استفاده از ترکیب رنگی و آرامش‌بخش بودن؛ دو ویژگی بارز در معماری اسلامی
گروه اندیشه: یکی از جاذبه‌های بناهایی که معماری ایرانی ـ اسلامی دارند این است که از رنگ و ترکیب رنگی مناسب استفاده می‌کنند و در عین حال معماران سعی کرده‌اند بنایی بسازند که آرامش‌بخش باشد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، معماری در جهان اسلام یکی از بزرگ‌ترین جلوه‌های ظهور یک حقیقت هنری در کالبد مادی به‌شمار می‌رود. از لحاظ تاریخی معماری اولین هنری به‌شمار می‌آید که توانست خود را با مفاهیم اسلامی سازگار کرده و از طرف مسلمانان مورد استقبال قرار گیرد.
در این بین معماری اسلامی به‌عنوان یکی از موفق‌ترین شیوه‌های معماری در تاریخ معماری جهان قابل بازشناسی است، در یک نگاه جامع‌نگر می‌توان ارزشمندی و پویایی را در بناهای اسلامی بازشناسی کرد که موجب شده تمامی آن‌ها در قالبی واحد با عنوان معماری اسلامی در کنار یکدیگر قرار گیرند.
معماری
واژه «معماری» در زبان عربی از ریشه «عمر» به‌معنای عمران، آبادی و آبادانی است و «معمار»، بسیار آبادکننده معنی شده است، در زبان فارسی برابرهای گوناگونی برای آن آمده است مانند «والادگر»، «راز»، «رازیگر»، «زاویل»، «دزار»، «بانی کار» و «مهراز»، مهراز، واژه‌ای است که از «مه» + «راز» درست‌شده و مه برابر مهتر و بزرگ بنایان است؛ بنابراین از دو بخش «مه» ، به‌معنای بزرگ و «راز» به‌معنای سازنده درست شده است، این واژه برابر مهندس معمار به تعبیر امروزی است.
در زبان لاتین نیز واژه «architect» از دو بخش archi به‌معنای سر، سرپرست و رئیس و tecton به‌معنای سازنده درست شده که کاملاً هم‌تراز با واژه مهراز است، مفهوم دقیق واژه معماری ریشه در واژه یونانی archi-tecture به‌معنای ساختن ویژه دارد.
معماری یا مهرازی یعنی ارائه بهترین راه‌حل، چه استفاده از راه‌حل‌های گذشته، چه خلق راه‌حل جدید برای رسیدن به هر هدفی؛ لذا می‌توان گفت معماری هنر و دانش طراحی بناها و سایر ساختارهای کالبدی است، تعاریف جامع‌تر، بیشتر معماری را شامل طراحی تمامی محیط مصنوع از طراحی شهری و طراحی منظر تا طراحی خرد جزییات ساختمانی و حتی طراحی مبلمان می‌دانند.
آثار معماری به‌عنوان نمادهای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی یک کشور شناخته می‌شوند، تمدن‌های تاریخی نخست از طریق همین آثار معماری شناخته می‌شوند، ساختمان‌هایی چون تخت جمشید، اهرام ثلاثه مصر و کالاسیوم روم از جمله چنین آثاری محسوب می‌شوند، آثاری که پیوند دهنده مهم خودآگاهی‌های اجتماعی بوده‌اند و شهرها، مذاهب و فرهنگ‌ها از طریق همین یادواره‌ها خود را می‌شناسانند.
معماری در قرآن
در آیه 44 سوره مبارکه نمل در رابطه با معماری آمده است: «قِیلَ لَهَا ادْخُلِی الصَّرْحَ فَلَمَّا رَأَتْهُ حَسِبَتْهُ لُجَّةً وَکَشَفَتْ عَن سَاقَیْهَا قَالَ إِنَّهُ صَرْحٌ مُّمَرَّدٌ مِّن قَوَارِیرَ قَالَتْ رَبِّ إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی وَأَسْلَمْتُ مَعَ سُلَیْمَانَ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ؛ به او گفته شد وارد ساحت کاخ [پادشاهى] شو و چون آن را دید برکهاى پنداشت و ساقهایش را نمایان کرد [سلیمان] گفت این کاخى مفروش از آبگینه است [ملکه] گفت پروردگارا من به خود ستم کردم و [اینک] با سلیمان در برابر خدا پروردگار جهانیان تسلیم شدم».
سیدمهدی میردانش، مدرس مرمت و معماری اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، با اشاره به اینکه پس از ورود اسلام، سال‌ها طول کشید که ما به طرف اسلام برویم، گفت: اولین مساجد ما از روی مسجد مدینه شناخته شدند.
وی با اشاره به اینکه اوایل که اسلام را پذیرفتیم مساجد دارای رواق و بدون گنبد بودند، اضافه کرد: مقدمات ساخت مساجد از قرن اول هجری و آرام آرام شروع شد.
میردانش با بیان اینکه ایرانیان درون‌گرا هستند، عنوان کرد: این درحالی‌است که مردم دنیای غرب برون‌گرا هستند و دلیل آن‌را می‌توان طرز ساخت ساختمان‌ها دانست که ساختمان‌های ما دارای چاردیواری و حصار است که این سنت از زمان هخامنشی در ایران رواج داشته است.
این مدرس معماری اسلامی با اشاره به اینکه برای درست کردن آجر به سوخت زیادی نیاز بوده است، ادامه داد: با توجه به اینکه در ایران خشت و گل زیاد بوده است، در اکثر بناهای بر جای مانده می‌بینیم که از خشت استفاده شده است و همچنین در ایران آفتاب و هوای گرم را داریم که در آن زمان خانه‌ها را طوری می‌ساختند که جلوی آفتاب را بگیرد و همچنین با استفاده از پنجره، ایوان و رواق از ورود گرما جلوگیری کردیم و نیز دیوارها را ضخیم می‌ساختند که آفتاب و حرارت از آن‌ها عبور نکند و البته به‌دلیل گرما و نفوذ آن به خانه، پنجرهها را کوچک می‌ساختند.
وی با بیان اینکه همه بناهای قدیمی میان‌سرا دارند، عنوان کرد: در معماری ایرانی ـ اسلامی یک‌راست وارد ساختمان نمی‌شویم بلکه اول یک فضای خالی بین در ورودی و بنا داریم و بعد از آن بخش‌ها توزیع می‌شوند، به‌طور مثال در مساجد بلافاصله وارد بنا نمی‌شویم بلکه ابتدا پیش‌ایوان را داریم، و این درحالی‌است که زمان ورود به کلیسا، بلافاصله وارد صحن کلیسا می‌شویم.
میردانش با بیان اینکه فقط در ایران از کاشی‌کاری در معماری استفاده شده است، افزود: ما صنعت هنری به نام کاشی‌کاری را داریم که به مسجد جلوه داده و همچنین گنبد و گل‌دسته و شبستان را داریم که هرکدام کارآیی خود را دارد و همچنین در معماری خانه‌هایمان، خانه زمستان‌نشین و تابستان‌نشین داریم که هرکدام معماری مخصوص به خود را دارد.
هارمونی رنگها در معماری اسلامی
این مدرس معماری اسلامی با اشاره به اینکه هیچ کشور اسلامی نتوانسته تنوع رنگی کاشی‌های معماری را مانند ایران داشته باشد، ادامه داد: ما به‌دلیل اینکه کشوری کویری هستیم بیشتر از رنگ‌های آبی فیروزه‌ای، کرم، سیر روشن تا سفید استفاده می‌کنیم که این تنوع رنگ و انتخاب صحنه بسیار جالب است و در حال حاضر هیچ کشوری نمی‌تواند رنگها را طوری کنارهم قرار دهد که با هم هارمونی داشته باشد.
وی با بیان اینکه معماران ما سعی کرده‌اند بنایی بسازند که خشن نباشد و در عین‌حال آرامش‌بخش باشد، افزود: با کنار هم قرار دادن بناها و طرح‌های دوره‌های گذشته، می‌یابیم که طراحی آن‌ها به‌گونه‌ای بوده است که آرامش‌بخش است، به‌طور مثال، اگر وارد یک کاروان‌سرا که متعلق به دوره‌هایی باشد که معماری اسلامی در ایران رواج داشت شویم به وضوح آرامش را احساس می‌کنیم.
میردانش با اشاره به اینکه معماران اسلامی همه ابعاد یک بنا را در نظر می‌گرفتند، عنوان کرد: به‌طور مثال میدان نقش جهان اصفهان را در نظر بگیرید، ابن بنا زیربنای 500 در 155 دارد و به‌صورت دوطبقه است که طبقه دوم آن کارآیی ندارد اما از لحاظ معماری زیباتر است و این سؤال پیش می‌آید چرا دو طبقه ساخته شده است؟ جواب این است که اگر یک طبقه و یا سه طبقه ساخته می‌شد، این زیبایی و آرامش را نداشت.
این مدرس معماری با بیان اینکه ایوان‌های مساجد به‌صورت صددرصد آزاد نیستند، ادامه داد: دوسوم ایوان مساجد ساخته شده و یک‌سوم آن آزاد است و با این معماری است که به بنا آرامش و نشاط می‌دهد و همچنین یکی دیگر از جاذبه‌های بناهایی که معماری ایرانی ـ اسلامی دارند این است که از رنگ و ترکیب رنگی مناسب استفاده می‌کنند و همه بناها را کنار یکدیگر طراحی و می‌ساختند همان‌طور که در شهر اصفهان می‌بینیم، بناها در کنار یکدیگر ساخته شده‌اند، که در این صورت مردم از مسجد رفتن لذت می‌برند.
مبلمان شهری باید ترکیبی از عملکرد و هنر باشد
همچنین، عبدالرحمن قلاوند، کارشناس ارشد معماری در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا با بیان اینکه مبلمان شهری باید ترکیبی از عملکرد و هنر باشد، افزود: مبلمان شهری نمایان‌گر هویت هر شهر بوده و از لحاظ معماری مانند چیدمان مبلمان خانه است و در راحتی شهروندان نقش مؤثری دارد.
وی بیان کرد: فرض کنید جای تلویزیون و یخچال را در خانهتان اشتباه انتخاب کنید، مسلماً آنجا احساس راحتی نخواهید کرد و مبلمان شهری نیز همین ویژگی را دارد که در صورت عدم انتخاب صحیح جای استراحتگاه، پارک و... آرامش از شهروندان سلب خواهد شد.
این کارشناس ارشد معماری ادامه داد: مبلمان شهری عکس زوم شده و بزرگ‌تری از مبلمان خانگی است که کاملاً باید ترتیب و چیدمان فضای سبز، پارک، المانهای شهر، استراحتگاهها، نمازخانه، سرویسهای بهداشتی و... را در آن رعایت کرد.
این مدرس دانشگاه پیام نور خرمآباد اضافه کرد: رعایت ویژگی‌های مبلمان شهری در آرامش بصری و نحوه زندگی ما تأثیرگذار است و اگر به این المانها توجه نشود شهروندان نمیتوانند به آرامش فکری برسند.
قلاوند با طرح این سؤال که آیا تا حالا پیش آمده که دلتان بگیرد و بخواهید بیرون بزنید؟ ادامه داد: اگر مبلمان شهری در برگیرنده نیازهای عاطفی شهروندان نباشد، دلمان از شهرمان میگیرد و این مسئله خوشایند نخواهد بود.
وی یادآور شد: طراحی مبلمان شهری باید متناسب با روانشناسی شهروندان باشد؛ ابتدا باید فهمید که نیاز روحی انسانهای ساکن شهر چیست؟ همچنین در طراحی مبلمان شهری باید دانست که چه امکاناتی لازم است.
قلاوند با تأکید بر اینکه معماری شهری و منظر شهری روی روحیات انسان تأثیر میگذارد، گفت: نیاز فکری و اجتماعی شهروندان را باید در مبلمان شهری مهیا و فراهم کنیم؛ چراکه نیازهای بصری و رفاهی انسان در گروی مبلمان شهری زیبا و زیبنده شهر است.
وی با بیان اینکه یک مبلمان شهری زیبا و با رعایت نیازهای روانی شهروندان باعث میشود که از روزمرگی شهرها کاسته شود، عنوان کرد: مبلمان شهری ترکیبی از عملکرد و هنر است، چرا باید هم نیازهای عملکردی و هم جلوه‌های معماری و زیبایی را به ما بشناسند.
