پیام خطبه فدکیه حضرت زهرا(س) برای جامعه امروز چیست؟

در ایام رحلت بانوی یگانه اسلام حضرت صدیقه طاهره(س) قرار داریم و یکی از میراث ارزشمند خاندان وحی که برای ما به جا مانده است خطبه فدکیه حضرت زهرا(س) است که حضرت در آن به تحلیل وقایع پس از رحلت پیامبر(ص) می‌پردازند.

این خطبه تنها به برهه‌ای از تاریخ تعلق ندارد و برای امروز ما نیز دارای پیام‌های روشنی است.

به همین جهت با اعظم پرچم، استاد دانشگاه اصفهان گفت‌وگو کردیم. وی ضمن بازخوانی فرازهایی از این خطبه، به تطبیق آن با مسائل امروز جامعه پرداخت که متن آن را در ادامه می‌خوانید؛

این استاد علوم قرآن و حدیث ابتدا به اهمیت بازخوانی خطبه فدکیه اشاره کرد و گفت: امروزه در دنیا برای کسب شناخت نسبت به یک دانشمند، کتاب یا مقالاتش را می‌خوانند و هر شخصیتی از طریق ارتباط با آثارش شناخته می‌شود و از او الگوبرداری می‌شود ولی متاسفانه ما در رابطه با معصومین خصوصا حضرت زهرا(س) اینگونه عمل نکردیم و در جامعه اسلامی، کسانی که می‌خواهند حضرت زهرا(س) را بشناسند به چند داستان و قصه از آن حضرت بسنده می‌کنند و اطلاعات راهبردی از ایشان ندارند و اساسا توجه نمی‌شود که ایشان در زمینه فکری چه جایگاهی داشتند.

وی افزود: طبیعتا حضرت زهرا(س) بعد از درگذشت پدرشان بسیار ناراحت بودند. مضافا اینکه در همان زمان اتفاقات دیگری به وقوع پیوست، از جمله غصب مقام خلافت امام علی(ع) و اینکه حرمت این خاندان شکسته شد و فرزند ایشان سقط شد. بی‌حرمت شدن ولی خدا، برای ایشان دردناک بود. در همین شرایط خبر می‌آید که از پیامبر(ص) نقل شده است که ما پیامبران از خودمان ارثی بر جا نمی‌گذاریم. بر همین اساس می‌خواستند باغ فدک را جزء بیت المال قرار دهند.

وی ادامه داد: اینجا حضرت چادر به سر می‌کند و وارد مسجد می‌شوند. روش امثال ما این است هر جا می‌رویم تا حقمان را بگیریم بدون سلام و علیک و با عصبانیت به بیان مطالبه خود می‌پردازیم ولی حضرت زهرا(س) در خطبه‌ای که قرائت می‌کنند ابتدا به حمد و ستایش خداوند می‌پردازند: «أَلْحَمْدُ للهِ عَلَی ما أَنْعَمَ وَ لَهُ الشُّکْرُ عَلَی مَا أَلْهَمَ وَ الثَّنَاءُ بِما قَدَّمَ» یعنی خدا را بر نعمت‌هایش سپاس می‌گویم و بر توفیقاتش شکر می‌کنم و بر مواهبی که ارزانی داشته، ثنا می‌خوانم. این خیلی مهم است، ایشان در اوج ناراحتی و خشم چه فضایی را می‌بیند: «...مِنْ عُمُومِ نِعَم ابْتَدَأها، وَ سُبُوغِ آلَاءٍ أَسْداها، وَ تَمَامِ مِنَنٍ وَالَاهَا» یعنی بر نعمت‌های گسترده‌ای که از آغاز به ما داده و بر مواهب بی‌حسابی که به ما احسان فرموده و بر عطایای پی در پی که همواره ما را مشمول آن ساخته...» حضرت در این بیان تمام منن و نعمت‌های الهی را سپاسگزاری می‌کنند. عموما نگاه مردم این است که فقط به نعمت‌های مادی نظر دارند ولی باید نگاه گسترده‌تری به این مسئله داشته باشیم. به عنوان مثل یکی از نعمت‌ها عشق به اهل بیت(ع) است یا یکی از نعمت‌های خدا به ما شوق، اشتیاق و انگیزه فعالیت در این مسیر است.

پرهیز از القای ناامیدی به جامعه

پرچم در ادامه تصریح کرد: حضرت در ادامه خطبه می‌فرمایند: «جَمَّ عَنِ الإحْصَاءِ عَدَدُهَا وَ نَأَی عَنِ الْجَزَاءِ أَمَدُها وَ تَفَاوَتَ عَنِ الإدْرَاکِ أَبَدُهَا وَ نَدَبَهُمْ لإسْتِزادَتِهَا بِالشُّکْرِ لِاتِّصَالِهَا وَ اسْتَحْمَدَ إلَی الْخَلائِقِ بِإجْزالِهَا وَ ثَنّی بِالنَّدْبِ إلَی أَمْثالِهَا» یعنی نعمت‌هایی که از شماره و احصا بیرون است و به خاطر گستردگی در بستر زمان هرگز قابل جبران نیست و انتهای آن از ادراک انسان‌ها خارج است. بندگان را برای افزایش و استمرار این مواهب به شکر خویش فراخوانده و خلایق را برای تکمیل آن به ستایش خود دعوت نموده و آنان را برای بدست آوردن همانند آنها تشویق فرموده است. بیان حضرت این است خدا از مردم خواسته که او را حمد کنید تا این مواهب استمرار پیدا کند. به تعبیر دیگر خدا از مردم خواسته القای ترس و ناامیدی نکنید. القای ناامیدی که در سطح جامعه ما هم از چند سال قبل رواج پیدا کرده پیامدهای منفی دارد. مرتب باید مثبت‌اندیشی و حسن ظن به پروردگار داشت چون این کار نعمت‌ها را زیاد می‌کند.

وی با اشاره به اینکه حضرت زهرا(س) در ادامه به تحلیل شرک می‌پردازند، افزود: بحث اهمیت قرآن، نقش اخلاص و کار پیامبر(ص) از امور دیگری است که حضرت در ادامه خطبه بیان می‌کنند. یک زمان ما را به همایشی دعوت می‌کنند و همه چیز برقرار است و ما سخنرانی خوبی ارائه می‌دهیم، شاید در آن چند تا هم اشتباه کنیم ولی باید توجه داشت که حضرت زهرا(س) در زمان ایراد این خطبه در اوج ناراحتی است و با این وجود چه مباحث عمیقی مطرح کردند. حضرت در ادامه خطبه، مردم را مخاطب قرار می‌دهند و بیان می‌کنند که شما قبل از اسلام چه وضعیتی داشتید ولی خدا شما را هدایت کرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان تاکید کرد: بعد حضرت به نقش ایمان و زکات و امر به معروف اشاره کردند. این عبارات از نظر بلاغی خیلی سنگین و ارزشمند است. بیان حضرت به اینجا می‌رسد که پیامبر(ص) از دنیا رفتند و فتنه‌ها آغاز شد: «فَلَمَّا اخْتَارَ اللهُ لِنَبِیِّهِ دارَ أَنْبِیَائِهِ وَ مَأْوی أَصْفِیَائِهِ ظَهَرَتْ فیکُمْ حَسِیکَةُ النِّفَاقِ وَ سَمَلَ جِلْبَابُ الدِّینِ» یعنی هنگامی که خداوند سرای پیامبران را برای پیامبرش برگزید و جایگاه برگزیدگانش را منزلگاه او ساخت ناگهان کینه‌های درونی و آثار نفاق در میان شما ظاهر گشت و پرده دین کنار رفت. حضرت بیان می‌کنند در زمانی که دردناک‌ترین غم برای مسلمانان به وقوع پیوست و قرار بود با همدلی هم این غم را تسکین دهیم نفاق آشکار شد و لباس دین یک دفعه کهنه شد، یعنی ارزش‌های دینی از مد افتاد و بی‌بند و باری و بی‌عفتی در میان مردم زینت پیدا کرد. پس اولین قدم این است که مردم بی‌توجه به دین شوند.

وی در توضیح بخش دیگری از خطبه گفت: حضرت در ادامه می‌فرمایند: «وَ نَطَقَ کَاظِمُ الْغَاوِینَ، وَ نَبَغَ خَامِلُ الأَقَلِّینَ» یعنی گمراهان به صدا درآمدند و گمنامان فراموش‌شده، سر بلند کردند. در این بیان حضرت زهرا(س) می‌گویند شما بزرگانی مثل علی(ع) و عمار و ابوذر داشتید ولی همه کنار رفتند و گمنامانی را نابغه کردید. طبیعتا وقتی بزرگان دین، عالمان دین و دانشمندان در صحنه حرفی نزنند یک آدمی که عددی محسوب نمی‌شود تبدیل به سلبریتی می‌شود. این آدم به جز اینکه چهار تا فیلم بازی کرده باشد چه مشخصه‌ای دارد که الآن در جامعه الگوپذیری داشته باشد. وقتی این سلبریتی‌ها تا نیمه شب برنامه اجرا می‌کنند و مردم هم آنها را تماشا می‌کنند، پیش خودشان فکر می‌کنند کسی هستند.

رسانه‌ها، مصداق شتر اهل باطل

این پژوهشگر علوم دینی افزود: حضرت در ادامه سخنانشان می‌فرمایند: «وَ هَدَرَ فَنِیقُ الْمُبْطِلینَ» یعنی نعره‌های باطل برخاست یا شتر اهل باطل به صدا درآمد. شاید بتوان گفت مصداق امروزین شتر اهل باطل همین رسانه‌ها و فضای مجازی امروز است که در فضای زندگی ما وارد شده است. چرا شتر اهل باطل در خانه‌های ما جولان دارد؟

وی تصریح کرد: حضرت در ادامه می‌فرمایند: «وَ أَطْلَعَ الشَّیْطَانُ رَأْسَهُ مِنْ مَغْرَزِهِ هَاتِفاً بِکُمْ» یعنی شیطان سرش را از مخفیگاه خود بیرون کرد و شما را به سوی خود دعوت نمود. شما در قضایای امروز داعش را نمی‌بینید؟ چرا باید میدان داده شود تا سرکردگان کومله یا فلان رئیس جمهور فلان کشور علیه ایران حرف بزند یا اتحادیه اروپا حرف بزند؟ اینها سرهای شیطان است که بلند شده است. «ثُمَّ اسْتَنْهَضَکُمْ فَوَجَدَکُمْ خِفافاً» یعنی شما را دعوت به قیام کرد و سبکبار حرکت کرد. متاسفانه برخی افراد در ماجرای اخیر سبکبار بودند و با یک توئیت یا یک سخنرانی فریب خوردند و برانگیخته می‌شدند. «وَ أَحْمَشَکُمْ فَأَلْفَاکُمْ غِضاباً» یعنی شعله‌های خشم و انتقام را در دل‌های شما برافروخت و آثار غضب در شما نمایان گشت. چهار تا مطلب نوشتند شما را وادار به خشم کردند؛ کما اینکه این افرادی که بازداشت می‌شوند می‌‌گویند فلان مطلب را خواندیم و عصبانی شدیم و این کارها را کردیم.

لباس دین کهنه شده است؟

وی در پایان گفت: جمع‌بندی من این است؛ حضرت زهرا(س) در مسیر تغییر جریان تاریخ غیرتشان اجازه نداد در خانه بنشینند و اقدام ایشان صرفا برای مسئله فدک نبود. ایشان به مسلمانان یادآوری کردند که شما در چه شرایطی بودید و خداوند به شما چه عزتی داد و چون قرار است شما دین حق را به نسل‌های بعد منتقل کنید و از سویی در این فتنه دچار شناخت اشتباه شدید، لذا به دین ضربه زدید. علت این وقایع از نگاه حضرت این است که در جامعه لباس دین کهنه شده است، بزرگان را کنار زدید و آدم‌های پست را مطرح کردید. درسی که از این خطبه می‌توانیم بیاموزیم این است که در جامعه اسلامی هر وقت قرآن که ثقل اکبر است کنار برود و ثقل اصغر که اهل بیت(ع) هستند در حاشیه قرار بگیرند و انسان‌های پست را در جامعه عزت بدهید صدای شیطان درمی‌آید و خودمان اسباب بدبختی خودمان و نسل‌های بعدی را فراهم می‌کنیم.