امام علی(ع)؛ الگوی آزادگی و از خودگذشتگی

مجتبی گراوند، استادیار تاریخ اسلام و عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان در گفت‌وگو با ایکنا از لرستان، از امام علی(ع) به عنوان الگوی آزادی، آزادگی و از خودگذشتگی یاد کرد و گفت: امام علی(ع) بعد از رحلت نبی مکرم اسلام رهبری و امامت مردم را برعهده گرفت و سعی کرد که زمینه‌های رشد فکری و علمی مردم را فراهم نماید تا بتوانند به معرفت والایی دست پیدا کرده و سرنوشت‌شان را خودشان به دست بگیرند.

وی افزود: امام علی(ع) در جهت این هدف در عرصه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی فعال بوده و دست به اقداماتی زدند که به نفع جامعه باشد.

این مدرس دانشگاه لرستان با بیان اینکه در صورت عدم همکاری امام علی(ع) با خلفا نه تنها جامعه رو به پیشرفت نمی‌رفت چه‌بسا دچار اختلاف و دودستگی هم می‎شد، ادامه داد: امام علی(ع) رسالت و وظیفه خود را صرف به دست گرفتن حکومت و رهبری سیاسی بر مردم نمی‎دانسته‌اند بلکه مقام امامت را مقامی کاملاً انتصابی می‎دانستند که در صورت عدم پذیرش عمومی جنبه ریاست عامه را پیدا می‌کرد وگرنه همچنان مرجعیت دینی خود را حفظ کرده و در جهت هدایت مردم اقدامات خود را ولو در صورت مخالفت نظام حاکم انجام می‎داد.

گراوند اضافه کرد: در واقع یکی از رمزهای موفقیت امام علی(ع) همین نوع نگاه ایشان به خلافت بود که به آن به صورت وسیله و ابزاری برای خدمت‌رسانی به مردم توجه می‎کرد که این نوع نگاه در عصر حاضر می‎تواند الگوی مناسبی برای تقویت همدلی و همزبانی در جامعه اسلامی باشد.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه امام علی(ع) به عنوان مبلغ احکام الهی با سوق دادن انسان‌ها به طرف علم و دانش، از مردم می‌خواهد همان‌گونه که از اموال خود انفاق می‎کنند، علم خود را به گفت‌وگو و تبادل آرا بگذارند و به استقبال آرا گوناگون بروند تا قدرت تشخیص پیدا کنند، اضافه کرد: از منظر امام علی(ع) درصورتی انسان می‎تواند به کسب علم و فضایل اخلاقی نائل شود که در جامعه آزادی اندیشه‌ها و رهایی از قیود بردگی به تمام معنا وجود داشته باشد.

وی با بیان اینکه در زندگی امام علی(ع) خصوصاً دوران امامت ایشان چند موضوع مطرح است که بررسی موضع‌‌گیری امام در برابر موضوعاتی از جمله بحث سقیفه بنی ساعده و چگونگی انتخاب ابوبکر به خلافت، موضع امام در برابر پیشنهاد خلافت به عثمان و همچنین برخورد امام با ناکثین، مارقین و نقش آن حضرت در ایجاد همدلی و همزبانی در جامعه اسلامی حائز اهمیت است، اظهار کرد: هنگامی که امام علی(ع) به همراه عده‌ای از بنی‌هاشم مشغول غسل و کفن پیامبر(ص) بودند؛ خبر آوردند که مهاجر و انصار در سقیفه با ابوبکر به عنوان خلیفه بیعت کرده‌اند.بنی‌هاشم حاضر به پذیرفتن این موضوع نبودند و عباس گفت: سوگند به خدای کعبه که کار خودشان را کردند عقبه بن ربیعه عموی امام علی(ع) با اصرار بر حق عشیره خود و افضل بودن خویشاوند نزدیک پیامبر(ص) به امر خلافت حاضر به بیعت با ابوبکر نبود ولی امام علی(ع) با اینکه خلافت را حق شرعی و قانونی خود می‎داند وارد این فضا نمی‎شود و حتی عقبه بن ربیعه را از اختلاف و دودستگی بین مسلمانان برحذر می‌دارد.

وی با بیان اینکه امام علی(ع) با سیاست اتحاد ـ انتقاد به خاطر وحدت اسلام و مسلمین با خلفا همکاری می‎کند، افزود: امام علی(ع) پس از بیعت با ابوبکر صادقانه افکار و عقایدش را در خدمت اسلام و مسلمین قرار می‌دهد و هر وقت خلیفه از ایشان مشاوره می‎خواهد چه در امور نظامی و چه سیاسی و قضایی مانند مشاوری امین نظر خود را مطرح می‌کند که از نمونه‌های مشاوره ابوبکر با امام علی(ع) در منابع فراوان ذکر شده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان اضافه کرد: بعد از ابوبکر، عمر که مجموعه‌ای از خشونت و سخت‌گیری و اشتباه و پوزش‌طلبی است زمام امور را به دست می‎گیرد امام علی(ع) با اینکه موافق خلافت ایشان نیست اما از همکاری با او چاره‌ای نمی‎بیند و با او همچون ابوبکر برخوردی مناسب و گشاده در پیش می‎گیرد و همواره می‎کوشد حقیقت داوری و رای صواب خود را در اختیار خلیفه قرار بدهد تا مردم به راهی که به مصلحت‌شان است هدایت شوند، چراکه اگر امام علی(ع) دست به این کار نمی‎زد مردم همواره به بیچارگی گرفتار و پای‌بند آراء نابجا  می‎گردیدند.

وی افزود: بیعت مردم با امام علی(ع) به صورت کاملاً آزاد و در ملأ عام صورت گرفت نه مانند خلیفه اول به قریشی بودن و حسب و نسب خود استدلال کرد و نه مانند عمر با توصیه خلیفه قبلی روی کار آمد و نه مانند عثمان بر اساس شورای شش نفره انتخاب شد بلکه بیعت با ایشان عمومی و در مسجد بود.

این مدرس دانشگاه لرستان اضافه کرد: امام علی(ع) در  نهج‌البلاغه در رابطه با بیعت مردم می‌‎فرماید: «مردم در روز بیعت به طرفم هجوم آوردند و همچون گله گوسفند اطرافم را احاطه کرده و دستم را برای بیعت به طرف خود می‎کشیدند تا آنجایی که از دوشم افتاد و بند کفشم پاره شد و افراد ضعیف و همچنین امام حسن و امام حسین(ع) زیر دست و پا لگدمال می‎شدند خشنودی مردم در آن روز تا حدی بود که دختران بدون نقاب وارد صحنه بیعت شده بودند.ایشان در ابتدا خلافت را قبول نمی‎کنند و می‌فرمایند: بروید و با هر کس دیگری بیعت کنید و با هر کس به عنوان خلیفه بیعت کردید من هم بیعت می‌کنم و مخالفتی ندارم ولی مردم اصرار بر خلافت ایشان دارند و می‌گویند کسی شایسته‌تر از شما برای خلافت سراغ نداریم زمانی هم که خلافت را پذیرفتند فرمودند از سرزنش هیچ سرزنش‌کننده‌ای ترس ندارند و بر اساس سنت پیامبر(ص) و آنچه خود می‎دانند رفتار می‎کنند».

گراوند با اشاره به حوادثی که بعد از به حکومت رسیدن امام علی(ع) رخ داد از جمله جنگ جمل، جریان ناکثین، مارقین و خوارج، اقدامات طلحه و زبیر و... گفت: امام علی(ع) وظیفه خود می‌دانست که حق و حقیقت را برای مردم و کارگزارانش روشن کند اگر می‎پذیرفتند که چه بهتر و اگر نمی‎خواستند به راه هدایت راهنمایی شوند تا زمانی‎که آزادی آنها به اجتماع ضربه‌ای نمی‌زد، آنها را آزاد می‎گذاشت.

وی افزود: امام در برابر خوارج ابتدا سعی می‌کند با دلیل و منطق آنها را به اشتباه خود آگاه کند و حتی زمانی که معترض مسلمانان نشده بودند امام سهم آنها را از بیت‌امال و غنائم مانند دیگر مسلمانان پرداخت می‎کند ولی از زمانی که باعث فتنه و شکاف در بین مسلمانان شدند امام با آنها برخورد جدی کرد و در نهروان ضربه سنگینی بر آنها وارد ساخت که همه اینها نشان از احترام و ارج گذاشتن به آزادی فرد و اجتماعی است.

وی اضافه کرد: امام علی(ع) در هر اقدامی که انجام می‎دادند با یارانش مشورت می‌کردند و قبل از شروع جنگ با طرف مقابل اتمام حجت می‎کردند که همه اینها در جهت هدف والای ایشان بودند که به حکومت به عنوان ابزاری برای خدمت‌رسانی به خلق خدا توجه می‌کردند و هدف ایشان همدلی و همزبانی و وحدت و یکپارچگی در میان امت پیامبر(ص) بوده است.