جامعه با آیین‌ها ساخته می‌شود
عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم گفت: می‌توان همه رسوم، سنت‌ها، شعائر و مناسک را آیین نامید، آیین جایی است که جامعه خود را می‌سازد.
به گزارش ایکنا از بوشهر، به نقل از مهر، جبار رحمانی، عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم دوشنبه، سوم شهریورماه در نشست علمی عاشوراپژوهی در گناوه با بیان اینکه هر آیینی دارای اثرات فراوان فردی و اجتماعی است، اظهار کرد: اصولاً هر جامعه‌ای از خلال یکسری آیین‌های محوری، خود را برای اعضای جدی‌تر بازسازی و در آن‌ها درونی می‌کند به عبارتی ما از خلال آن‌ها می‌توانیم به عنوان یک عضو جامعه مشروعیت پیدا کنیم.
وی گفت: می‌توان همه رسوم، سنت‌ها، شعائر و مناسک را آیین نامید. آیین جایی است که جامعه خود را می‌سازد. هر جامعه دو حالت و منطق بنیادی دارد که یکی شامل نظم و زندگی روزمره و عادی مبتنی بر منطق اقتصادی و منافع است که این منطق نمی‌تواند روح زندگی را تأمین کند و منطق دوم منطق آیینی است که روح جامعه است.
رحمانی بیان کرد: آیین‌ها همان فضایی هستند که جامعه روح و وجدان جمعی خود را از خلال آن‌ها می‌سازد و در افراد درونی می‌کند و افراد را به هم و به جامعه پیوند می‌دهد. به همین دلیل در آیین‌هایی مانند آیین‌های محرم فارغ از سلسله مراتب و یا منزلت‌های عادی جامعه در این دستگاه همه برابر هستند که این نوع نظم، نظم عادی را به تعلیق در می‌آورد و یک نظم آیینی ایجاد می‌کند و یک نوع جماعت دینی اخلاقی فارغ از سلسله مراتب و منزلت‌ها در یک سطح برابر به واسطه قرار گرفتن در یک محضر مقدس ایجاد می‌شود.
عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم ادامه داد: آیین یک نوع تعلیق زندگی روزمره و باز شدن جهانی از نمادها، رفتارهای نمادین، باورها، عقاید و امور مقدسی است که مؤمنان به آن ایمان دارند. در آیین‌ها با بازنمایی و تجربه مجدد امور جدی و بنیادی فرهنگی مواجه هستیم و به عبارتی آیین‌ها ارکان جهان‌بینی جامعه را می‌سازند و علاوه بر آن به جامعه الگوها و تعهدهایی برای عمل نیز می‌دهند در نتیجه آیین‌ها هم افراد را به جامعه پیوند می‌دهند و هم تعهدی برای عمل به نفع جامعه می‌دهند.
وی تصریح کرد: اصولاً فقط یک آیین خاص و منحصر به فرد نمی‌تواند همه جامعه را سامان بدهد بلکه مجموعه‌ای از آیین‌ها در طول سال پخش هستند و ابعاد مختلف زندگی و جامعه را سامان می‌دهند. در کشورمان بخش‌هایی از زندگی در آیین‌های ملی مانند نوروز و بخش‌هایی از بنیان‌های اخلاقی و هویت اجتماعی و باورهای مقدس در آیین‌های مذهبی مانند محرم، رمضان و به طور خاص نیمه شعبان بازتولید می‌شود.
رحمانی بیان کرد: در میان همه نظم بهم پیوسته پراکنده آیین‌ها در کشورمان در طول سال آیین‌های بنیادی داریم که در فرهنگ تشیع آیین‌های عزاداری محرم منطق بنیادی و هسته مرکزی آیینی را شکل می‌دهند و اینجاست که جامعه در محوری‌ترین آیین و جدی‌ترین باورهای خود می‌تواند به صورت نمادین خود را بازسازی کند و نه تنها افراد و پیوند آن‌ها را با هم تعریف کند بلکه حتی مرزهای خود با دیگری را هم تعریف کند و به همین خاطر در آیین‌های محوری با مسئله هویت اجتماعی به طور جدی مواجه هستیم که آیین‌های عزاداری این نکته را در خود دارند.
وی با اشاره به ظرفیت‌های بازسازی هویت‌ها و تداوم باورهای اجتماعی از خلال آیین‌های محوری، گفت: آیین‌ها در ترکیبی از مؤلفه‌های هویتی‌ساز برجسته می‌شوند و شبکه‌ای از انسان‌های به هم پیوسته و به هم وابسته و به هم متعهد را ایجاد می‌کنند. آیین‌های عزاداری در مذهب شیعه به عنوان اصلی‌ترین و کانونی‌ترین آیین‌ها زمینه اصلی تسری امر قدسی به شریان‌های جامعه هستند و امر قدسی، روح جامعه است که وجدان جامعه را سامان می‌دهد و به جامعه قدرت، سرزندگی و انرژی کافی برای بودن و حرکت می‌دهد به همین خاطر در ایام محرم افراد حال خوب‌تری دارند.
رحمانی یادآور شد: آیین‌ها به واسطه تجدید قوا و شارژ حیات روحی و معنوی و اخلاقی جامعه به آن اجازه تداوم مسیر خود را می‌دهند و به همین دلیل آیین‌های منطقی و محوری کلیدی در یک منطق زمانی معمولاً یک ساله تکرار می‌شوند. این تکرار و چرخه سالانه امکان تجدید قوا را به جامعه می‌دهد و به‌واسطه این چرخش سالانه و تجدید قوا و روحیه در مؤمنان آن‌ها را در شبکه‌ای از انسان‌ها که می‌توانند روی مؤلفه‌های قومیتی، زبانی، جغرافیایی یا حتی محافل و حلقه‌ها خاص به هم پیوند دهند یا پیوندها را تقویت کرده و انسجام اجتماعی را بالاتر ببرند و مفهوم سرمایه اجتماعی و اعتماد متقابل برای مشارکت اجتماعی در امور بالاتر را می‌دهد و این شبکه‌ها با سرمایه‌های بالا قدرت نقش‌آفرینی در جامعه را پیدا می‌کنند.
وی بیان کرد: منطق آیین‌های مذهبی خروج از خویشتن در یک مجلس آیینی و پیوستن به دریا و جمعی از معنویت یا یک جمع مقدس و معنوی است. انسان‌ها در این ایام می‌آموزند که از خویشتن بگذرند و به نفع دیگران کمک کنند. کار خدمت یا نذر و سرمایه‌های نیروی انسانی و مادی در جامعه بازتولید می‌شود؛ لذا این آیین‌های بزرگ امکان تسری خیر به جهان اجتماعی و تقویت بنیه اجتماعی که پشتیبان نظم اجتماعی است و تعهد انسان‌ها را به جامعه بیشتر می‌کند.
عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم گفت: آیین‌ها در جایی هستند که جامعه خود را می‌سازند یک انرژی در جامعه شکل می‌گیرد که منیت‌ها و فردیت‌ها خارج شود و آدم‌ها را در یک ایمان، باور و نماد مقدس قرار دهد مثلاً در جامعه شیعه امام حسین(ع) که نماد باورهای مقدس و اخلاق اسلامی و همه آنچه در آرمان‌هایمان نه فقط فردی بلکه اجتماعی و خانوادگی و حتی کل تاریخ بشر باور داریم و همه الگوهای خیری که برای یک خانواده و جامعه در نظر بگیریم در واقعه عاشورا که برای امام حسین(ع) و اصحابش و خاندان و پیروان ایشان رخ داد متجلی شده است.
رحمانی بیان کرد: اگر چه از نظر عددی تعداد افراد در واقعه عاشورا کم بود ولی در منطق عقیدتی و ایمانی تعداد و عدد مهم نیست مسئله این است که این جماعت به رهبری امام حسین(ع) و خاندان امام(ع) تجلی تمام خوبی‌های مطلقی هستند که در اندیشه شیعه می‌تواند در ساحت فکر و اندیشه و ایمان انسان قرار گیرد.
وی گفت: اصولاً آیین‌های محوری حول اینچنین باورهای مقدسی است که می‌تواند انرژی کافی برای ساخت جامعه پیدا کند و شیعه خود را از قبل همین آیین‌ها توانسته حفظ کند و این جماعت‌های شیعی نه تنها در ایران بلکه در سایر نقاط جهان گسترده است و اولین آیینی که توانسته خود را بسازد و حفظ کند و هویت خود را تداوم ببخشد.
عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم گفت: نکته مهمی که آیین عزاداری محرم دارد قابلیت آن برای پذیرش تنوع و تکثر جهان انسانی است به‌گونه‌ای که در آیین‌های عزاداری محرم افرادی با اعتقادات مختلف به غیر از مسلمانان و شیعیان نیز حضور می‌یابند و مشارکت می‌کنند.
وی گفت: این قابلیتی که باورهای آیینی و شیعی دارند می‌تواند انسجام لازم را به جامعه بدهد و جهان انسانی را در یک پهنه بسیار وسیع‌تری در خود ادغام کند و انسان شیعی هویت انسانی اجتماعی و فردی و دینی خود را بسازد و اعطا کند. باید به این نکته توجه کرد که آیین‌ها اگر از مسیر خود خارج و یا توسط افراد دستکاری شوند می‌تواند مخرب باشند و اینگونه نیست که آیین تحت هر شرایطی جامعه را به خیر مطلق برساند.
رحمانی افزود: اگر به جای اصالت و روایت‌های اصیل کربلایی تحریفات و جهلیات گفته شود که مستند نیست یک جامعه بدقواره غیر ایده‌آل شکل خواهد داد و باید به این نکته توجه شود. تلاشی که بسیاری از محققان و متخصصان تاریخ‌پژوه و متکلمان کردند تا جلو این تحریفات نیز گرفته شود تا آنچه از آیین‌ها ایجاد می‌شود جامعه‌ای مطلوب، آرمانی و اخلاقی و سربلند باشد؛ لذا لزوماً یک جامعه از قبل آیین‌ها به سوی خیر نمی‌رود و این کار نخبگان و فرهیختگان جامعه است که محتوای آیین‌ها را کاملاً رصد کنند که مبادا تحریفات در آن‌ها رخنه کند.
بنا بر این گزارش، در این نشست عبدالحسین طالعی، مدرس دانشگاه قم و نویسنده و پژوهشگر درباره درس‌های و عبرت‌هایی از مدرسه حسینی در عاشورا مطالبی بیان کرد. در پایان نشست نیز شرکت‌کنندگان سؤالات خود را در زمینه موضوع نشست بیان کردند و اساتید حاضر به سؤالات پاسخ دادند.
انتهای پیام
