معنای «بکاء» در قرائت قرآن چیست + صوت
مدیر مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران با بیان اینکه تحت تأثیر قرار گرفتن، در قرائت قرآن مهم است، گفت: ممکن است بعضی وقت‌ها قرائت با بهجت و سرور همراه باشد و بعضی اوقات با بکا و گریه، مهم احساس خوشی به خاطر فهمیدن نکته‌ای و به خدا نزدیک شدن است.
به تازگی موضوع حزن قاری به هنگام تلاوت و اجرای تلاوت خاشعانه و نیز انتقال این حزن از سوی قاری به مخاطب، مجدداً محل بحث و اظهار نظرهای متعددی شده است. طرح این مبحث از این حیث بوده است تا راهکاری برای فراگیر شدن انس با قرآن در بین عموم مردم مطرح و اجرا شود و یکی از این راه‌حل‌ها، جاری شدن اشک مستمع به هنگام شنیدن تلاوت قاری عنوان شده است. حتی به این موضوع اشاره شده که قاریان در هیئات مذهبی حضور پررنگی داشته باشند و از این فرصت که قلب‌ها به دلیل شنیدن مصیبت‌های وارد شده به ائمه هدی، حزین و چشم‌ها اشک‌آلود است، استفاده و نیز آیات قرآن قرائت شود.
همچنین یکی دیگر از راهکارهای انس با قرآن را شمرده شمرده خواندن آیات و تأمل بر مفاهیم و بر حذر داشتن از اینکه خود را ملزم کنند تا در مدت زمانی مشخص یک جزء را ترتیل‌خوانی یا طی ماه مبارک رمضان کل قرآن را تلاوت کنند، اعلام شده است؛ در همین راستا با احمدرضا اخوت، مدیر مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید؛
بیشتر بخوانید:
- انعکاس بیرونی حزن در تلاوت، صرفاً اشک نیست
- قاری کارش اشک گرفتن از مردم با تلاوت قرآن باشد
- توجه فراوان؛ لازمه ترویج ترتیل قرآن
ایکنا ـ برای قرائت قرآن، چه آدابی را می‌توان در نظر گرفت؟
در مورد قرائت قرآن، اینکه فرد به تنهایی آن را بخواند یا برای دیگران بخواند فرقی نمی‌کند، مرحوم ملامحسن فیض کاشانی در المحجة البیضاء در آداب قرائت 10 مورد را مطرح کرده که این موارد خیلی قابل تأمل است و همه آن‌ها نیز بر اساس روایات انتخاب شده‌اند.
در اولین مورد ایشان می‌فرماید که لازم است انسان طهارت داشته باشد، داشتن وضو و ادب برای کسی که قرآن می‌خواند، لازم و ضروری است ولی نه به قیمت اینکه توفیق تلاوت قرآن را در هر حال از خودش سلب کند، چون ممکن است برخی افراد به خاطر اینکه طهارت ندارند قرآن نخوانند ولی ایشان به این موضوع اشاره کرده و روایتی هم می‌آورد که جالب است.
دومین مورد اینکه بسیار خوب است که خانه‌ها محل قرائت باشد تا خانه به واسطه قرآن نورانی شود. سوم، می‌گویند که انسان باید در حالات مختلف قرآن بخواند، یعنی گاهی صبح‌ها سر کار یا هنگام خواب، پس به تناسب حالات مختلف قرآن بخواند.
نکته بعدی این است که به اندازه «فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ» بخواند، برخی گفته‌اند بهتر است این خواندن منظم و به صورت روزانه 50 آیه باشد. بعد به سراغ این آمده که افراد سعی کنند وقتی قرآن می‌خوانند، همراه با قرائتشان حالتی از بکاء داشته باشند.
ایکنا ـ از بکاء گفتید، ممکن است پیش از اینکه نکات دیگر فیض کاشانی را بگویید، این سؤال را جواب دهید که آیا همیشه باید قرآن را محزون خواند؟
خیر، البته این مربوط به همه حالت‌ها نیست، بلکه مربوط به بعضی از حالت‌های قرائت است، حالت بکاء به این معنی نیست که بنشیند و گریه کنید، بلکه حالت تأثر داشته باشید، احساس کند که از آیات قرآن متأثر می‌شوید.
نکته بعدی این است که هر آیه‌ای یکسری معانی دارد، سعی کنند که به آن معنا دقت و عکس‌العمل مخصوص به آن را از خود اظهار کنند، مثل اینکه در آیات بهشتی به وجد بیایند، در آیات جهنم خود را در آن حالت ببینند، اگر آیه در مورد خداست بهجت و سرور در او ایجاد شود، بعضی اوقات لازم است سجده کند و متناسب با معانی آیات، حالاتش نیز تغییر کند.
نکته بعدی این است که حتماً شروع و پایان قرائت همراه با دعا و استغاثه و ... باشد، یعنی قبل از خواندن از خدا بخواهد که بهترین حال و حس و درک را به او بدهد بعد از خاتمه هم سجده شکر به جا بیاورد یا فقط شکر کند که خداوند به او توفیق گفتن ذکر خدا را داده است، البته دعاهایی هم برای شروع و ختم قرآن آمده است.
بعد آمده که خوب است قرآن را به موقع و سر جای آن هم آهسته و هم بلند بخواند، خیلی جالب است که پیامبر(ص) می‌فرمایند: «فضل قراءة السّرّ على قراءة العلانية كفضل صدقة السّرّ على صدقة العلانية؛ فضل خواندن نهان بر خواندن آشكارا چون فضل صدقه نهان است بر صدقه آشكارا»، گاهی قرائت آرام داریم و گاهی هم قرائت بلند، خیلی اوقات، قرائتی که فرد در درون خودش می‌خواند مثل صدقه سری است. ما هم احتیاج به صدقه سری و هم صدقه علانیه داریم. در جایی دیگر می‌فرماید: «الجاهر بالقرآن كالجاهر بالصّدقة، و المسرّ به كالمسرّ بالصّدقة؛ آشكارا خواننده قرآن چون آشكارادهنده صدقه باشد، و پنهان خواننده چون پنهان دهنده»، مانند اینکه بعضی اوقات لازم است صدقه بدهید و کسی نفهمد و بعضی اوقات نیز همه باید مطلع شوند، مثلاً سیل و زلزله آمده و باید خبردار کنید که همه کمک کنند، بعضی اوقات هم سراغ یک فامیلی می‌روید که گرفتار است و اصلاً کسی نباید بفهمد که شما کمک کردید.
نکته بعدی، زیبایی در قرائت و دلنشین خواندن است که در این مورد هم روایت‌های فراوانی آمده، این مورد از مبنای حالت‌های مختلف قرائت است و مجموع همه اینها آداب ظاهری قرائت می‌شوند.
قاری، هنگام علنی خواندن، با صوت زیبا باید طوری بخواند که متناسب با معنای آیات حال افراد تغییر کند که آن هم بستگی به حال خودش دارد که آن را انتقال دهد، مثلاً آیات جهنم، بهشت، راجع به خدا، تحریز و تشویق را متناسب با حال و هوای آیه بخواند. آیات بعضی وقت‌ها تحریز می‌کنند یعنی کاری می‌کنند که شما به یک سمتی حرکت کنید، بعضی وقت‌ها می‌گریانند، می‌خندانند و شاد می‌کنند.
ایکنا ـ این اتفاق برای مخاطب غیر عرب‌زبان چگونه می‌افتد؟
عربی کلام قرآن، سنگین نیست، قرآن را اغلب افراد بالاخص فارسی‌زبانان می‌فهمند به خاطر اینکه بسیاری از کلماتش را متوجه می‌شوند، اگر هم متوجه نشوند از لحنش می‌فهمند، به هر حال اگر صد در صد را نفهمند، بیست درصد را می‌فهمند، اینطور نیست که هیچ چیزی متوجه نشوند.
در آداب ظاهری قرآن بعضی اوقات لازم است که قرآن علنی خوانده شود و در قاری با توجه به مفاهیم و زیباخوانی قرآن، انقلاب و انبعاثی ایجاد شود، آن انقلاب و انبعاث باعث می‌شود آیات مربوط به امور ناراحت و نگران‌کننده، شادی‌آفرین و بهجت‌آفرین متناسب با حالت آیه قرائت شوند و در واقع فردی که این صوت را می‌شود، نه فقط حالت بکاء بلکه انواع حالات را تجربه می‌کند.
ایکنا ـ قاری چگونه می‌تواند به چنین مقامی برسد؟
قاری برای اینکه به این مقام برسد باید چند کار را انجام دهد، اول اینکه حتماً باید عظمت کلام خدا را در خود احیا کند، بفهمد که کلام چه کسی را به زبان جاری می‌کند، این مسئله عمدتاً باید در قاری اتفاق بیفتد و بعد به واسطه قاری در دیگران هم اتفاق می‌افتد.
دوم، بفهمد که خود آن کلام، کلام حق است، این که کلام خداست یک طرف، بلکه بفهمد که این کلام، بیان حق و معجزه‌ای دارد و بر زبان او جاری می‌شود.
سوم اینکه از حالت خیالات نفسانی و دغدغه‌هایی که ممکن است حال و هوای او را تغییر دهند خارج شود و حضور قلب داشته باشد.
چهارم، آیات را با تفکر و تدبر از قبل خوانده باشد و وقتی به آن‌ها می‌رسد، آیات برایش ملموس باشد و مفاهیم آن‌ها را بفهمد و لغاتش را بشناسد، فهم در او جاری شده باشد. از کارهایی که منجر به موانع فهم شهودی و علم شهودی است، مثل انواع گناه یا موارد اینچنینی مثل غذاهای شبهه‌ناک و ... دوری کند.
پنجم وقتی قرآن می‌خواند متناسب با ظاهر آیات فراز و فرود داشته باشد، اگر جایی خطاب آیه تهدید است، مثل تهدید بخواند، آرایه‌های ادبی قرآن را بشناسد و بداند کجا باید با قوت و ضربه خوانده شود، بعضی موارد تجوید هم در این بخش قرار می‌گیرد، در آیه دوم سوره انفال آمده که «الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ؛ همان كسانى‌اند كه چون خدا ياد شود دلهايشان بترسد»، یعنی حالت «وَجِلَ»، حالت لرزان بودن را داشته باشند.
بحثی دیگری هم اینجا مطرح می‌کنند، اینکه قاری خودش را در محضر خداوند ببیند و احساس کند که خدا، او را با این حالت خطاب قرار می‌دهد و همچنین از اینکه خودش می‌خواند و می‌فهمد تبری بجوید، احساس کند که خداوند در او القا می‌کند و این خاصیت کار وحی است.
برای این موارد هم روایت‌هایی است، اینها باید در قاری اتفاق بیفتد تا بتواند آن حالت خشوع و به قول قرآن، «وَجِلَ» و حالت تحت تأثیر قرار گرفتن را در درون خودش زنده کند تا بتواند دیگران را نیز تحت تأثیر قرار دهد، آن چیزی که در قرآن خیلی مهم است تحت تأثیر قرار گرفتن است، ممکن است بعضی وقت‌ها قرائت با بهجت و سرور همراه باشد و بعضی وقت‌ها با بکا و گریه، ولی شخص یک احساس خیلی خوشی دارد و احساس می‌کند چیزی فهمیده و به خدا نزدیک شده است.
ایکنا ـ نظر شما درباره اینکه نباید در یک روز به تلاوت ترتیل یک جزء از قرآن اصرار کرد و سعی کنیم که حتی اگر یک یا دو آیه خواندیم به فکر تأمل و تدبر در آن باشیم، چیست؟
انسان باید انواع قرائت قرآن را داشته باشد، نمی‌توان گفت این را داشته باش آن را نداشته باش، نمی‌توان گفت دو آیه بخوان یا یک سوره بخوان، ولی مثلاً 50 آیه در روز را نخوان، یا قبل از خواب هم اگر قرآن نخواندی، نخواندی، صبح که برمی‌خیزید، قرآن می‌خوانید، در نماز قرآن می‌خوانید، راه می‌روید قرآن می‌خوانید، ترتیل قرآن را می‌خوانید، باید کاری کنیم که در برنامه‌ریزی زندگی انواع حالت‌های قرآن خواندن را داشته باشیم بدون اینکه چیزی را نفی و چیز دیگری را جایگزین آن کنیم. مثل یک سفره رنگارنگی است که انسان به همه غذاهای آن احتیاج دارد، آن‌هایی که می‌گویند این کار را انجام نده، یک طور دیگر عمل کن، اینها خودشان را از بعضی کارها محروم می‌کنند، بعضی وقت‌ها باید قرائت خواند، ترتیل یا قرائت گوش داد، بعضی وقت‌ها با چشم یا زیر لب خواند، بعضی وقت‌ها فکر کرد، همه حالت‌ها را بخوان و خودت را به همه حالت‌ها با قرآن محشور کن، این معنای «فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ؛ هر چه از قرآن ميسر مى‌شود، بخوانيد»، (مزمل/20) می‌شود، یعنی به هر حالتی که امکانش هست، کاری کن که قرآن در زندگی‌ات جاری شود.
ایکنا ـ طی دهه‌های قبل، قرائت قرآن جزء جدایی‌ناپذیر از هیئات مذهبی بود و چند سالی است که در راستای ترویج مجدد این سنت حسنه، قاریان به پویش نذر تلاوت پیوسته‌اند، به این صورت که خودجوش در هیئات، به ویژه مراسم اباعبدالله الحسین(ع) به تلاوت می‌پردازند. آیا این حرکت به پیوند هر چه بیشتر قرآن و عترت و انس بیشتر مردم با قرآن منجر می‌شود؟
کار بسیار خوبی است، بالاخص اگر لابه‌لای سخنرانی‌ها، قبل از سخنرانی‌ها و حالت‌های متنوعی باشد قرآن یک مقداری از حالت مهجوریت خارج می‌شود، هم برای خود آن مجالس خیلی زینت است و هم برای حس و حال و بصیرت افراد خیلی خوب است، به ویژه اگر اینها جهت داشته باشد، خیلی خوب است، مثلاً یک هیئتی سوره‌هایی که می‌خواند و روی آن‌ها کار می‌کند، تعیین کند، مثلاً اگر 10 شب محرم است، 10 سوره یا بخش مشخص شود، یعنی به این کار نظم داده شود، اگر منظم باشد اثرش بیشتر است، به هر حال بودنش از نبودنش خیلی بهتر است.
ایکنا ـ در مورد آداب قرائت، گاهی به خاطر اصرار بر رعایت آن‌ها، خواندن قرآن کنار گذاشته می‌شود، مثلاً قبل از خواب، قرائت قرآن به حالت نشسته سخت است و قرآن خواندن کنار گذاشته می‌شود، آیا می‌توان گاهی آداب قرائت را رعایت نکرد؟
اشکال ندارد، آداب قرائت رعایت نشود، منتهی از منظر افرادی که از بیرون می‌بینند، نباید احساس کنند که به قرآن بی‌احترامی شده است، احترام به قرآن حتماً باید در منظر ناظر بیرونی حفظ شود، ولی شما می‌خواهی بخوابی و قرآن بخوانی خب بخواب و قرآن بخوان، قرآن در هر حالتی می‌تواند خوانده شود نمازهای مستحبی هم همینطور هستند، به حالت خوابیده هم می‌توان آن‌ها را خواند.
امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: «إِذَا مَرُّوا بِآیَة فِیهَا تَخْوِیفٌ»، متقین هر گاه به آیه‌ای می‌رسند که ترس از خدا در آن باشد، گوش دلشان را به آن می‌سپارند گویا صدای بر هم خوردن شعله‌های آتش در گوششان طنین افکنده شده، ما باید طوری قرآن را بخوانیم که احساس کنیم هر چیزی که می‌گوید حاضر و ناظر است، قرآن را باید شهودی بخوانیم، اگر انسان قرآن را شهودی بخواند، لذت، بهجت، سرور و همه چیزش قوت پیدا می‌کند.
انتهای پیام
