اخلاقِ فناوری در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت

سیدمرتضی طباطبایی، در یادداشتی که در اختیار ایکنا قرار داده به بررسی جایگاه اخلاق فناوری در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت پرداخته است. متن این یادداشت را در ادامه می‌خوانید:

امروزه تکنولوژی ابزاری برای آسایش و رفاه جهانی بوده و سراسر زندگی انسان را فراگرفته است. نکته مهم در این زمینه بی‌توجهی به ارتباط بین حقیقت انسان، سعادت و کمال نهایی او با ذات و ابعاد تکنولوژی است.

این غفلت موجب شده است امروزه نه تنها تکنولوژی مستخدم انسان نباشد، بلکه همو با سرعت و قدرت حیرت‌آور خود، متعرضانه انسان را در تملک خویش درآورد. این تعرض به نحوی است که امروزه انسان به هیچ وجه توان گسستن تکنولوژی از حوزه زیست خود را ندارد.

در زمینه فناوری و تکنولوژی در مبانی جامعه شناختی سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بر این مهم تاکید شده است که تحولات اجتماعی تحت تأثیر اراده انسان‌ها و عوامل معنوی، فرهنگی، جمعیتی و انسانی، جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی، امنیتی، دانشی و فناورانه مبتنی بر سنت‌های الهی پدید می‌آید.

در مبانی عملی (اصول) سند الگو نیز به التزام به مرجعیت دین اسلام ناب محمدی، در عین بهره‌گیری از خرد، تجربه و دستاوردهای متقن علمی وفناورانه بشری تاکید شده‌است. در افق  پنجاه ساله سند الگو نیز ایران اسلامی در تراز بین‌المللی شناخته می شود و در میان پنج کشور پیشرو جهان در تولید اندیشه و دانش و فناوری جای می‌گیرد.

از این رو پرداختن به اخلاق خصوصا اخلاق فناوری از جایگاه ویژه‌ای در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت برخوردار است.

در این راستا، پژوهشی تحت عنوان «اصول اخلاقی کاربری تکنولوژی مدرن: الگویی تلفیقی بر اساس مکاتب وظیفه‌گرا، پیامدگرا و فضیلت‌گرا»،  انجام شده که کاربری صحیح تکنولوژی را مورد بررسی قرار داده است.

با این توضیح که تکنولوژی مدرن، به رغم همه رهاوردهای نیکویش برای انسان، پیامدهای منفی گوناگونی را نیز برای او و نیز برای محیط‌زیست رقم زده است و برای اصلاح این وضعیت، علاوه بر تلاش مهندسان و تولیدکنندگان تکنولوژی مدرن، به همت و مراقبت هر چه بیشتر کاربران در استفاده صحیح از این فراورده بشری نیاز است. یافته‌های این پژوهش، نشان می‌دهد که از آنجا که تکنولوژی مدرن، ابزاری است که در جهت هر چه قدرتمندشدن و پیچیده‌ترشدن به پیش می‌رود و کاربردش نیز آسان‌تر می‌شود، کاربران باید در سه مرحله اساسی کاربریِ تکنولوژی، یعنی:

 - تهیه، به‌ کارگیری و دست شستن از تکنولوژی، با مراقبت‌های کامل فضیلت‌گرایانه در حوزه روابط شخصی

- ملاحظات فضیلت‌گرایانه مشروط به وظیفه‌گرایی، در حوزه تعاملات انسانی

- ملاحظات فضیلت‌گرایانه وظیفه‌محورِ مشروط به پیامدگرایی در حوزه فعالیت‌های زیست‌محیطی، در جهت کاستن هر چه بیشتر از آفات و آسیب‌های تکنولوژی مدرن و استفاده هر چه سودمندتر و اخلاقی‌تر از آن قدم بردارند.