نهی از منکر تذکر به رفتار است نه شخصیت

پویایی معنوی یک جامعه به تبلور ارزش‌های دینی و ملی پذیرفته شده در آن جامعه و میزان پایبندی افراد جامعه به آن‌ها بستگی دارد. بنابر این، بهترین راه سالم‌سازی و افزایش آمادگی جامعه در برابر ترفندها و توطئه‌های پیچیده دشمن، تلاش برای حفظ، درونی‌سازی و گسترش ارزش‌های دینی در زندگی فردی و اجتماعی است.

خانواده به عنوان نخستین کانونی که در این زمینه می‌تواند نقش‌آفرینی کند و پس از آن، مدرسه، آموزشگاه‌ها و دانشگاه‌ها باید به این امر مهم عنایت ویژه داشته باشند و به فراخور نیاز افراد در دوره‌های گوناگون سنی، آنان را یاری کنند؛ زیرا فراهم کردن زمینه‌های سالم تغذیه فکری برای نسل جدید، عبادت خواهد بود.

تشویق افراد، سازمان‌ها و صاحبان پایگاه‌های اجتماعی به گام نهادن در این راه نیز یکی دیگر از راه‌های حفظ و گسترش ارزش‌های دینی در سطح جامعه است. تلاش برخی افراد، گروه‌ها و احزاب برای کمرنگ کردن یا از بین بردن پای‌بندی به ارزش‌ها به ویژه در میان نوجوانان و جوانان، خیانتی نابخشودنی، ستمی ناروا و بهترین راه ایجاد سلطه بیگانگان بر سرزمین اسلامی است، زیرا جامعه تهی از ارزش‌های دینی، بستر مناسبی برای تهاجم و شبیخون فرهنگی دشمن خواهد بود.

محمدحسین توانایی، استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج و مدرس مهارت‌های زندگی در گفت‌وگو با ایکنا، به موضوع نحوه ترویج ارزش‌های دینی در جامعه و ساز و کارهای مربوط بدان پرداخت و بیان کرد: مهمترین سازوکار برای گسترش و ترویج ارزش‌های دینی در جامعه شامل چند مورد است. اولین نکته در این زمینه، فرهنگ‌سازی مناسب از سوی نهادهای فرهنگی و تبلیغی است. دومین مسئله، آموزش صحیح از سوی نهادهای متولی آموزش مانند آموزش و پرورش و وزارت علوم است. همچنین، نهاد خانواده سومین نکته‌ای است که باید در این زمینه مد نظر قرار گیرد.

وی با بیان اینکه چهارمین موضوع در این رابطه، سمن‌ها یا نهادهای مردمی هستند، اظهار کرد: اجرای صحیح قوانین فرهنگی در این مورد پنجمین نکته‌ای است که باید از طریق شورای انقلاب فرهنگی و شورای فرهنگ عمومی کشور تصویب و پیگیری می‌شود.

اگر همه مردم خود در صحنه حضور داشته باشند و با شیوه‌های مؤثر، امر به معروف و نهی از منکر را به صورت دلسوزانه انجام دهند، این مسئولیت دیگر به عهده نهادهای نظامی و ... نخواهد افتاد تا آسیب‎های مختلفی نیز به دلیل اجرای قانون متوجه این نهادها شود

استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج تصریح کرد: در مورد مسئله فرهنگ‌سازی باید اشاره کرد که نهادهای فرهنگی و تبلیغی مسئولیت سنگینی در ترویج ارزش‌های دینی دارند. این نهادها مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان اوقاف و امور خیریه، وزارت گردشگری و ... مسئولیت فراوانی در طراحی مؤلفه‌های گسترش ارزش‌های دینی و اجرای دقیق آن‌ها دارند. البته در این میان نهادهای تبلیغی مانند سازمان تبلیغات اسلامی وظیفه گسترده‌تری از آنچه که در حال حاضر انجام می دهند، برعهده دارند.

وی ادامه داد: سازمان تبلیغات اسلامی سامانه‌ای با عنوان «شمع» را راه‌اندازی کرده است که مربوط به معرفی مبلّغان است. با وجود اینکه کار بسیار خوبی در این زمینه انجام شده، اما به نظر می‌رسد که کافی نیست. لذا فعالیت گسترده‌تری از این سامانه مورد نیاز بوده و انتظار می‌رود. فعال‌سازی طرح گفتمان‌های دینی که در مدارس، دانشگاه‌ها و ... طی سالیان گذشته انجام می‌شد، برکات فراوانی داشت که سازمان تبلیغات اسلامی امروز این طرح را تقریباً به طور کلی کنار گذاشته است.

توانایی با بیان اینکه هزینه‌های زیادی برای اجرایی شدن این گفتمان صرف شد، افزود: مبلّغان و مربیان و اساتید گفتمان دینی در این زمینه تربیت شدند و مهارت‌های گفتمانی اساتید و گفتمان‌های دینی در همه استان‌ها انجام شد. این طرح در دوره جدید خود چند سالی است که کنار گذاشته شده است. همچنین، اجرای طرح‌های شبیه به این طرح نیز که می‌تواند دامنه تبلیغات دینی سازمان تبلیغات اسلامی و اوقاف را گسترش دهد، بسیار مؤثر و ضروری است.

استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج ادامه داد: در کنار وزارت فرهنگ و آموزش عالی و نیز سازمان‌های دینی، حوزه‌های علمیه نقش بسیار مؤثری در ترویج ارزش‌های دینی دارند. حوزه‌های علمیه باید از تربیت صرف طلبه با هدف رسیدن به درجه اجتهاد فراتر رفته و اهداف گسترده‌تری در نظر گیرد و طلبه‌هایی را تربیت کند که بتوانند به صورت مؤثرتری در اجتماع نقش‌آفرینی کنند.

توانایی تصریح کرد: البته باید پشتیبانی مادی و معنوی از طلبه‌ها انجام شود، چراکه در روزگار فعلی نمی‌توان انتظار داشت که طلاب علوم دینی به سبک زمان شیخ انصاری‌ها زندگی کنند. طبیعی است امروز زمانی که فرد طلبه‌ای قصد ازدواج دارد، انتظارات از او بالاست. البته نه اینکه اینکه این انتظارات در حد تجمل‌گرایی باشد، اما ساده‌زیستی حوزه‌ها همواره زبانزد بوده است. در عین حال باید به فکر این باشند که طلبه‌ها انگیزه بیشتری داشته باشند و انگیزه برای جذب طلاب بیشتر فراهم شود.

وی بیان کرد: از سوی دیگر مراکز رسیدگی به امور مساجد در تمامی استان‌ها که زیر نظر ائمه جمعه اداره می‌شوند، باید نسبت به برگزاری دوره‌های مهارت‌افزایی ائمه جماعت مساجد اقدام کنند تا ایشان خود را صرفاً امام جماعت یک مسجد ندانند. انتقادی که به این سیستم وارد می‌شود، این است که ائمه جماعت عمدتاً خود را به عنوان امام جماعت مساجد فرض می‌کنند؛ در حالی که رویکرد مساجد در دوره فعلی باید با توجه به اقتضائات فراوانی که وجود دارد و نیازهای فراوان جامعه، به رویکرد زمان رسول‌الله(ص) که امام جماعت، امام جماعت محله بود، بازگردد.

استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج گفت: این مسئله بدان معناست که امام جماعت باید شعاع گسترده‌تری را که دامنه یک مسجد در برمی‌گیرد، مورد پوشش قرار دهد. بررسی‌های میدانی در استان‌های مختلف نشان می‌دهد که ائمه جماعت در استان‌ها در بسیاری از مساجد صرفا وظیفه خود را اداره مسجد می‌دانند و بیش از آن نیز مسئولیتی برای خود قائل نیستند؛ در حالی که امام جماعت موفق آن است که خود را امام جماعت محله دانسته و خود را شریک غصه‌ها و ناراحتی‌های مردم محله بداند. امام جماعت مساجد باید وقت زیادی را برای این امور در نظر بگیرد و ضمن حضور در محله، از ساکنان و کسبه محل تفقد و دلجویی داشته و آن‌ها را جذب کند. امام جماعت محله باید ساکنان محل را مورد تفقد قرار داده و در عزاداری‌ها و شادی‌ها ایشان شرکت کند.

وی تصریح کرد: البته برخی از ائمه جماعت در بعضی مساجد به صورت خودجوش این کار را انجام داده و منشأ برکات هستند. طبیعی است که چنین امام جماعتی می‌تواند در ترویج ارزش‌های دینی (حداقل در شعاع محله خود) بسیار موفق و مؤثر واقع شود.

توانایی ادامه داد: همچنین، آموزش و پرورش و آموزش عالی نیز نقش بسیار حساسی در تعلیم و ترویج ارزش‌های دینی دارند. با توجه به طراحی دروسی مانند تفکر و سبک زندگی که ابتدا به عنوان سبک زندگی مطرح بود، باید سازوکار آموزش و پرورش و آموزش عالی را به گونه‌ای در نظر گرفت که طبق آن حتما پیوست تربیتی و فرهنگی به عنوان یکی از وظایف معلمان، دبیران و اساتید در دستور قرار گیرد.

استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج ادامه داد: این مسئله بدان معنا است که معلمان و دبیران در آموزش و پرورش و اساتید در دانشگاه‌ها صرفا هدف اصلی خود را انتقال دانش نوین به متعلمان خود ندانند، بلکه وظایف و اهداف خود را برتر و بالاتر دانسته و همان پیوندی که در قرآن کریم در رابطه با تعلیم و تزکیه آمده و اساس و کار اصلی انبیا بوده است به عنوان سازوکار اصلی در آموزش و پرورش و آموزش عالی نیز مورد توجه قرار دهند تا طی آموزش‌هایی که به معلمان و اساتید داده می‌شود، متعهد شوند که به مسئولیت‌های خود به ویژه مسئولیت‌های حرفه‌ای خود از جهت فرهنگی و تربیتی بیشتر اهتمام کنند.

توانایی اظهار کرد: معلمان و اساتید به همان نسبتی که ماده درسی ویژه خود را در هر رشته تدریس می‌کنند، باید به همان نسبت به وظیفه فرهنگی و تربیتی خود نسبت به دانش‌آموزان و دانشجویان نیز اهتمام داشته و مسئولیت ترویج ارزش‌های دینی، فرهنگی، اخلاقی و تربیتی دانش‌آموزان و دانشجویان را صرفاً به عهده مربیان پرورشی در مدارس و مسئولان فرهنگی و مدرسان دروس معارف اسلامی در دانشگاه‌ها قرار ندهند.

حوزه‌های علمیه باید از تربیت صرف طلبه با هدف رسیدن به درجه اجتهاد فراتر رفته و اهداف گسترده‌تری در نظر گیرد و طلبه‌هایی را تربیت کند که بتوانند به صورت مؤثرتری در اجتماع نقش‌آفرینی کنند

وی تصریح کرد: امروز باید همه با هم نهضت ترویج و گسترش امر به معروف و نهی از منکر را مد نظر قرار دهند، لذا در این زمینه نیازمند ایجاد نهضتی واحد هستیم. این کار وظیفه یک گروه کوچک نیست و کار همه معلمان و اساتید است. مبنای مهم این مسئولیت نیز مبنای تربیتی است که در قرآن کریم آمده و آن را به عنوان الگو به همه بشریت توصیه کرده است. «هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ» بنابر این، تنها وظیفه معلمان تعلیم صرفاً به معنای انتقال دانش روز به دانش‌آموزان و دانشگاهیان نیست، بلکه وظیفه ایشان تربیت و تزکیه نیز است.

این مدرس مهارت‌های زندگی ادامه داد: نهاد دیگری که در ترویج ارزش‌های دینی بسیار مؤثر است، نهاد خانواده است. هرچقدر که والدین نسبت به امور دینی بیشتر اهتمام بورزند و مراقبت‌های تربیتی و دینی را از دوران کودکی به ویژه سن زیر هفت سال و براساس فرمایش رسول‌الله(ص) که فرمودند «الوَلَدُ سَیدٌ سَبعَ سِنینَ؛ فرزند تا هفت سالکی سرور و آقا است» مد نظر قرار دهند، تأثیر بیشتری بر روی فرزندان خواهد داشت.

وی افزود: توجه به مناسک دینی، انجام فرائض و واجبات، برخی مستحبات و سایر آداب و سنن دینی از سوی والدین و مراقبت ایشان نسبت به پایبندی فرزندان بدین مناسک با استفاده از روش‌های تشویقی و نیز نهادینه‌سازی ارزش‌های دینی در بین فرزندان به ترویج و گسترش ارزش‌های دینی کمک خواهد کرد.

توانایی بیان کرد: نهاد دیگری که کمک شایانی به ترویج ارزش‌های دینی می‌کند، نهادهای عمومی و سمن‌ها هستند که هرچقدر دولت نسبت به گسترش آن‌ها اقدام کند، تأثیر بیشتری در تربیت بنیان‌های دینی جامعه خواهند داشت. این گروه‌ها در تداوم کاری خود حالت گروهی پیدا کرده و کمپین یا پویش تشکیل می‌دهند و در مقابله با ناهنجاری‌های اخلاقی و رفتاری موضع می‌گیرند. هر چقدر تعداد این گروه‌ها بیشتر باشد، تأثیرگذاری بیشتری در برابر موضع‌گیری‌های دشمنان دین و دیانت نسبت به ترویج برخی ناهنجاری‌ها از جمله مسئله بدحجابی و بدپوششی خواهند داشت.

استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج تصریح کرد: در کنار تمامی این راهکارها، وجود یک گروه نظارتی قوی لازم است تا آنچه از مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای فرهنگ عمومی به تصویب می‌رسد، به صورت دقیق اجرا شود. بسیاری از مصوبات که حکم قانون داشته و در سالیان گذشته از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسیده است، می‌تواند منجر به ترویج ارزش‌های دینی در جامعه شود. از نظر قانونی به نظر می‌رسد که با کمبود قانون مواجه نبوده و بیشتر با عدم اجرای قانون روبه‌رو هستیم که برخی از نهادهای متولی در اجرای مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادوار گذشته سستی و اهمال داشتند. البته این مسئله به خاطر جریان‌های سیاسی حاکم، ناآگاهی نسبت به این مصوبات یا عدم نظارت دقیق و مطالبه‌گری رخ داده است که این مطالبه‌گری نیز هم می‌تواند از سوی ناظران حکومتی و دولتی مانند سازمان بازرسی و ... انجام شود و هم از سوی سمن‌ها صورت گیرد تا منجر به اجرای قوانین فرهنگی و ترویج ارزش‌های دینی در کشور شود.

توانایی بیان کرد: امر به معروف و نهی از منکر اهمیت و جایگاه بالایی در کاهش منکرات و افزایش معروفات یا همان ارزش‌های دینی و اجتماعی دارد. امر به معروف و نهی از منکر همچنین، نقش مهمی در جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی و ناهنجاری‌ها دارد. اهمیت و جایگاه این فروع دینی در قرآن کریم، بیانات معصومین(ع) و اصل هشتم قانون اساسی کشور کاملاً مشخص و مشهود است. امر به معروف و نهی از منکر در سایر نظام‌های حقوقی جهان نیز با اشکال مختلف دارای جایگاه ویژه خود است.

وی ادامه داد: پیامدهای ترک امر به معروف و نهی از منکر بسیار وحشتناک است و افراد در صورت ترک این مقوله، در برابر منکرات و آسیب‌های اجتماعی بی‌تفاوت خواهند شد. البته برای اینکه امر به معروف و نهی از منکر در بین اقشار مختلف گسترش پیدا کند، نیازمند ارائه آموزش‌های مختلف به مردم هستیم. ستاد امر به معروف وظیفه بسیار سنگینی در مرکز و استان‌های مختلف دارد تا این فروع دین از مسیر خود خارج نشده و به انحراف کشیده نشود.

پیامدهای ترک امر به معروف و نهی از منکر بسیار وحشتناک است و افراد در صورت ترک این مقوله، در برابر منکرات و آسیب‌های اجتماعی بی‌تفاوت خواهند شد. البته برای اینکه امر به معروف و نهی از منکر در بین اقشار مختلف گسترش پیدا کند، نیازمند ارائه آموزش‌های مختلف به مردم هستیم

استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج تصریح کرد: همچنین، این ستاد باید مراقبت کند تا امر به معروف و نهی از منکر منحصر به مبارزه با یک یا دو منکر همانند بدحجابی و ... نباشد. همانطور که رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها تأکید کرده‌اند، امر به معروف و نهی از منکر یکی از مؤثرترین و کارآمدترین و نوترین شیوه‌های تعامل اجتماعی است. فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر باید به ویژه از سوی ستاد امر به معروف در بین مردم گسترش پیدا کند تا خود مردم بدین فریضه عمل و نیازی نباشد تا برخی گروه‌ها از بعد نظامی یا شبیه به آن قانون را اجرا کنند.

وی در پایان اظهار کرد: اگر همه مردم خود در صحنه حضور داشته باشند و با شیوه‌های مؤثر، امر به معروف و نهی از منکر را به صورت دلسوزانه انجام دهند، این مسئولیت دیگر به عهده نهادهای نظامی و ... نخواهد افتاد تا آسیب‎های مختلفی نیز به دلیل اجرای قانون متوجه این نهادها شود. روش‌های مؤثر و شیوه‌های امر به معروف شامل مراحل مختلفی از تکریم و احترام است. ما باید شخصیت فرد مرتکب منکر را از رفتار وی جدا کنیم تا به شخصیت او توهین نشود. در این زمینه باید طوری عمل کرد که فقط رفتار فرد خاطی مورد تذکر قرار گیرد و امر به معروف و نهی از منکر حتما باید با احترام انجام شود. همچنین، باید تشخیص داده شود که تذکرات در چه شرایطی انجام شود تا تأثیر بسزای خود را همراه با احترام و تکریم داشته باشد.