چرایی تشبیه پیاده‌روی اربعین به معجزه

به گزارش خبرنگار ایکنا، برنامه زنده «عصر نادر» شبکه قرآن و معارف سیما با اجرای حسن شمشادی جمعه شب، اول مهرماه با حضور علیرضا معاف، معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و با موضوع واکاوی و تحلیل آثار فرهنگی – اجتماعی اربعین به روی آنتن این شبکه تلویزیونی رفت.

معاف طی سخنانی با اشاره به اینکه مقوله معجزه‌آسای اربعین حسینی نیاز به مطالعه، مباحثه و گفت‌وگوهای عمیق و دقیق دارد، گفت: آثار، برکات، پیامدها، دلالت‌ها و نتایج ابعاد راهبردی اربعین به عنوان یک پدیده چندضلعی دارای ابعاد متکثر است که باید صورت‌بندی شود. شاید بشود گفت یک چارچوب ذهنی درباره اربعین داریم، اما اینها باید به چارچوب نظری تبدیل شود و ادبیات نظری آن را تولید کنیم. اربعین اتفاق بزرگی است که رخ داده و این اتفاق هم چیزی جز بزرگترین تجمع مردمی در جهان نیست.

چرا برخی اربعین را نادیده می‌گیرند

معاف افزود: امسال هم همه عزیزان شهادت می‌دهند که استقبال فزاینده و جهشی نسبت به قبل داشتیم، در این اتفاق یک فاصله 90 کیلومتری وجود دارد، خیلی از تجمعات 100 نفره یا 500 نفره را داریم که دوستان دانشگاهی و جامعه‌شناس در مورد آنها چندین جلسه نشست می‌گذارند و بحث می‌کنند اما به این پدیده عظیم که می‌رسند برخی کوررنگی سیاسی می‌گیرند، گاهی این کوررنگی ناشی از بُخل و گاهی ناشی از بُهت است.

معاون قرآن و عترت وزیر ارشاد بیان کرد: این راهپیمایی 90 کیلومتری که از حرم حضرت علی(ع) تا حرم امام حسین(ع) است امسال با حضور 21 میلیون نفر برگزار شده که سه میلیون و 500 هزار نفر از آنها ایرانی بوده است. افرادی که عمدتاً در طبقه اشراف جامعه هم قرار نمی‌گیرند، اشرافی که به تعبیر حضرت علی(ع) مشغول سه کار اسراف، اتلاف و اتراف هستند، طبقاتی که مشکلات معیشتی دارند در گرمای 50 درجه خود را به این پیاده‌روی عظیم رسانده‌اند. باید در مورد همه این اعداد و ارقام بحث و گفت‌وگو شود.

دستاوردهای تحلیل درست اربعین

معاف با اشاره به اینکه در این مسیر 90 کیلومتری و در بین 1542 عمود، بیش از 12 هزار موکب راه‌اندازی شده است، گفت: از این تعداد موکب حدود 10 هزار موکب عراقی و دو هزار موکب هم خارجی است و عمده مواکب خارجی هم ایرانی هستند. بحث درباره موکب از حیث ساختار، فرصت دیگری می‌خواهد. در این مسیر از هر 20 ایرانی یک شهروند مشرف شده است.

وی اظهار کرد: عظمت میلیونی این پدیده را، که مقام معظم رهبری تعبیر معجزه‌گون از آن داشته‌اند و هیچ تدبیر بشری قائل به توانمندی راه‌اندازی آن را نداشته و کار خداست، ادامه یک مجموعه و حرکت‌های میلیونی ملت‌های اسلامی و ملت ایران در سال‌های اخیر می‌دانم. پیاده‌روی اربعین یک قله است، یک سری قله‌ها هم در گذشته داشته‌ایم و لذا الان یک سلسله جبال و یک منظومه می‌بینیم که البته پیاده‌روی 21 میلیونی اربعین خورشید این منظومه است. باید همه اینها را در کنار هم و با هم دید تا به تحلیل درستی برسیم.

معرفی یک سلسله جبال

معاف در ادامه به تشییع میلیونی پیکر سردار شهید حاج قاسم سلیمانی به عنوان یکی از این قله‌ها اشاره کرد و افزود: مراسم تشییع حاج قاسم سلیمانی را مبنای فهم جامعه ایرانی قرار می‌دهم، شهید سلیمانی یک آدم خنثی و بی‌طرف نیست، در همین تهران به اذعان کسانی که خیلی دلشان با انقلاب و جمهوری اسلامی صاف نیست، پنج میلیون و 500 هزار نفر در این بدرقه عظیم، سردار سرافراز جهان‌وطنی و جهان‌اندیشی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را مشایعت کرده‌اند.

معاف بیان کرد: در این سال‌ها اتفاقات دیگری هم داشته‌ایم که می‌خواهم در ادامه به برخی از آنها اشاره کنم تا مشخص شود اربعین در قله چه دامنه‌ای قرار دارد. چند هفته قبل راهپیمایی یا جشن چند کیلومتری عید غدیر را در تهران داشتیم که حتی دوستان متولی از استقبال مردم غافلگیر شدند. چند روز آینده هم مردم توجهاتشان از کربلا به مشهد و ایام پایانی ماه صفر می‌رود که برآورد جمعیت حاضر در آن 10 میلیون نفر است. اعداد را نگاه کنید که چقدر مهم هستند. کسانی که برای جلسات 500 نفره چندین جلسه نشست تحلیلی می‌گذارند باید به این تجمعات نیز دقت کنند. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ كَافَّةً» یا «وَسِيقَ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ زُمَرًا». این یک جمع میلیونی است و به سمت یک هدفی توجه دارد.

وی بیان کرد: ماجرای اعتکاف را نیز داریم که چند سال است در ایام رجبیه برگزار می‌شود و طی آن چند صدهزار جوان دانشجو و عامه مردم در آن شرکت می‌کنند. در کنار آن شب‌های قدر را داریم. امسال تحقیقی صورت گرفت که در آن بیش از 90 درصد مردم گفته‌اند، شرکت کرده‌اند یا تمایل به شرکت داشته‌اند. سرودی ساخته می‌شود که ابراز ارادت به امام زمان(عج) است، همین امر موج عظیمی در کشور ایجاد می‌کند و هیچکس نمی‌تواند آن را انکار کند که در بسیاری از شهرها نوجوانان دهه هشتادی و نودی و خانواده‌ها استقبال میلیونی و تصاعدی از آن داشته‌اند. این یک اتفاق است که به صورت امتی و بین‌المللی بازتولید می‌شود.

معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به تشییع پیکر یکی از شهدای مدافع حرم نیز اشاره کرد و افزود: چند سال قبل مراسم تشییع پیکر شهید محسن حججی را داشتیم که تمام کشور در پای ارادت به او قیام کرد. شهدای غواص، ایام نیمه شعبان و بسیاری اتفاقات دیگر نیز وجود داشته است که همه از قله‌های این سلسله جبال هستند. همه این اتفاقات را وقتی کنار هم می‌گذاریم باید به یک نتیجه برسیم. ما چرا در مورد تشییع معنابخش، معنامند و هویت‌بخش شهید سلیمانی کم صحبت کرده‌ایم. اینها که کنار هم قرار می‌گیرد، صورت‌ها مختلف است، اما سیرت‌ها یکی است. ظاهر مختلفی می‌بینید، اما باطن قصه یکی است و آن هم این است که ما یک فروبستگی و انسداد و بن‌بست نظری در جاده لیبرالیسم و سوسیالیسم می‌بینیم. ما با یک جاده نجف به کربلا روبرو هستیم که یک مسیر تمدنی و یک مسیر اجتماعی و جامعه‌ساز را به ما نشان می‌دهد ما باید در مورد این جاده و این مسیر حرف بزنیم.

تعبیر مقام معظم رهبری در مورد اربعین چیست

معاف در پاسخ به این سوال که چرا مقام معظم رهبری راهپیمایی با شکوه اربعین را به عنوان یک اتفاق معجزه‌گون معرفی می‌کند؟ گفت: در ادبیات دانشگاهی برای تبیین کثرت عوامل تاثیرگذار و یک فرایند اجتماعی اصطلاحی با عنوان «تابع چند متغیره» دارند، یعنی شما با یک معادله چندمجهولی طرف نیستید، بلکه یک فاکتور چندمتغیره است. مقام معظم رهبری عامل اصلی را دست خدا معرفی کرده است. این اعجاز که تعبیر رهبر انقلاب است، همین ادبیات وعده و نصرت الهی است که سال‌ها در ادبیات رهبر انقلاب به آن اشاره می‌شود.

معاف افزود: بسیاری از جوان‌ها و نوجوان‌ها در این سفر با حسین ابن علی(ع) پیمان می‌بندند، آنها از لذت غافلانه به فراقت ذاکرانه و در ادامه به حرکت عارفانه منتقل می‌شوند، این عرفانی که تولید می‌شود و این حال خوش معنوی که در میلیون‌ها جوان به دست می‌آید با کدام اتفاق قابل انجام است و با کدام برنامه‌ریزی فرهنگی به نتیجه می‌رسد. ماهیت انقلاب هم اساساً قیدگونه است و ما با یک امر قدسی طرف هستیم. بسیاری از اتفاقات را از همین جنس تحلیل می‌کنیم با محاسبات ماتریالیستی، مادی، پوزیتیویستی نمی‌شود تحلیل کرد. باید یک بار به این مسیر رفت تا آدم بفهمد «اِنَّ لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ علیه السّلام حَرارَةً فى قُلُوبِ الْمُؤمنینَ لا تَبْرُدُ اَبَداً» چه معنایی دارد. این آتشی است که خاموش نمی‌شود.

چگونه برکات اربعین را در طول سال همراه خود داشته باشیم 

معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان آثار و برکات اربعین را لمس و در طول سال آن را تقویت کرد؟ گفت: اصلی‌ترین حوزه‌ای که استمرار و تکثیر فرهنگ اربعینی را در طول سال به نفع جامعه اسلامی و امت اسلامی می‌بینم با خوانش سبک زندگی اربعینی است. ما اربعین را نباید در خلأ تحلیل کنیم باید در دنیای امروز راهپیمایی 20 میلیونی اربعین را تحلیل کرد. در دنیایی که رخوت پمپاژ و غفلت شارژ می‌شود، در زمان و زمانه و زمین و زمینه‌ای که منفعت‌جویی، فردگرایی، نفی تعاون و انفاق و ایثار و مفاهیمی از این دست مدام در حال بازتولید است، در این فضا باید اربعین را فهمید. در دنیایی که برهنگی در آن ترویج می‌شود، عفت، غیرت، حیا و حجاب و مفهوم متعالی خانواده مورد تهاجم است، در این دنیا باید اربعین را شناخت. شما وقتی به اربعین مشرف می‌شوید، هویت فقط هویت زائر و خادم زائر است و هویت دیگری نیست.

وی افزود: در این دنیایی که پدیده غربی‌سازی همه عالم، جهانی‌سازی، فرهنگِ واحدِ جهانی که خرده‌فرهنگ‌ها را نمی‌پذیرد و در دنیایی که در آن فردگرایی و منفعت فردی محور است و جمع‌گرایی زیر سؤال رفته است و در دنیایی که تجربه‌گرایی و حس‌گرایی غلبه دارد و ملموسات و مشهودات نمی‌گذارد تا شما خدا، معقولات و معنویت را ببینید، در این دنیا چنین اتفاق عظیم چند میلیونی رخ می‌دهد و بسیاری از مفاهیم را زیر سؤال می‌برد، مفاهیمی که خیلی از آنها به عنوان مفاهیم قطعی مورد توافق قرار گرفته است.

معاف اظهار کرد: سبک زندگی اربعینی اگر بخواهد در طول سال ادامه پیدا کند، جامعه مملو از جوانمردی، بخشندگی، فتوت و ... خواهد شد. این فرهنگ اربعین است. آیت‌الله جوادی آملی در مورد آیه سبک زندگی و حیات طیبه در قرآن «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً» می‌فرمایند: در این آیه «عمل» مقدم بر «ایمان» گفته شده است. همه جا ایمان را می‌گوید بعد عمل را می‌آورد، اما در اینجا اول عمل آمده است بعد ایمان؛ ایشان می‌فرمایند در سبک زندگی و در حیات طیبه خیلی وقت‌ها عمل، کنش، واکنش و رفتار جمعی مهم‌تر از نگرش یا بینش است. اربعین بزرگترین عملِ صالحِ همگانی و جمعی امت اسلام است. این حیات طیبه یک مولفه‌هایی دارد که اگر اینها را وام بگیریم این قدرت پیونددهندگی اربعین در طول سال خیلی به کار ما می‌آید.

پربسامدترین جمله در سفر اربعین 

وی پربسامدترین جمله‌ای که در پیاده‌روی اربعین شنیده می‌شود، عبارت «هلابیکم یا زوار» برشمرد و گفت: این یعنی شما را فقط با هویت زائر می‌شناسند و خودشان را خادم شما می‌بینند. ما امروز چقدر به نظام ارزشی خدمت نیاز داریم، خدمتِ بی‌منت خدمت در برابر خدمت نیست، بلکه خدمتِ بی‌منت است، خدمتِ همه به همه است و خدمتِ فراگیر و همه‌گیر است. این یک نظام ارزشی خیلی جالب است و این نظام برش معرفتی و جنسیتی ندارد، خدمتِ بیشترین به بیشترین افراد است. خدمت با داشته‌های زیاد نیست، بلکه با نیت‌های بزرگ است. این حیات طیبه اگر در طول سال در زیست ما در نظام رفتاری و مدیریتی ما ساری و جاری شود برکات اربعین ادامه‌دار خواهد بود. این احترامی که به طبقات فرودست در این مدت گذاشته می‌شود، عدالتی که در رفتارها به وجود آمده یکی از بزرگترین برکات اربعین است.

معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پاسخ به این سوال که آیا حماسه اربعین ظرفیت تمدن‌سازی را دارد؟ گفت: بله، اربعین الان با یک وزن تمدنی در تراز یک پدیده تمدنی ظاهر شده است. تمدن یک وجوه نرم‌افزاری، فکرافزاری، خردافزاری و عقل‌افزاری و یک وجوه سخت‌افزاری دارد. تعاریف متعددی هم دارد و مشهورترین تعریف این است که تمدن ساختارهای برخاسته از فرهنگ است، یعنی فرهنگ زیرساخت تمدن است. تمدن یک صورتی از فرهنگ است، فرهنگ اربعین در درون خود، خودسازی دارد یعنی کسی می‌رود و می‌آید در آن بیابانگردی یک سلوک عارفانه پیدا می‌کند، آن نظامات اجتماعی را هم قبلاً شکل داده و جامعه‌سازی و جامعه‌پردازی هم کرده است. تمدن اساساً با کثرت ساخته می‌شود. شما این کثرت، این تکثر و این گونه‌گونی را در این مسیر 20 روزه چند ده میلیونی می‌بینید.

معاف در پایان در مورد نقش سردار شهید حاج قاسم سلیمانی در ارتباط بین دو ملت ایران و عراق گفت: حضور نیروی قدس در عراق سویه امنیتی و نظامی داشت، اما اربعین سویه‌های فرهنگی و اجتماعی آن حضور را ایجاد کرد. جهاد اصغرِ نیروی قدس و سپاه و حاج قاسم در آن جنگ نظامی سه جهاد دیگر را ایجاد کرد. جهاد کبیر، جهاد اکبر یا همان خودسازی و سلوک عرفانی زائران و جهاد افضل که «فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْرًا عَظِيمًا» این رزمایش معنوی و رزمایش ظهور سویه‌های اجتماعی، فرهنگی، بین‌المللی، بین‌الاقوامی، بین‌الادیانی و بین‌الاذهانی بین ملت‌ها ایجاد کرد. شما می‌دانید «الایران و العراق لا یمکن الفراق» یکی از اصلی‌ترین حرف‌هایی است که در این چند سال زده می‌شود. وقتی به آنجا می‌روید انگار جنگی هشت‌ساله بین این دو ملت نبوده است. اینها از برکات حضور حاج قاسم عزیز است.

الهام وقاری