مسابقات بینالمللی قرآن از توفیقاتی است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی با پیام حفظ وحدت امت اسلامی به اجرا درآمد که به موجب آن هزاران قاری و حافظ در طول سال چشمانتظار برگزاری مسابقات هستند. در این راستا هر ساله با نزدیک شدن به ایام برگزاری مسابقات سراسری قرآن، برخی اظهارنظرها و گاه انتقادات از سوی پیشکسوتان و فعالان عرصه قرآنی درباره نحوه برگزاری مسابقات مطرح میشود.
علیاکبر حنیفی از استادان علم قرائت قرآن است که سالها تدریس و داوری مسابقات کشوری و بینالمللی قرآن را برعهده دارد. وی معتقد است که از نظر تأثیرگذاری، مسابقات بینالمللی قرآن توانسته هیجان و انگیزه را در جوانان برای شرکت در مسابقات قرآن ایجاد کند، اما این موضوع باید مورد توجه قرار گیرد که تصمیماتی مسئولان قرآنی در این زمینه اتخاذ میکنند، تأثیرات منفی و مثبت در روند مسابقات خواهد داشت.
وی تاکنون در بیش از ۲۵۰ مسابقه قرآن داوری کرده و ۱۵ بار نیز به مسابقات خارج از کشور به منظور تدریس و داوری اعزام شده است و عضویت در شورای عالی قرآن صدا و سیما و شورای عالی قرآن سازمان بهزیستی از توفیقات این پیشکسوت و خادمالقرآن به شمار میآید. شرح کامل گفتوگو با «علیاکبر حنیفی» در آستانه برپایی سیوششمین دوره مسابقات بینالمللی قرآن ایران را میتوانید در زیر بخوانید.
- با گذشت بیش از سی سال از برگزاری مسابقات بینالمللی قرآن به نظر شما چقدر این فرایند توانسته در زمینه جذب جوانان به فعالیتهای قرآنی مؤثر باشد؟
از نظر تأثیرگذاری، شکی نیست که مسابقات بینالمللی قرآن به عنوان یک انگیزه و هدف برای افرادی که در کورس مسابقات و در جریان کار و فعالیت قرآنی قرار میگیرند، بسیار اثرگذار است. در هر حال، متسابقان با انجام تمرینات سخت و تلاش فراوان، هدفشان این است که در مسابقات بینالمللی به مقام دست پیدا کنند و این مقام هم موجب شود که بتوانند به عنوان یک قاری بینالمللی در جامعه مطرح شوند و به شهرتی که حقشان هست برسند و از امتیازات این مقام استفاده کنند.
طبیعی است که خیلیها برای رسیدن به این مقام با هم در رقابت قرار بگیرند. لذا مسابقات بینالمللی این تأثیر را گذاشته و مشاهده میکنیم که این هیجان و انگیزه در جوانان و مخصوصاً قاریان خیلی تأثیرگذار است و نفرات دوم و سوم و ... هم میتوانند این امید را داشته باشند که مثلاً نفر دوم به مالزی برود و همین طور به مسابقات دیگر. اینها میتواند در ایجاد انگیزه در جوانان تأثیرگذار باشد. البته تصمیماتی که در این باره گرفته میشود تأثیراتی منفی و مثبت خواهد داشت.
- درباره مدیریت این حرکت قرآنی در کشور چه نکاتی را قابل طرح میدانید؟
برخی تصمیمات در سالهای اخیر درباره مسابقات اجرا شده؛ از جمله اینکه دیگر در مسابقات سراسری مقام اول تا سوم مشخص نمیشود. این امر تأثیر منفی بر جوانان میگذارد و سردرگمی به وجود میآورد. باید هر کاری میخواهیم انجام دهیم و از ابتدا برنامهریزی و طراحی کنیم که هر اتفاقی میافتد به صورت شفاف در مسابقه انجام شود. این امر رقابت را تشدید میکند و تأثیرگذار خواهد بود، اما این تصمیم که مقام ممتاز اعلام شود و بعداً بین ممتازین و عالیها دوباره یک مرحله دیگر گذاشته شود و سپس معلوم شود که چه کسی اول باید به مسابقات بینالمللی برود، کارهای غیرشفافی است که بعداً میتواند اثر مخربی داشته باشد.
قطعاً کسانی که مسئولیت این کار را عهدهدار هستند حسن نیت دارند، لکن این کار خطایی است و باید از این روند جلوگیری شود.
- به عنوان یک داور و پیشکسوت قرآن، چه روشی را برای برگزاری مسابقات بینالمللی قرآن توصیه میکنید؟
شیوهای که در مسابقات معمول است، مثلاً در رشته حفظ از یک نفر یک سؤال یک صفحهای یا 20 خطی میپرسند که ممکن است نمایندگان برخی کشورها وارد نباشند، این قدر از وی غلط میگیرند تا این یک سؤال تمام شود و آنها هم با ترتیلها و لحنهای غیرموزون میخوانند که خیلی خستهکننده است و این سؤال تمام نشده دوباره یک سؤال دیگر مطرح میکنند و به همین شکل ادامه میدهند و گاهی وقتی اینها از تلویزیون پخش میشود، آن قدر سطحش پایین است که مردم عادی ابراز میکنند که از این افراد تبحر بیشتری دارند. وقتی که خواندنها و حفظیات صحیح نیست، چه لزومی دارد که ما در ملأ عام این طور سطح مسابقاتی را که در سراسر جهان پخش میشود پایین بیاوریم. این کار شایستهای نیست و مردم و حضار هم خسته میشوند.
لذا پیشنهاد میکنم که این افراد در یک سالن دیگر، با هر چند سؤال که مد نظر است، داوری شوند. نمرات محفوظ شود و یک سؤال هم فقط در سالن مسابقات که همه میبینند پخش شود که داور صوت و لحن، تجوید، وقف و ابتدا و حسن حفظ فقط به همان یک سؤال نمره دهد و آن نمره حفظ با نمره حفظ در سالن جمع شود و معدلش برای شخص لحاظ شود. در این صورت مسابقه جذابتر و قویتر میشود. به این ترتیب حتی کسانی که خیلی خوب نیستند و یا ضعیف هستند میتوانند به فینال نیاورند. البته اسم این مرحله را نمیتوان فینال گذاشت. اگر به صورت حذفی باشد، میتوانند اسم فینال روی آن بگذارند؛ در غیر این صورت یک مسابقه دومرحلهای میشود که بخشی از سؤالات حفظ را در یک مرحله قبل میخواند و یک سؤال را در منظر عمومی میخواند که به همه فن قرائات هم نمره داده میشود و این روش صحیح است.
در مسابقه قرائت هم باید تغییر روش دهیم. روش فعلی خیلی سنتی است؛ اینکه از یک نفر میخواهیم قرائت کند و همه قراء هم در اوایل خواندن، قرائت یکسان دارند و همه بیات میخوانند با آهنگها و روشهایی که تقریباً ثابت و اکثراً هم ضعیف است. البته گاهی هم خوب هستند، اما به دلیل هیجانات و التهابات مسابقه نمیتوانند خوب بخوانند. تعدادی هم خوب میخوانند و در کل مسابقه قرائت به این شکل است که از 4 تا 8 دقیقه یک نفر با هر کیفیتی قرائت میکند و ما هم پخش میکنیم. این روشی است که از هزاران سال پیش وجود دارد و هیچ تغییری نکرده است؛ در حالی که مسابقه قرائت قرآن بخشهای متعددی دارد؛ همان طور که در مسابقات ورزشی بخشهای مختلفی دارد، مثلاً در مسابقه کشتی بعضی حرکتها دو امتیازی و برخی سه امتیازی و الی آخر است؛ ولی در مسابقه قرائت این گونه نیست، یک عده به عنوان داور هستند که ایرادات متسابق را میگیرند و از او نمره کم میکنند تا بالاخره به یک نمره برسند. البته نمیخواهیم همه جوانب و بخشها را رد کنیم، اما بخشی از کار باید اصلاح شود.
- چه راهکاری وجود دارد برای اینکه مسابقات بینالمللی قرآن شکل مسابقه بگیرد و از حالت انفرادی خارج شود؟
به اعتقاد من در یک مسابقه، قسمتهای مختلف برای ما امتیازات خاصی دارد، مثلاً وقف و ابتدا و نفس بلند یک امتیاز است، ارتفاع صوت یا اینکه بم صدا به کجا میرسد و شناخت مقامها مهم است، برای مثال یک قطعه را در مقام بیات و یک قطعه را در مقام حجاز و ... پخش کنیم و از شرکتکنندگان در گروههای پنج نفری بخواهیم عین همین که خوانده شده را قرائت کنند، مشخص میشود که آیا این مقامها را تشخیص میدهند یا خیر یا در یک پرده صوتی یک قطعهای را پخش کنند که این پرده صوتی خیلی بالاست. بعد بخواهیم که از این پرده صوتی شروع به خواندن کنند و همین آهنگ را بخوانند و یا یک پرده صوتی پخش کنید که خیلی بم است و سؤال کنید که چه شخصی میتواند اجرا کند؛ اینگونه مسابقه هیجانانگیز و جذاب میشود. بنابراین باید 10 تا 15 آیتم اینچنینی در نظر بگیریم و به مسابقه بگذاریم که مسابقه در واقع شکل مسابقه بگیرد. فرایندی که طی آن نفرات اول تا سوم و غیره مشخص میشوند، در حالی که به صورت انفرادی برگزار میشود و نمیتوان به عنوان مسابقه تلقی کرد.
ملودیهای خاصی در قرائت هست که برخی توانمندی اجرای آنها را ندارند و نمیتوانند اجرا کنند. میتوانیم در مسابقه یک ملودی پخش کنیم و از شرکتکنندگان بخواهیم اجرا کنند. ممکن است خیلیها نتوانند اجرا کنند و بدین ترتیب ضعف و قوت افراد مشخص میشود. به این ترتیب کسی که رتبه اول را کسب میکند حرف و حدیثی در کار نخواهد بود و مسابقه جذاب میشود.
بنیانگذاری این روش در ایران انجام شده و در دنیا به عنوان کشور پیشگام در مسابقه طرحی ارائه و روشی ایجاد کردیم که ممکن است بسیار جذاب باشد. جوانان میدانند که ارزشها در مسابقات قرآن چیست و مردم هم میدانند که براساس معیارهای خاص، داوری انجام میشود. لذا جنبه آموزشی و تبلیغی مسابقات کم است.
- چه روشها و مصداقهایی را در رشته حفظ قرآن توصیه میکنید؟
درباره رشتهها باید تحولی در مسابقات انجام شود. عدهای کارهای مفهومی انجام میدهند. به اعتقاد من این روشها مسابقهای نیست و حوزهای است که اگر در حوزه این روش را داشته باشند، اشکال ندارد، اما روشهای مسابقهای نیست. از جمله در مسابقه حفظ باید حفظ موضوعی را در دستور کار قرار دهیم، یعنی موضوعات هم در 100 الی 200 موضوع مشخص شود و در هر موضوع 10 آیه مبنا در نظر گرفته شود یا آزاد اعلام کنند که شامل مفهومی، موضوعی و حفظ مطلق قرآن است و به این ترتیب قدرت حافظ مشخص میشود و کسی که در حفظ موضوعی با این روشها آشنایی دارد، پرفسور قرآن است و برای هر موضوعی فرد میتواند از قرآن سند ارائه کند، اما در حفظ مطلق فرد نمیتواند این کار را انجام دهد.
در رشته قرائت هم باید حتماً اختلاف قرائات در نظر گرفته شود، در حال حاضر در برخی کشورها براساس جمعالقرائات مسابقه برگزار میکنند، یعنی فرد باید در 10 رشته قرائت، کار کرده باشد تا بتواند نمره بگیرد، اما در ایران تازه این کار شروع شده است که بسیار خوب است. در کنار آن باید رشته دیگری برای پیشرفت و ترقی همه داشته باشیم و آن هم قرائتهای غیرتقلیدی است، یعنی قرائتهایی که فرد خودش صاحبسبک باشد، یعنی کسی که ادعا میکند میتوانم طوری قرائت کنم که از کسی تقلید نکنم؛ به شرطی که توأم با استانداردهای قرائت قرآن باشد که متأسفانه این کار انجام نشده به جهت قاریپروری لازم است که این کار انجام شود. این سه رشته نیاز زمان ماست و در گذشته باید انجام میشد و خیلی از کشورها در این زمینه از ما جلو افتادهاند.
لذا به صلاح نیست که تعداد داوران و به ویژه داوران ایرانی زیاد باشد و بهتر است یک داور ایرانی بیشتر در مسابقات بینالمللی نباشد و اینکه مسابقات را به صورت منظومهای برگزار میکنند مثل برگزاری مسابقات دانشجویان، طلاب و روشندلان و... به صورت همزمان کار خوبی است، ولی نقایصی دارد که باید برطرف شود تا منجر به بهبود کار شود. داورها باید تغییر کند نه اینکه داوران کنار گذاشته شوند و این طور نباشد که گویی شناسنامه داوری مسابقات به نام این افراد خورده است. هر سال یک تعداد افراد خاص مسابقات را داوری میکنند و این تصمیم عالمانه نیست. داوران باید هر سال تغییر کنند.
- با توجه به اینکه چندین دوره داوری مسابقات بینالمللی را در داخل و خارج از ایران انجام دادهاید، نظر شما درباره مجموعه داوری مسابقات چیست؟
در زمینه داوری باید اجازه دهند که نیروهای جدید وارد عمل شوند. البته از تجربیات قبلیها هم استفاده شود و تیم داوری باید هوشمندانه انتخاب شوند. تاکنون از مجموعه داوری و کیفیت مسابقات رضایت خوبی را شاهد بودیم و امیدواریم این روند ادامه یابد.
- مسابقات بینالمللی قرآن را از لحاظ ساختاری چگونه ارزیابی میکنید؟
مسابقات را خیلی تجملاتی برگزار میکنند، اما از درون و محتوا هیچ پیشرفتی ندارد. چند سال هست که مسابقات خیلی شلوغ شده و تشریفاتی برگزار میشود. به دلیل اینکه موارد مختلف را همزمان به این مسابقات آوردهاند و تقریباً تکرار نمایشگاه قرآن در این مسابقات هم انجام میشود. در نمایشگاه قرآن این اشکال وجود دارد که امکان دیدن آخرین دستاوردها یا محصولات و تکنولوژیهای جدید به صورت سهل و آسان وجود ندارد، آنجا تبدیل به فروشگاه بزرگی شده است. مسابقات بینالمللی قرآن نیز این اواخر بسیار شلوغ است و افرادی که حضور مییابند، اذیت میشوند. البته دستاندرکاران بسیار زحمت میکشند و باید بررسی و کارشناسی بیشتری شود.
انتهای پیام