صلاح و رستگاری، در این فقره سوم دعا می‌خواهیم خداوند ما را به مقام قرب خود برساند. زیرا هر چه خیر است، در قرب است.

اسباب تقرب به خدا: در دعای کمیل می‌خوانیم «خدایا! من به وسیله ذکر تو، به تو نزدیکی می‌جویم در دعایی از امیرالمؤمنین علی(ع) نیز وارد است که فرمودند: «پروردگارا! من به جود و کرم تو، به تو نزدیکی می‌‌جویم.» و در جای دیگری فرمودند: «نزدیکی بنده به خداوند، با خالص کردن نیتش حاصل می‌شود.»

پیام چهارم: احسان خداوند به بندگان

در آیات قرآن، نیکی خداوند به بندگان، چه در دنیا و آخرت و چه در زمینه نیازهای روحی و روانی یا در حوزه امور مادی، به عنوان مصداق احسان شمرده شده است. از این رو قرآن از زبان حضرت یوسف، تبیین می‌کند که رهایی وی از زندان و بازگشت خانواده به سوی او، از مصادیق احسان خداوند به آن حضرت بوده است. آن حضرت می‌فرماید: «إِذْ أَخْرَجَنِی مِنَ السِّجْنِ وَجَاء بِکُم مِّنَ الْبَدْوِ مِن بَعْدِ أَن نَّزغَ الشَّیْطَانُ بَیْنِی وَبَیْنَ إِخْوَتِی»؛ در این آیه، آمدن خاندان یعقوب به سبب جایگزینی زندگی به مصر، به جای بادیه نشینی، رهایی آنان از خشکسالی و نیز قحطی، به دنبال مرگ احشام، همچنین پایان دادن به جدایی یوسف و خانواده‌اش، نیکی خدا به وی خوانده شده است.

قرآن، ثروت و دارایی را نیز مصداقی از نیکی خدا برمی‌شمارد و گنج قارون را از زبان بنی اسرائیل، احسان خدا به وی می‌داند.