افزایش اثرگذاری عوامل مخالف برجام؛ تعاملات مثبت ایران با آژانس افزایش یابد + صوت

غلامرضا کریمی، رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی، در گفت‌وگو با ایکنا درباره اقدامات روزهای اخیر در موضوع مذاکرات هسته‌ای از صدور بیانیه تروئیکای اروپایی علیه ایران تا ارسال پرونده ایران به شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و افزایش احتمال شکست مذاکرات و بازگشت به وضعیت پیش از برجام گفت: فضای موجود برجام با سال 2015 کاملا متفاوت شده است. در شرایطی که ترامپ از برجام خارج شد یک اجماع بین‌المللی علیه آمریکا شکل گرفت و با تدبیر مناسبی که ایران انجام داد مانع از نزدیکی اروپایی‌ها به آمریکا شد و این نقطه قوت برای ایران بود که تا امروز برجام ادامه پیدا کرد.

وی افزود: بعد از انتخاب بایدن به ریاست جمهوری آمریکا علیرغم شعار بازگشت آمریکا به برجام یک تعلل طولانی از سوی بایدن انجام گرفت که نهایتا به انتخابات ریاست جمهوری ایران نزدیک شد و مقامات کشورمان ادامه مذاکرات را موکول به بعد از انتخاب ریاست جمهوری و انتخاب دولت جدید کردند و در عمل اهمیت عنصر زمان در این موضوع کمرنگ شد و فرآیند مذاکرات به تعویق افتاد.

کاهش ارزش برجام با گذشت زمان

کریمی اظهار کرد: امروز شرایط به نحوی در حال پیش رفتن است که هم ارزش برجام برای ایران و آمریکا کاهش پیدا کرده و هم تحولات جدیدی در سطح بین‌المللی در پیش است؛ از جمله اینکه آمریکا به شدت تحت فشار است زیرا هم انتخابات کنست اسرائیل در سوم آبان برگزار می‌شود و آمریکا به نوعی متعهد شده که یائیر لاپید رأی بیاورد و حزب لیکود نتواند به قدرت برسد و از طرف دیگر نیز انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا در پیش است که این هم یک اهرم فشار بر روی بایدن است. همه این مسائل نشان می‌دهد که شرایط موجود برای رسیدن برجام به نتیجه سخت و پیچیده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی افزود:‌ ضمن اینکه ایران نیز این پیش‌شرط را مطرح کرده تا زمانی که آژانس انحراف پادمانی را به رسمیت نشناسد و آن را از دستور کار خارج نکند شرایط جدید را نمی‌پذیرد و همه اینها مذاکرات را پیچیده کرده است.

ضرورت تغییر شیوه مذاکرات

وی یادآور شد: امروز هم شاهد برگزاری جلسه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با دستور کار پرونده فعالیت هسته‌ای ایران، با مقدمه‌چینی تروئیکای اروپایی و حمایت آمریکا هستیم که احتمال صدور بیانیه علیه ایران بر مبنای قطعنامه قبلی آژانس بسیار زیاد است و به نظر می‌رسد از ایران خواهند خواست همکاری لازم را با مدیر کل آژانس انجام داده و اطلاعات بیشتری در خصوص سه مکان مدنظر در اختیار آژانس ارائه دهد و همه اینها دلالت بر پیچیده‌تر شدن روند مذاکرات دارد.

این استاد روابط بین‌الملل دانشگاه خوارزمی اظهار کرد: الان هم وضعیت مذاکرات به نحوی است که ایران متن مکتوب خود را به رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا ارائه کرده و او هم این متن را به آمریکا انتقال داده و این مسیر به صورت عکس از سوی آمریکا نیز انجام می‌شود در حالی که این فرآیند پیچیده مذاکراتی نیاز به تعاملات گسترده و فعال سیاسی دارد.

کریمی ابراز کرد: اگر برجام در سال 2015 به نتیجه رسید بخش مهمی از آن به دلیل مداخله فعالانه آقای صالحی بود که با توجه به تخصص در حوزه هسته‌ای در مذاکرات مشارکت فعال پیدا کرد و از طرفی مذاکرات با مقامات آمریکایی و آژانس به صورت مستقیم انجام گرفت و تدابیری اندیشیده شد که موضوع به لحاظ سیاسی حل شود. البته تردیدی در این نیست که اتهامات علیه ایران سیاسی است، گرچه ظاهر فنی دارد، اما به هر حال ایران به آژانس برای بازدید مجوز داده و آژانس هم اعلام کرده ذرات اورانیوم غنی‌سازی شده زیر 5 درصد را در این سه مکان پیدا کرده در حالی که ایران سطح غنی‌سازی را به 60 درصد رسانده است.

وی تصریح کرد: اینکه آژانس بر روی بازدید از این سه مکان و مشخص شدن منشأ این ذرات از سوی ایران اصرار دارد نشان می‌دهد که اگر اراده سیاسی لازم شکل بگیرد و مدیرکل آژانس چند بار به ایران دعوت شده و این رفت و آمدها شکل بگیرد مسئله به صورت سیاسی قابل حل و فصل خواهد بود اما اینکه مدام تکرار شود مدیر کل آژانس تحت القائات اسرائیل و نفوذ آمریکاست، که هست و تردیدی هم در آن نیست، مشکلی را حل نمی‌کند.

استفاده از ابزارها برای کسب امتیاز

کریمی تأکید کرد:‌ به نظر می‌ر‌سد مقامات ایران، آمریکا و آژانس برای حل این موضوع بسیار پیچیده باید به صورت مستقیم گفت‌وگو کنند. زیرا صدها متغیر در این موضوع برای رسیدن به تصمیم نهایی دخیل است که امکان حل و فصل آن از طریق مذاکره مکاتبه‌ای وجود ندارد و این نیازمند یک اراده سیاسی قوی در هر دو طرف ایرانی و آمریکایی برای مذاکره و توافق با یکدیگر است. لذا با این موضع که صرفا و صرفا باید آژانس کوتاه بیاید مسئله حل نمی‌شود.

وی با بیان اینکه تردیدی در سیاسی بودن موضع آژانس نیست، گفت: ایران با توجه به توانمندی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی خود باید از مسیر دیپلماسی این موضوع را حل کند و از فرصت لغو تحریم‌های بین‌المللی برای عادی شدن وضعیت اقتصاد کشور استفاده کند.

پیوند مسائل داخلی با تحولات بین‌المللی

کریمی درباره امکان نقش‌آفرینی بیشتر عوامل مخرب مذاکره با تعویق مذاکرات و تأثیر سایر تحولات بین‌المللی مانند عوض شدن جریان جنگ اوکراین به ضرر روسیه گفت: در کنار این عوامل کشور با چالش داخلی نیز روبرو است. قرار بود شرایط اقتصاد کشور به نحوی تغییر کند که تورم و نقدینگی کاهش پیدا کند و به نوعی مشکلات داخلی در مسیر حل و فصل قرار بگیرد اما این مسئله به رغم تلاش‌های دولت سیزدهم به تحولات بین‌المللی گره خورده است. الان کاملا مشخص شده بسیاری از مسائل اقتصادی کشور بدون حل و فصل مسائل بین‌المللی و لغو تحریم‌ها امکان‌پذیر نیست. بنابراین الان نیازمند یک اراده سیاسی قوی در سطوح کلان کشور هستیم تا تصمیم‌گیری کند درغیر این صورت گذشت زمان حتما به ضرر ایران است و در این مقطع زمانی فرصت‌هایی داریم که شاید دو ماه آینده این فرصت‌ها را نداشته باشیم.

این کارشناس مسائل بین‌المللی اظهار کرد: از آنجا که جمهوری اسلامی ایران بارها مطرح کرده به دنبال سلاح هسته‌ای نیست و رهبر معظم انقلاب آن را به لحاظ شرعی حرام اعلام کرده، لذا باید ابزارها و امتیازات ناشی از دیپلماسی را برای کشور رصد و کسب کرد و همه اینها نیازمند مذاکرات فشرده است و ادامه کار به شیوه کنونی، مسیر را سخت خواهد کرد.

وی بیان کرد: با فشارهای عوامل مخالف برجام، روز به روز اتحادیه اروپا به آمریکا نزدیک شده، فشارهای اسرائیل بیشتر شده و اجماع بین‌المللی علیه ایران در حال شکل گرفتن است. البته ایران هم ابزارها و اهرم‌هایی مانند غنی‌سازی 60 درصدی و 19 برابر تعیین‌شده در برجام است اما این یک ابزار مذاکراتی برای کسب امتیاز است و متأسفانه به دلیل عدم گفت‌وگو و مذاکره مستقیم، بخشی از این مسائل مدنظر طرفین جلو نمی‌رود.

آینده سیاست همسایگی 

کریمی درباره تأثیر منفی این وضعیت بر سیاست دولت مبنی بر توسعه روابط با همسایگان گفت: امروز کشورهای همسایه ایران که تعاملات زیادی با ما دارند بالاخره می‌خواهند در چارچوب مسائل و قوانین مالی بین‌المللی با ما تعامل کنند و الان از این منظر دچار چالش هستند. زیرا محیط اقتصاد بین‌الملل ساز و کارهایی دارد که در قالب آن تمام مبادلات و تعاملات اقتصادی انجام می‌شود.

رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی ابراز کرد: در اینکه مقامات جمهوری اسلامی اراده جدی دارند که کارها از طریق دیپلماسی انجام شود، تردیدی نیست همانطور که بعد از خروج ترامپ از برجام، این ایران بود که با عدم خروج خود برجام را حفظ کرد در حالی که ایران می‌توانست از برجام خارج شود اما می‌دانست منافع کشور از طریق دیپلماسی بهتر حفظ می‌شود. 

کریمی اظهار کرد: ایران در سال‌‌های 1389 تا 1391 مسیر مقابله با نظام بین‌الملل را به شکل افراطی پیش گرفت و بیشترین تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران وضع شد وعلیرغم درآمدهای نفتی هنگفت توسعه کشور روند نزولی داشت و لذا در وضعیت فعلی روش کار باید تغییر کند و این نیازمند شکل‌گیری اراده سیاسی در کشور به مانند آمریکا است. طبیعی است که آمریکا به دنبال مهار ایران باشد و بخواهد بعد از به نتیجه رسیدن برجام ابزارهایی برای فشار به ایران در مسائل منطقه‌ای داشته باشند اما ایران هم باید از ابزارهای خودش در مذاکرات استفاده کند و در این راستا باید تعاملات لازم را با مدیر کل آژانس داشته باشیم زیرا به هر حال براساس برجام مدیرکل آژانس صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران را تأیید کند چنانچه مدیرکل قبلی آژانس حتی در دوره ترامپ در مجموع 14 بار این مسئله را تأیید کرده بود.

وی در پایان بیان کرد: بنابراین نباید اجازه داد مسیرهای برگشت به عقب تکرار شود و دوباره وارد مرحله‌ای شویم که مدیرکل آژانس به طور مرتب گزارش‌های منفی علیه ایران صادر کند که بعدا برای ما مشکل‌ساز خواهد شد.

گفت‌وگو از مهدی مخبری