تأثیر عرف، مزاج و جغرافیا بر سبک زندگی اسلامی

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «نقش حکومت در قرآنی شدن سبک زندگی» با مشارکت معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و مجمع پژوهشگاه‌های علوم انسانی – اسلامی و دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، امروز چهارشنبه 23 آذرماه برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین عیسی عیسی‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در این نشست سخنرانی کرد که در ادامه گزیده سخنان وی را می‌خوانید:

با توجه به اینکه حکومت اسلامی ما برگرفته از قرآن است بنابراین باید بررسی کنیم که در چه ابعادی می‌تواند در قرآنی شدن سبک زندگی نقش ایفا کند؟ به عنوان مقدمه باید گفت یکی از اهداف تمام پیامبران و اولیای الهی، اصلاح سبک زندگی انسان‌ها بر اساس آموزه‌های وحیانی بوده است و هر پیامبری که آمده تمام تلاش خود را انجام داده که زندگی آن امت و نوع تعامل آنها با خود، خدا، مردم و اشیای اطراف را بر اساس آموزه‌های الهی تنظیم کند. تحقق چنین هدفی نیازمند این است که یک مدیریت و حاکمیت در جامعه وجود داشته باشد تا بتواند زمینه تحقق این هدف را فراهم کند. دلیل هم این است که بسیاری از مسائل وجود دارند که اگر یک مجموعه حکومتی نتواند آنها را فراهم کند یقیناً نمی‌‌توانیم بگوییم که انسان می‌‌تواند به تمام اهداف زندگی خود بر اساس آموزه‌های وحیانی دست پیدا کند.

مفهوم سبک زندگی

اگر حکومت زمینه آموزش جامعه در دستیابی به مفاهیم وحیانی قرآن را فراهم نکند یقیناً بسیاری از افراد از آن آموزه‌ها محروم خواهند بود کما اینکه در طول تاریخ از جمله تاریخ قبل از انقلاب اسلامی شاهد این وضعیت بوده‌ایم و همین الان هم در برخی مناطق به علت اینکه زمینه آموزش فراهم نشده است بسیاری از افراد نتوانسته‌اند معرفت لازم را پیدا کنند و در نتیجه نوع زندگی آنها هم به دلیل فقدان آشنایی با آموزه‌های وحیانی از مسیر اسلامی منحرف شده است بنابراین اگر واقعاً بخواهیم جامعه‌ای داشته باشیم که سبک زندگی آن بر اساس مولفه‌های قرآنی در حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، اخلاقی، برخورد با محیط زیست و .... باشد لازم است حکومتی بر گرفته از وحی و اصول قرآنی وجود داشته باشد چون حکومت سکولار هیچ وقت برای ما زمینه تحقق سبک زندگی قرآنی را فراهم نمی‌کند.

اگر به فرمایشات امام خمینی(ره) درباره ارتباط قرآن و حکومت مراجعه کنیم کلمات زیبایی در این زمینه به یادگار مانده است و خلاصه مطلب ایشان این است که هرچه داریم از قرآن است و باید همه تلاش ما برای حاکمیت آموزه‌های قرآنی در زمین باشد. این سخنان نشان می‌دهد بدون حکومت مبتنی بر مبانی قرآنی نمی‌توان به سبک زندگی اسلامی دست یافت. در تعریف سبک زندگی باید گفت سبک زندگی، یک نظام‌واره خاص زندگی است که به یک فرد، خانواده یا جامعه با نظام‌ خاص اختصاص دارد و به عبارت دیگر شیوه‌ای نسبتاً ثابت است که فرد اهداف خود را بر آن اساس دنبال می‌کند.

تعریف سبک زندگی اسلامی

رهبر معظم انقلاب نیز در این‌باره فرموده‌اند سبک زندگی تابع تفسیر ما از زندگی است. هر هدفی که برای زندگی تعریف کنیم نوعی سبک زندگی به ما پیشنهاد می‌دهد لذا اگر مبانی ما لیبرالی و مادی باشد سبک زندگی خاصی را تعریف می‌‌کنیم و اگر جهان‌بینی ما توحیدی باشد بر این اساس سبک زندگی خاصی را برای خودمان در پیش می‌گیریم. در تعریف سبک زندگی قرآنی که آیت‌الله مکارم شیرازی نیز به آن اشاره زیادی داشته‌اند باید گفت که سبک زندگی اسلامی، سبکی است منزه از هر نظر و پاکیزه از همه آلودگی‌ها، ظلم‌ها، خیانت‌ها، عداوت‌ها، ذلت‌ها و انواع نگرانی‌ها و هر چیزی که زندگی را آلوده می‌کند. از سوی دیگر ارزش‌های الهی در این زندگی در ابعاد فردی و اجتماعی و سیاسی حاکم می‌شود.

خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «ای بندگان من، از هم‌سبکی با دشمنان من بپرهیزد و گرنه شما نیز مانند آنها دشمن من خواهید شد» البته باید مولفه‌های قرآنی سبک زندگی را در زندگی استمرار ببخشیم که از جمله آنها استمرار در اقامه نماز است. اگر ما دقت لازم را در آموزه‌های دینی از جمله قرآن و کلمات اهل بیت(ع) داشته باشیم به این نتیجه می‌‌رسیم که لازم است زندگی خود را بر اساس زندگی پیامبر(ص) و ائمه(ع) تنظیم کنیم. البته لازم نیست دقیقاً همانند پیامبر لباس بپوشیم یا همان غذاها را بخوریم بلکه معیار مهم در سبک زندگی اسلامی، عرفِ هر زمان است که اهل بیت(ع) هم به آن اشاره کرده‌‌اند. در واقع مهم رعایت حدود ضوابط شرعی است اما مدل ما نباید مدل دشمنان خدا و دشمنان مسلمانان باشد چون نوعی پیامد فرهنگی را در کشور ایجاد می‌کند و وقتی پیامد فرهنگی بیاید دین ما هم زیر سؤال می‌رود.

نکته دیگری که باید در تجویزهای سبک زندگی دقت داشته باشیم این است که اگر به سبک زندگی اسلامی و قرآنی دعوت می‌کنیم منظورمان این نیست که همانند هزار و چهارصد سال قبل عمل کنیم بلکه برای مثال اگر غذای ما حلال باشد کفایت می‌کند چون جغرافیا، طبیعت، عرف و مزاج در تنظیم و ایجاد سبک خاصی از زندگی نقش دارند و فقط باید مؤلفه‌های قرآنی را در نظر داشته باشیم.

لزوم تبیین تفاوت‌های سبک زندگی اسلامی و غربی

همچنین حسن عبدی‌پور، دبیر این نشست در ابتدای جلسه گفت: سبک زندگی، شیوه زندگی یک فرد یا گروه یا جامعه خاص است. خاستگاه این دیدگاه در غرب است که توسط آلفرد آدلر، روانشناس اتریشی مطرح شد. البته بعد از وی جامعه شناسان و صاحبنظران رشته‌های دیگر نیز علاقه‌مند به موضوع سبک زندگی شدند. مسئله مهم این است که سبک زندگی مفهوم گسترده‌ای است که تعیین چهارچوبی دقیق برای آن کاری دشوار است.

وی ادامه داد: همچنین موضوعاتی همانند فرهنگ و تمدن نیز از این دشواری برخوردار هستند لذا لازم است مفهوم اسلامی سبک زندگی و تفاوت سبک زندگی اسلامی با غیر اسلامی را مورد بررسی قرار دهیم چون الگوها و رفتارهای خاص متأثر از باورها، ارزش‌ها و محیط زندگی و تربیت فردی است که منجر به سبک زندگی سالم یا ناسالم می‌شود.

عبدی‌پور بیان کرد: طبعاً انسان که در دین مبین اسلام خلیفه الله است برخلاف دنیای غرب که بر اساس اصول اومانیسم، انسان‌محور شده است و همه نیازهای خود را باید در این دنیا رقم بزند باید روش‌های دیگری را در سبک زندگی خود در پیش بگیرد چراکه تفکر اسلامی که انسان جانشین خداست و باید صفات الهی در این انسان در روی زمین تجلی پیدا کند با تفکر غربی متفاوت است لذا عبور از مشکلات نیازمند تمرین بندگی، تمرین انسانیت و حفظ ابعاد مادی و معنوی است.