چرا طلاب قدیم اجتماعی‌تر بودند؟/ خفقان سفید مانعی برای توسعه پژوهش

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «پژوهش نافع در علوم انسانی؛ شاخص‌ها، ساز و کارها و کاربست» امروز یکشنبه 27 آذرماه برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصفر جبرئیلی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در این نشست با بیان اینکه متأسفانه یکی از مشکلات امروز پژوهشگران ما این است که وقتی پژوهش انجام می‌دهند از جامعه دور می‌شوند، گفت: در قدیم چند عامل باعث می‌‌شد طلبه‌ها اجتماعی‌تر از امروز باشند. یک عامل این بود که مدارس علمیه در محله‌ها بود اما امروز مدارس بزرگی ایجاد کرده‌اند که ارتباط چندانی با جامعه ندارند در حالی که در گذشته بازاری برای دستشویی رفتن یا وضو گرفتن به مدرسه علمیه می‌آمد و این باعث ارتباط بیشتر مردم با طلاب می‌شد. نکته دیگر اینکه در گذشته طلبه‌ها به روستاها می‌رفتند و از نزدیک با مردم در ارتباط بودند و علت سوم این است که در گذشته با مردم مباحثه می‌کردند اما بعد از انقلاب اسلامی این ارتباطات و آن رویه‌های گذشته دیگر به خوبی پیگیری نشد و حلقه‌های وصل با جامعه قطع شد.

وی بیان کرد: همین موضوع در پژوهش نیز تأثیرگذار بوده و باعث دوری پژوهشگران از اجتماع شده است و وقتی با جامعه در ارتباط نباشیم پژوهش ما هم کاربردی نخواهد بود. ساختارهایی که درست کرده‌ایم پژوهشگر را از کنشگری دور می‌کند و بسیاری از آنها صرفاً پشت میز هستند و کنش‌های چنین پژوهشگری، کم‌افق و کم‌رونق هستند و نهایتاً کارایی ندارند. گاهی اوقات هم پژوهشگران به جناح بازی متهم می‌‌شوند و این را می‌توان خفقان سفید نامید. لذا باید با چنین پدیده‌هایی هم مقابله کرد چون این امر مانعی برای توسعه پژوهش نافع در کشور است.

چالش‌های پیش روی پژوهش در کشور

همچنین حسن بنیانیان، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در این نشست گفت: معتقدم یکی از چالش‌ها در زمینه پژوهش در کشور ما غفلت از پژوهش‌هایی است که در کشورهای دیگر انجام شده است در حالی‌که نباید از از وجود یک ساختار پیشرفته چهارصد ساله و آماده در عرصه پژوهش غافل شویم. گاهی اوقات می‌گویم پژوهشگران باید پشت میزشان، نود درجه بچرخند چون هزاران مقاله آماده در دنیا وجود دارد که می‌توان از آن استفاده کرد. البته منافع غربی دسته‌بندی شده‌اند ولی در میان منابع اسلامی، چنین کاری به میزان زیادی انجام نشده است و این یکی از چالش‌هایی است که با آن مواجهیم. غربزدگیِ افراطیِ نخبگان دانشگاهی ما، چالش دیگری است که در عرصه پژوهش با آن مواجه هستیم. همچنین لازم است حوزویان و دانشگاهیان ادبیات همدیگر را به خوبی بدانند تا بتوانند با همدیگر تعامل کنند.

وی افزود: اصولا آزمایشگاهِ علوم انسانی، محیط جامعه است. آنقدر سرعت مسائل علمی جامعه زیاد است که باید دائماً آنها را رصد و افراد متخصص در این زمینه تربیت کنیم لذا شاید نتوان به میزان زیادی به حوزویان و دانشگاهیان در عرصه پژوهش انتقاد وارد کرد بلکه باید چالش‌هایی هم که با آن مواجه هستند به خوبی شناسایی و رصد شوند. معتقدم در حوزه‌های علوم انسانی، کاربرد نقش زیادی در جهت گیری علوم انسانی و نافع کردن آن دارد. از سوی دیگر باید یک سلسله مراتب در نظام ما تعیین شود تا بتوانیم به خلاهای دانش کاربردی پی برده و در راستای رفع این خلاها اقدام کنیم.

بنیانیان یادآور شد: نکته مهم این است که بسیاری از پژوهش‌هایی که انجام می‌دهیم کمکی به تحقق تمدن اسلامی نمی‌کنند و به معنای هدر دادن منابع هستند و کمکی هم به کاربردی شدن پژوهش نمی‌کنند. لذا باید جایی باشد که پژوهش‌های حوزه علوم انسانی را طبقه‌بندی کند تا به شکل بهتری در اختیار پژوهشگران قرار گیرد.

برخی از پژوهش‌ها ضار هستند

محمدرضا سنگری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز در این نشست گفت: در ادبیات معادل علم، دانش است و همچنین به علم ابدان و ادیان اشاره شده است و این نشانه اهمیت پژوهش است. شاید اگر به علل اربعه در کار پژوهش توجه کنیم به شکل بهتری می‌توانیم چالش‌هایی که برای فاعل یا پژوهشگر وجود دارد را شناسایی کنیم. گاهی پژوهشگر در کار خود لغزیده است و این مانعی برای پژوهش نافع است. بنده همیشه به دانشجویانم می‌‌گویم وقتی عنوان پژوهش را انتخاب کردید بیست بار از روی آن بنویسید تا بدانید قرار است چه کاری انجام دهید و دچار لغزش نشوید.

وی ادامه داد: گاهی اوقات نیز زمان، توان و منابع مالی زیادی هم برای پژوهش مصرف می‌شود اما نمی‌توان استفاده بهینه‌ای از آن داشت چراکه پژوهش‌ها در ارتباط با مسائل امروز ما انجام نمی‌شود و در واقع کاربردی نیستند. برخی از پژوهش‌ها ضار هستند یعنی نه تنها منافعی برای جامعه ندارند بلکه زیان‌بخش هم هستند بنابراین اگر علل مادی، صوری، غایی و فاعلی را در پژوهش‌ها درک کنیم به شکل بهتری می‌توانیم پژوهش‌های نافع انجام دهیم.

مشکل اصلی پژوهش مدیریت است

حجت‌الاسلام والمسلمین مسعود اسماعیلی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز در این نشست گفت: ما مقداری دچار افراط و تفریط هستیم و نگاهی جامع به پژوهش نداریم و این باعث می‌‌شود مشکلات پژوهش را در کشور به خوبی تشخیص ندهیم. از سوی دیگر نگاه‌های غیر منصفانه وجود دارد و این دیدگاه‌های افراطی و تفریطی کار را خراب می‌‌کند. ما از اهمیت پژوهش علمی سخن می‌گوییم اما پژوهش‌های ما عمدتاً دولتی هستند لذا نباید اینقدر به پژوهش و هیئت علمی و اساتید بتازیم چراکه اقدامی کاملا اشتباه است چون مشکل اصلی ما در زمینه مدیریت است.

وی ادامه داد: اگر پیشتر پژوهشگاه‌ها و پژوهش‌های ما خصوصی و غیر انتفاعی بودند آنگاه می‌توانستیم صرفاً به آنها گیر بدهیم اما چون نود درصد اقدامات پژوهشگران تابع مدیریت است بنابراین نباید از مشکلات مدیریت پژوهش‌ها غافل شویم.