مفهوم «اُبوت» امام علی(ع) بر امت با استناد به یک حدیث نبوی

حجت‌الاسلام والمسلمین غلام‌عباس مولوی‌، مدیر مدرسه علمیه سفیران موعود(عج) شهرکرد در گفت‌وگو با ایکنا‌ از چهارمحال‌وبختیاری، با تبریک سالروز میلاد باسعادت مولود کعبه حضرت امام علی(ع) و با اشاره به حدیثی از پیامبر اسلام(ص)، اظهار کرد: این حدیث که جزو احادیث بسیار مشهور و صحیح‌السند بوده و علمای شیعه و سنی بر صحت آن اتفاق نظر دارند و در کتاب‌هایی چون بحارالانوار، علل‌الشرایع و عیون اخبار الرضا آمده به چند طریق از زبان امام علی(ع) نیز نقل و بازگو شده است از جمله اینکه ایشان بنا بر روایتی فرمودند: «سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص يَقُولُ أَنَا وَ عَلِيٌّ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ لَحَقُّنَا عَلَيْهِمْ أَعْظَمُ مِنْ حَقِّ أَبَوَيْ وِلَادَتِهِمْ فَإِنَّهَا نُنْقِذُهُمْ إِنْ أَطَاعُونَا مِنَ النَّارِ إِلَى دَارِ الْقَرَارِ وَ نَلْحَقُهُمْ مِنَ الْعُبُودِيَّةِ بِخِيَارِ الْأَحْرَارِ ؛ شنیدم از رسول خدا که می‌فرمود: من و علی پدران این امت هستیم و حق ما بر آنان از حق پدرانشان که آنان را به دنیا آورده اند، بیشتر است زیرا ما آنان را در صورت اطاعت، از آتش جهنم نجات داده و به قرارگاه ابدی و بهشت جاوید می‌بریم و به واسطه عبودیت خدا، به برگزیدگان آزاده ملحق می‌سازیم». در این بیان، پدری این دو حضرت بر امت اسلامی بدان معناست که حق بزرگی بر گردن امت دارند و حقشان این است که مورد اطاعت و پیروی قرار گیرند.

وی ادامه داد: پدران امت اگر اطاعت شوند، امت را به قرارگاه ابدی و بهشت جاویدان هدایت می‌کنند و آنان را با برگزیدگان آزاده محشور می‌کنند؛ واژه «اصطفی» در قرآن کریم دلالت به برگزیدگى دارد و این برگزیدگی مخصوص پیامبران و انسان‌های نیکو و کسانی است که با مجاهدت، خود را برای خدا خالص کرده‌اند و با دوری از گناه، ایمان و انجام عمل صالح صاحب درجات عالی شده‌اند و شایستگی برگزیدگی از سوی خداوند متعال را پیدا کرده‌اند. لذا مراد از برگزیدگان در این حدیث، انبیای الهی، ائمه اطهار(ع) و اصفیا و اولیا هستند.

مولوی با نقل بیان دیگری از این حدیث نبوی از زبان امام علی(ع)، تصریح کرد: ایشان در جایی دیگر فرمودند:«أنا و علي أبوا هذه الأمة فمن عصى أباه فحشر مع ولد نوح حيث قال له أبوه يا بُنَيَّ ارْكَبْ مَعَنا وَ لا تَكُنْ مَعَ الْكافِرِينَ قالَ سَآوِي إِلى‏ جَبَل؛ من و علی پدران این امتیم و هرکس ما را نافرمانی کند به مانند پسر نوح خواهد بود که در جواب امر پدر که فرمود: با ما بر کشتی سوار شو و با کافران مباش، گفت: من به کوه پناه می‌برم و غرق شد و جهنمی گشت». در این بیان نیز حضرت بر اهمیت اطاعت و همراهی امت با پیامبر(ص) و امامان(ع) تأکید دارند.

استاد سطح عالی حوزه علمیه استان با تصریح اینکه مسیر طریقت از شریعت می‌گذرد، گفت: امام علی(ع) مسیر را کاملاً مشخص کرده و طریقت علی(ع) برابر با شریعت است، اطاعت از امیرالمؤمنین(ع) اطاعت از خداست که در این حدیث به‌خوبی به آن اشاره دارند، لذا انسان تنها در پرتو عبودیت و بندگی خالصانه می‌تواند به بهشت جاودان و جمع برگزیدگان الهی ملحق شود. تا زمانی که شریعت و سبک زندگی نبوی و علوی در گفتار و کردار ما جاری و ساری نشود و به جای قرارگیری در مسیر شریعت و طریقت پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع)، از تفکرات و مکاتب ساختگی تبعیت شود و سبک و سیره رفتاری آن حضرت در مقام عمل نادیده گرفته شود، قطعاً پدری آن بزرگواران در حق امت شامل حالشان نمی‌شود.

مولوی شفقت و مهربانی را اساس اُبوت امام علی(ع) در حق امت برشمرد و توضیح داد: مصادیق پرشماری از مهربانی آن حضرت در حق مردم موجود است و لذا پیرو علی(ع) نیز به تبعیت از امام خود، باید مهربانی، رأفت و شفقت را در زندگی سرلوحه قرار دهد. آن حضرت که فاتح خیبر و اسدالله الغالب بودند قطعاً می‌توانستند پاسخ جسارت‌ها و اهانت‌ها را بدهند اما پدر امت مبنای کارش بر شفقت و عطوفت استوار است. درسی که باید از ایشان بیاموزیم این است که اختلافات در تفکرات و عقاید این یا آن حزب و جناح نباید باعث جدایی و تفرقه امت اسلامی شود بلکه همگی امت واحد هستیم و باید همچنان که در عصر رسول خدا(ص) تمامی افکار و عقاید در کنار هم با حُسن همجواری زندگی می‌کردند، امت‌های مسلمان نیز با صلح و دوستی و وحدت در کنار یکدیگر زندگی کنند و به تصریح آیه «أَشِدَّاء عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاء بَيْنَهُمْ» (فتح/۲۹)، در مقابل دشمنان با یکدیگر متحد باشند.

واکاوی دو واژه کلیدی «أَبَوَا» و «الْأُمَّةِ» در حدیث نبوی

وی با اشاره به دو واژه کلیدی «أَبَوَا» و «الْأُمَّةِ» در این حدیث نبوی، تأکید کرد: پیامبر اسلام(ص) بر طبق صریح قرآن، «وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‌» و «إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحى‌» (نجم/۳و۴)، هستند و در مدار توحيد، خداوند و پيامبرانش در مقام تأييد يكديگرند، خداوند پيامبر را از هر گونه انحراف منزه مى‌داند لذا حجت بر مردم تمام شده و جاى هيچگونه ترديد باقى نمی‌ماند. درواقع چنین پیامبری الفاظ را بر اساس هدف و منطق بر زبان جاری می‌سازند و هر لفظ بی‌شک یک مکتب و درس و یک منشور اخلاقی، اجتماعی و رفتاری محسوب می‌شود و دو واژه یادشده در این حدیث ایشان باید مورد توجه و واکاوی قرار گیرد.

مولوی بیان کرد: پیامبر(ص) در حدیثی می‌فرمایند: الآباءُ ثَلاثَةٌ: أبٌ وَلَّدَکَ، و أبٌ زَوَّجَکَ، و أبٌ عَلَّمَکَ، یعنی انسان سه پدر دارد، پدری که باعث به وجود آمدن او شده، پدری که دخترش را به عقد او در می‌آورد و پدری که به او علم می‌آموزد. پدری پیامبر(ص) و امام علی(ع) بر امت اسلامی علاوه بر آنچه در خصوص صفات پدری که شفقت و مهربانی و مراقبت و عطوفت است و گفته شد، در یک نگاه و تفسیر عرفانی به مفهوم ابوت این بزرگواران در حق امت باید گفت که اگر آنان نبودند، دین اسلام به رشد و کمال نمی‌رسید؛ مراد از پدری امت، پدری برای دین است و واژه امت را نباید به معنی اشخاص در نظر بگیریم بلکه از واژه امت باید مفهوم دین و اسلام را برداشت کنیم.

مدرس حوزه علمیه استان با تأکید بر اینکه اگر پیامبر(ص) و امام علی(ع) نبودند دین از داشتن رهبر و هدایتگر محروم بود، بیان کرد: به مدد تربیت و هدایت این دو بزرگوار دین اسلام پاگرفت و امت اسلامی از این تربیت و هدایت برخوردارند. اگر آنان نبودند امت اسلامی در مواجهه با مشکلات و شداید یتیم و بی‌پناه باقی می‌ماند؛ لذا ابوت در این حدیث به مفهوم شفقت، تربیت، هدایت، ارشاد و راهبری است.

مولوی در تبیین مفهوم ولایت امام علی(ع)، گفت: ولایت آن حضرت با اطاعت امت در پیوند است و نسبت ولایت و اطاعتِ بی‌چون و چرا باید مورد توجه قرار گیرد. از حضرت فاطمه زهرا(س) روایت شده که رسول خدا(ص) فرمودند: امام همچون کعبه است که باید به سویش روند، نه آنکه منتظر باشند تا او به سوی آن‌ها بیاید. از این حدیث بر می‌آید که امت دست خود را از دست امام(ع) جدا نکند و از تمسک به او غافل نشود؛ درواقع امام زمانی می‌تواند وظیفه رهبری خویش را انجام دهد که امت گوش به فرمان او باشند و اگر امت گوش به فرمان امام نباشند، امامت ضامن نجات جامعه از گمراهی نیست.