چهار ویژگی هنرمند قرآنی

به گزارش ایکنا، رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیر هزاران نفر از کارگران سراسر کشور به مناسبت هفته کار و کارگر با استناد به آیه 227 سوره «شعرا» فرمودند: «مراد از این تعبیراتِ «عمل صالح» که در قرآن هست و انواع تعبیرات و تمجیدهایی که از «عمل» در روایاتِ متعدّد هست، فقط نماز و روزه نیست؛ «عمل» یعنی همه جور عملی؛ هم عملی که انسان میکند به ‌عنوان عبادت، هم عملی که انسان میکند برای آوردن نان حلال در سفره؛ این هم عمل است، این هم عمل صالح است؛ «‌اِلَّا الَّذینَ آمَنوا وَ عَمِلُوا الصّالِحات» شامل این عمل هم می‌شود؛ عنوان «عمل» یک عنوان عامّی است.»   

 

متن آیه: «إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَذَكَرُوا اللَّهَ كَثِيرًا وَانْتَصَرُوا مِنْ بَعْدِ مَا ظُلِمُوا ۗ وَسَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنْقَلَبٍ يَنْقَلِبُونَ»

 

ترجمه آیه: «مگر كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده و خدا را بسيار به ياد آورده و پس از آنكه مورد ستم قرار گرفته‌اند يارى خواسته‌اند. و كسانى كه ستم كرده‌اند به زودى خواهند دانست به كدام بازگشتگاه برخواهند گشت.»

 

این آیه ایمان، عمل صالح، بسیار به یاد خدا بودن و ایستادگی در برابر ستم را از صفات شاعرانی می‌داند که گمراهان از آنها پیروی نمی‌کنند. گفته شده این آیه به این دلیل نازل شد تا شاعران مؤمن را از شاعران هجوگو، متزلزل و دشمن رسول خدا که در آیات قبل نکوهش شده‌اند، استثنا کند.

 

در روایتی مصداق فرازِ نخست آیه را (إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ)، امام علی(ع) و فرزندان ایشان دانسته‌اند. همچنین منظور از ذکر کثیر در این آیه به تسبیحات حضرت زهرا(س) تفسیر شده است. در روایتی از امام صادق(ع)، مصداق روشن ظلم، ظلم در حق آل محمد(ص) دانسته شده است. فراز پایانی آیه جنبه تهدیدی دارد که ظالمان و دشمنان رسول خدا به زودی خواهند فهمید که سرنوشتشان چگونه است.  

 

از آنجا که در میان شاعران افراد پاک و هدفداری پیدا می‌شوند که اهل عمل و حقیقت و دعوت کننده به راستی و پاکی هستند، قرآن برای اینکه حق این هنرمندان با ایمان و تلاشگران صادق، ضایع نگردد، با یک استثناء صف آنها را از دیگران جدا کرده، می‌فرماید: مگر کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده‌اند؛ شاعرانی که هدف آنها تنها شعر نیست، بلکه در شعر، هدف‌های الهی و انسانی می‌جویند، شاعرانی که غرق در اشعار نمی‌شوند و غافل از خدا، بلکه خدا را بسیار یاد می کنند و اشعارشان مردم را به یاد خدا وا می‌دارد و به هنگامی که مورد ستم قرار می‌گیرند، از این ذوق خویش، برای دفاع از خویشتن و مؤمنان به پا می‌خیزند و اگر به هجو و ذم گروهی با اشعارشان می‌پردازند، به خاطر این است که از حق در برابر حمله و هجوم شعری آنان دفاع می‌کنند و به این ترتیب چهار صفت برای این شاعران با هدف بیان کرده: ایمان، عمل صالح، بسیار به یاد خدا بودن و در برابر ستم‌ها به پا خواستن و از نیروی شعر برای دفع آن کمک گرفتن است.

 

از آنجا که بیشتر آیات این سوره دلداری به پیامبر اکرم (ص) و مؤمنان اندک آن روز در برابر انبوه دشمنان است و نیز از آنجا که بسیاری از آیات این سوره در مقام دفاع از پیامبر (ص) در برابر تهمت‌های ناروا نازل شده، سوره را با یک جمله پر معنی تهدیدآمیز به این دشمنان لجوج پایان داده، می‌فرماید: به زودی آنها که ستم کردند می دانند که بازگشتشان به کجا است و سرنوشتشان چگونه است؟! (وَ سَیعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَی مُنْقَلَبٍ ینْقَلِبُونَ). گرچه بعضی از مفسران، خواسته‌اند این بازگشت و سرنوشت را منحصرا همان آتش دوزخ، معرفی کنند، ولی هیچگونه دلیلی برای محدود ساختن آن نداریم، بلکه ممکن است شکست‌های پی در پی که در جنگهای بدر و مانند آن دامن آنها را گرفت و ضعف و ذلتی که سرانجام در این دنیا نصیبشان شد علاوه بر شکست آخرت در مفهوم این تهدید جمع باشد.

 

رهبر انقلاب هم در سخنانی با استناد به این آیه درباره نگاه اسلام به هنر می‌فرمایند: «اسلام هنر را نه‌فقط قبول کرده بلکه تشویق کرده. قرآن یک اثر هنرى است... پیغمبر اکرم از شعرایى که به حق [بودند]، ترویج کردند؛ قرآن از شاعرى که «اِلَّا الَّذینَ ءامَنوا وَ عَمِلُوا الصّالِحت» باشد ترویج کرده؛ عرض کنم که ائمّه ما بسیاریشان شعر میگفتند.» (بیانات در دیدار هیدت علمی و دست‌اندرکاران برگزارى همایش ملى «فقه هنر»، 21 دی 1394)

 

ایشان در سخنرانی دیگری از زاویه ارزش بودن کار در اسلام این آیه را مورد توجه قرار داده و فرمودند: «عمل و کار، در ادبیات قرآنی و اسلامی ما، یک رتبه‌ والائی دارد. البته کار، فقط کار در کارخانه یا مزرعه یا بخش‌های دیگر نیست؛ اما عمل صالح که در قرآن این همه بر روی آن تکیه شده است، شامل اینها هم هست. یعنی شما وقتی کاری انجام می‌دهید که با وجدان کاری همراه است، با احساس مسئولیت همراه است، با جدیت و تلاش همراه است، با نوآوری همراه است، با هدف اداره‌ زندگی یک عائله همراه است، خود این، یک عمل صالح است -«الّا الّذین امنوا و عملوا الصّالحات»- عمل صالح شامل اینها هم هست؛ چه بهتر از این؟ چه بهتر از این که انسان مشغول کسب و کاری است که درآمد زندگی او وابسته به آن است؛ در عین حال همین کار عمل صالحی است که در قرآن، عِدل ایمان قرار داده شده است؛ «امنوا و عملوا الصّالحات»؟ ارزش کار که گفته می‌شود، یعنی این.» (بیانات در دیدار کارگران و کارآفرینان، 4 اردیبهشت 1387)

 

با مطالعه مجموع این تفاسیر و نکات می‌توان از این آیه چنین برداشت کرد که: 

 

ـ  انصاف را مراعات كنيد. حقّ خوبانِ هر صنف و گروه را ناديده نگيريد. شعر و هنر در دست صالحان ارزش است. 

 

ـ  ايمان، عمل صالح و ياد خدا، هنرمند و شاعر را از انحراف نجات مى‌دهد. 

 

ـ قرآن شعرى را تأييد مى‌كند كه از شاعرِ مؤمن و عامل و ذاكر خدا باشد و در مسير تحريك مردم براى دفاع از حقّ به كار گرفته شود.

 

ـ ايمان بر عمل مقدّم است و اعمال نيز بايد صالح باشد تا كارساز شود. 

 

ـ با هنر و شعر، به مقابله‌ ستمگران برويم.