پاسخ امام صادق(ع) به یک پرسش؛ چرا دیه زن نصف مرد است

به گزارش ایکنا، جلسه تفسیر قرآن حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسن ربانی ‌بیرجندی، مدرس حوزه علمیه، صبح امروز چهارم دی‌ماه با محوریت آیه یازدهم سوره نساء برگزار شد.

خداوند متعال در ابتدای این آیه می‌فرماید: «يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلَادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ؛ خداوند به شما در باره فرزندانتان سفارش مى‌كند سهم پسر چون سهم دو دختر است».

متن این جلسه را در ادامه می‌خوانید؛

در ذیل آیه یازده سوره نساء گفتیم اولا قانون ارث در دنیا مقبول علمای عالم است و ادیان الهی بر آن تکیه کرده‌اند. ثانیا اختلاف بین زن و مرد به اختلاف بین خلقت آنها برمی‌گردد و از نظر خلقت ظاهری هم میان زن و مرد فرق است چه برسد به احکام آنها. در روایتی، ابن ابی‌العوجاء به یکی از اصحاب به امام صادق(ع) به نام هشام بن سالم گفت: «وَ عَنْهُ: عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ، عَنْ أَبِيهِ، عَنِ اِبْنِ أَبِي عُمَيْرٍ، عَنْ هِشَامٍ وَ حَمَّادٍ، عَنِ اَلْأَحْوَلِ، قَالَ: قَالَ لِي اِبْنُ أَبِي اَلْعَوْجَاءِ: مَا بَالُ اَلْمَرْأَةِ اَلْمِسْكِينَةِ اَلضَّعِيفَةِ تَأْخُذُ سَهْماً وَاحِداً، وَ يَأْخُذُ اَلرَّجُلُ سَهْمَيْنِ قَالَ: فَذَكَرَ ذَلِكَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا لِأَبِي عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ) ، فَقَالَ: «إِنَّ اَلْمَرْأَةَ لَيْسَ عَلَيْهَا جِهَادٌ وَ لاَ نَفَقَةٌ وَ لاَ مَعْقُلَةٌ، فَإِنَّمَا ذَلِكَ عَلَى اَلرَّجُلِ، فَلِذَلِكَ جُعِلَ لِلْمَرْأَةِ سَهْماً وَ لِلرَّجُلِ سَهْمَيْنِ».

سوال ابن ابی‌العوجاء این بود که چرا برای زن ضعیف یک سهم از ارث قرار داده شده است، ولی برای یک مرد قوی دو سهم قرار داده شده است. هشام این مسئله را برای امام صادق(ع) تعریف کرد. امام در پاسخ فرمودند: زن حق عاقله ندارد. عاقله مانند بیمه امروزی است و ریشه آن به شریعت حضرت می‌رسد. اگر قاتلی مقتولی را به خطا بکشد و توان دادن دیه را نداشته باشد، پنجاه نفر از اقوام او روی هم پول می‌گذارند و دیه او را می‌پردازند. به این عاقله می‌گویند. نکته این است که زنان در عاقله وظیفه‌ای ندارد. پس اسلام بار عاقله را از دوش زن برداشته است و لازم نیست آنها پول بدهند. پس اینجا هم نوعی عدالت وجود دارد.

گاهی تساوی ظلم است

همچنین وقتی خانواده تشکیل می‌شود و زن به عقد مرد در می‌آید، نفقه بر مرد واجب است و بر زن واجب نیست. زن‌ها می‌تواند کارمند باشند و یک ریال هم برای خانه خرج نکنند. حتی می‌توانند هزینه شیر دادن و کار کردن در خانه را از مردان بگیرند. وقتی می‌گوییم نفقه بر مرد واجب است، این یک امتیاز بین زن و مرد است. آیا در این هنگام می‌گوییم به مرد ظلم شده است؟ نه، این کار عین عدالت است. ما در احکام دنبال عدالت هستیم. عدالت با تساوی فرق دارد گاهی تساوی ظلم است.

حضور زنان در جبهه‌ها

از همه مهمتر اینکه کسانی که در میدان جنگ حاضر می‌شوند و جهاد می‌کنند مردان هستند و جهاد بر عهده زن نیست. ببینید امام چقدر زیبا جواب دادند. مخفی نماند گاهی در صدر اسلام زن‌ها در میدان جنگ حاضر می‌شدند. در جنگ احد وقتی همه فرار کردند، تنها کسی که از پیامبر(ص) دفاع می‌کرد حضرت علی(ع) بود. در آن هنگام یکی از افراد سرشناس صحابه فرار می‌کرد، زنی به او گفت چرا فرار می‌کنی؟ پاسخ داد همه دارند فرار می‌کنند. آن زن گفت: اگر فرار می‌کنی سلاحت را بده. آن زن سلاح را گرفت و پابه‌پای علی(ع) از وجود پیامبر(ص) دفاع کرد و جان پیامبر(ص) را حفظ کرد. همچنین زن دیگری بود که در جنگ صفین در کوفه میان مردان داد می‌زد و می‌گفت بروید از امیرالمومنین(ع) دفاع کنید و خودش هم در صف دوم جنگ بود و مریض‌ها و زخمی‌ها را تیمار می‌کرد. پس زنان در جهاد بودند. مگر در جبهه خود ما زنانی نبودند که در جبهه حضور داشتند. در عین حال بر زن جهاد واجب نیست. همانطور که خداوند این بارها را از دوش زن برداشته است، در بحث ارث هم به او تخفیف داده است.