خوش‌گمانی؛‌ عامل دریافت رحمت الهی/ بدگمانی به رابطه انسان با خدا سرایت می‌کند

حجت‌الاسلام و‌‌‌المسلمین سید‌طاهر غفاری، محقق و مدرس حوزه علمیه قم در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خوزستان، پیرامون آیه «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ؛ اى کسانى که ایمان آورده‏‌اید از بسیارى از گمان‌ها بپرهیزید»، (حجرات، 12) با اشاره به اینکه قرآن کریم، کلام و نامه خداوند به انسان است، گفت: لطف خداوند اقتضا کرده انسان را در مراحل مختلف حرکتش در مسیر زندگی راهنمایی کند، زیرا انسان در مسیر سعادت و شقاوت خویش نیازمند راهنما و چراغ روشنگر سیر به سوی مقصد مطلوب است.

مدرس حوزه علمیه قم به نقش هدایتگر انبیا و اولیای الهی در این میان اشاره کرد و افزود: شأن انبیا و اولیا‌ الهی این است که بر اساس برنامه‌ای که خداوند متعال عرضه کرده و دستورالعملی برای همه انسان‌هاست، بشریت را به سمت مقصد نهایی که سعادت همیشگی است راهنمایی و هدایت ‌کنند.

‌سوءظن، ریشه در قضاوت‌های ناشی از روابط اجتماعی دارد
این محقق قرآنی عنوان کرد: به تبع اجتماعی بودن انسان و ارتباط او با افراد جامعه در قالب مشارکت‌ در اجتماعات‌، معاشرت‌،‌ خانواده،‌ محیط‌های کاری و محیط‌های بیرون، نسبت به هم‌نوعان، قضاوت‌هایی در ذهن فرد صورت می‌گیرد که همین امر زمینه‌ یک سلسله تصورات و گمان‌ها را برای وی به همراه دارد. از این تصورات و گمان‌ها آن دسته که خوب است به مثبت‌اندیشی و فرایند تولید احساس خوب در انسان منتهی می‌شود. اما از کار بد، انسان به احساس‌های بدی کشیده می‌شود؛ می‌توان گفت احساس‌های خوب و بد ناشی‌ از قضاوت‌های انسانی در نحوه معامله انسان با افراد دیگر جامعه است.

گمان‌های خوب؛ زمینه‌ساز دریافت رحمت الهی
غفاری در ادامه به پیامد ماندگار قضاوت و گمان‌های خوب نسبت به دیگران اشاره کرد و گفت: داشتن گمان خوب و نیک، اگر چه خلاف واقع باشد، انسان از داشتن آن ضرر نمی‌کند. زمانی که انسان به سمت نیت خوب حرکت کند و خیری برساند و برخورد مناسب با دیگران داشته باشد، چنانچه از سوی طرف مقابل پاسخی دریافت نکند، خداوند متعال اجر و پاداش عمل خیر انسان را از بین نمی‌برد. از سوی دیگر انسان باید به این نکته توجه مضاعف داشته باشد که آثار وضعی گمان‌های خوب بسیار مثبت است؛ گمان‌های خوب زمینه را برای دریافت رحمت الهی فراهم می‌کند.

وی ادامه داد: در موارد متعددی انسان مبتلا به گمان بد می‌شود به این معنی که برداشت و گمان انسان از دیگران درون او را به سمت قضاوت منفی می‌کشاند و حس بدی به او دست می‌دهد که منجر به ایجاد سیاه‌نمایی عمیق در درون وی می‌شود و این امر مانع از آن می‌شود که فرد نسبت به دیگران دید مناسب، الفت و خیر داشته باشد. این انس و الفت زمینه‌ساز گسترش رحمت میان افراد جامعه انسانی است.

این مدرس حوزه علمیه قم توضیح داد: خداوند متعال به‌عنوان مربی انسان و اولین معلم این را هشدار فرموده است. لذا افرادی که دستگاه خدا را باور کردند باید این را به صورت دستورالعمل بپذیرند. باید از بسیاری از گمان‌ها دوری کنند زیرا توجه به گمان‌های بد، انسان را در معرض صدمه می‌گذارد.

وی گفت: یک سلسله‌ از این گمان‌ها کاملاً معصیت است به معنی اینکه کسی مرتکب هیچ خطایی نشده،‌ تنها به صرف وجود فکر منفی که از باطن تاریک و دخالت شیطان و جنودش نشأت گرفته است، مورد سوءظن قرار می‌گیرد و این سوءظن گاهی در مقام عمل هم بروز می‌کند. بنابراین خداوند در آیه «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ» انسان را متوجه این خطر نسبت به اجتماع ایمانی و انسانی می‌کند و در این توجه، خداوند لازمه ایمان را از انسان مطالبه می‌کند. به تعبیر بهتر ایمان یعنی امنیت یافتن، لذا خداوند می‌فرماید «ای افرادی که ایمان آورده‌اید».

گمان بد به رابطه انسان با خدا نیز ریشه می‌دواند
غفاری با اشاره به اینکه تأثیر سوء‌ گمان بد تنها به حوزه تعاملات انسانی محدود نمی‌شود، تصریح کرد:‌ باطنی که عادت به قضاوت بد کرد و گستره گمان بد همه زندگی وی را فراگیر شد، در معامله با خدا هم به بد گمانی مبتلا می‌شود؛ لذا انسان به خداوند نیز گمان سوء می‌یابد و ظن سوء سیر حرکت انسان را تنها به وادی سقوط و شقاوت منتهی می‌کند.

مدرس حوزه علمیه قم به فلسفه فرمان خداوند مبنی بر دوری از گمان بد اشاره کرد و افزود: همانگونه که معلم حقیقی منتظر نمی‌شود که در لحظه سقوط دست شاگرد را بگیرد و در همان مرحله اول که زمینه رشد نهال خبیث مهیا می‌شود،‌ شاگرد را هدایت می‌کند، خداوند سبحان نیز حکیمانه انسان را به دوری از گمان بد هشدار می‌دهد. پس وقتی انسان با ایمان هشدار را دریافت کرد، به مقتضای اینکه به ایمانش ترتیب اثر داده، درخت توحید در وجودش تقویت می‌شود.

بی‌توجهی به سوءظن، مصداق توسعه فرهنگ حسن‌ظن است
این محقق قرآنی با بیان حدیث قدسی که خداوند فرمود:«بنده مؤمن هر گمانی نسبت به من داشت من همانی هستم و با همان گمان خوب با انسان برخورد می‌کنم» عنوان کرد: با تأمل در این سخن روشن می‌شود که خداوند باب سؤظن را بسته می‌خواهد تا باب حسن‌ظن باز بماند و آثارش در جامعه نمود یابد، مؤمنین امنیت‌بخشی داشته باشند و از مجال‌های ناامن دور باشند.

وی در پایان به این نکته که ممکن است فردی گمان‌های بد را مطابق واقع عنوان کند اشاره کرد و گفت: در برخورد با واقعیت گمان بد، عدم توجه به آن گامی مؤثر در ریشه‌کن کردن آن است؛ زیرا اگر گمان مورد کم‌توجهی قرار گرفت و به خلاف آن عمل کرد، عامل به گمان بد از عملکرد مقابل آن اثر تربیتی برمی‌دارد و فرصتی هم پیش می‌آید تا خود را پرورش و تربیت و اصلاح کند. از سوی دیگر به گسترش میدان صلاح و خیرخواهی منتهی می‌شود.