دانش‌زدگی دور از مهارت‌افزایی دست و پای حوزه را بسته
گروه حوزه‌های علمیه: عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) تأکید کرد: دانش‌زدگی افراطی و دور از مهارت‌افزایی دست و پای حوزه را بسته است؛ بنابراین تلاش برای ارایه محتوای متناسب با نیازهای جامعه و مهارت‌افزایی ضروری است.
حجت‌الاسلام محمدحسین رفیعی، عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با بیان اینکه در حوزه علمیه دو نقیصه عمده و قابل جبران وجود دارد و هرچه زودتر جبران شود ثمرات و برکات بیشتری نیز به همراه خواهد داشت.
وی ادامه داد: اولین نقیصه این است که محتواهایی که به طلاب ارایه می‌شود واقعا نیازهای جامعه را برآورده نمی‌کند البته این نقیصه جدید نیست و سال‌های سال هم مطرح شده و می‌شود و ما به علت ارتباط با بدنه حوزه و نیز محیط دانشگاه، این نقص را به صورت ملموس‌تری حس می‌کنیم.
این مدرس تفسیر دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه محتواهای حوزه به شکل کنونی نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای مردم باشد و نیاز به بازنگری اساسی در آن داریم عنوان کرد: نقیصه دوم که مهمتر از نقیصه اول است، دانش‌زدگی افراطی و دور شدن از مهارت‌ها و روش‌هاست.
عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) تصریح کرد: متأسفانه در بحث مهارت‌ها و روش‌ها کمتر کار کرده‌ایم و دانش‌زدگی افراطی سبب شده تا متون درسی از تامین مهارت‌های اولیه و کاربردی بودن فاصله بگیرد.
رفیعی با بیان اینکه حوزه باید در متدها و روش‌های خود تحول ایجاد کند، اظهار کرد: مهارت‌افزایی باید جدی‌تر گرفته و جزیی از دروس و بخشی از متون باشد و این دو به صورت منفک از یکدیگر نباشند؛ یعنی طوری نباشد که یک مرکزی صرفا مباحث تئوری و نظری را آموزش دهد و بعد ببینیم کارآیی و کارآمدی لازم را ندارد در کنار آن، مرکزی مهارتی ـ کاربردی ایجاد کنیم.
کفایه و رسائل به تنهایی مجتهدساز نیست
مدرس تفسیر دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه باید مهارت در متن و محتوای آموزشی ارایه شود، بیان کرد: به عنوان مثال رسائل و کفایه یک متن اجتهادی است اما مجتهدساز نیست؛ استاد ممکن است به زیباترین وجهی محتوا را ارایه دهد و طلبه نیز به خوبی آن را فرابگیرد ولی فرد مجتهد نمی‌شود؛ چون باید در کنار تدریس محتوای کفایه به طلبه، روش و شیوه اجتهاد را هم به صورت مستقیم یا غیرمستقیم آموزش دهیم.
وی ادامه داد: مثال دیگر اینکه توجه کنیم الآن بیشتر طلاب در حوزه به نحوی به صورت مستقیم و در قالب دروس رسمی و یا مطالعات غیردرسی «تفسیر قرآن» را می‌خوانند و با آن آشنا می‌شوند ولی هیچ وقت «مفسر» که هیچ، بیانگر تفسیر هم نخواهند شد؛ زیرا اگر 30 ساعت درس تفسیر در حوزه باشد باید در کنار آن 5 ساعت هم بحث روش‌ها و مبانی و مهارت‌های بیان تفسیر آموزش داده شود تا فرد اگر قادر نیست مفسر شود حداقل بتواند تفسیرگو و مدبر در قرآن شود و در مساجد برای مردم تفسیر قرآن بیان کند.
وی افزود: همین وضعیت در فقه ما نیز حاکم است. هیچ طلبه‌ای در حوزه علمیه نیست که به صورت مبسوط، فقه نخوانده باشد و با آن سروکار نداشته باشد، اما ببینید چند درصد طلاب ما در بیان احکام برای مردم، موفقند؟ این مشکل کی و کجا باید حل شود؟
به صورت قطعی می‌دانیم که بیش از 90 درصد طلاب و فضلای حوزه به مرحله اجتهاد نمی‌رسند یا اراده‌ای برای آن ندارند، اما همین افراد با وجود فضل بالای علمی توان لازم برای تبیین و انتقال اندوخته‌های خود به جامعه را ندارند.
عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) با تأکید مجدد بر اینکه این مهارت‌ها باید در محتوای آموزشی وارد شود، اظهار کرد: برخی مواقع شاهد هستیم مثلا معاونت آموزش حوزه دو واحد درسی برای یک موضوع قرار می‌دهد، ولی چون نیازهای مهارتی این دو واحد در این درس تأمین نمی‌شود و محتوای آن آموزشی صرف است، در کنار آن مراکزی مثل «امیر بیان» و... ایجاد می‌شود که این نقص برطرف شود، ولی به جای این کار کافی است مهارت را به آموزش‌های حوزه وارد کنیم؛ زیرا آنچه پاسخگویی ما را در برابر نیازهای روز جامعه افزایش می‌دهد همین مهارت‌افزایی و کاربردی کردن است.
رفیعی با بیان اینکه محتوا در حوزه کاستی زیادی ندارد ولی نیازمند ابزار است، تصریح کرد: اگر فرد قرار است مجتهد شود و یا مفسر و مبلغ تربیت کنیم این مسئله باید در متون آموزشی لحاظ شود و طلبه نیز تکلیف خود را بداند و بیش از حد درگیر مباحث آموزشی صرف و دانش‌زدگی افراطی نشود.
دانش‌زدگی افراطی دست و پای حوزه را بسته است
وی با تأکید بر اینکه دانش‌زدگی افراطی دست و پای حوزه را بسته است، بیان کرد: باید به سمت روش‌ها و مهارت‌ها برویم؛ زیرا الآن طلاب فاضل، خوش استعداد و توانمند کم نداریم ولی نمی‌توانند همین محتواهای غنی را متناسب با نیازهای روز کشور بیان و ارایه کنند؛ چون ابزار و مهارت لازم را فرانگرفته‌اند.
رفیعی گفت: طلاب وهابی و مبلغان مسیحی در زمینه سواد علمی هرگز به حد طلاب و فضلای ما نمی‌رسند ولی چون با مهارت‌ها و ابزار آشنا هستند با تحصیلات چهار-پنج‌ساله خود در مراکز علمی دینی، مطالب ناحق خود را چنان برانگیزاننده ارایه می‌دهند که گاهی متاسفانه درصد موفقیت آنان در جذب مخاطب بیشتر است و می‌بینیم که یک مبلغ وهابی با چند سخنرانی، داعشی درست می‌کند اما فضلای تحصیل‌کرده حوزه علمیه قم که محتوای علمی آنان به مراتب از طلاب وهابی و اهل سنت بالاتر است، در انتقال اندوخته‌ها و ارزش‌ها به بدنه جامعه به ویژه قشر جوان، توفیق چندانی ندارند.
وی در پاسخ به اینکه درباره گنجاندن مهارت در مباحث آموزشی کار بسیار لازمی است ولی محتواها نیز بدون اشکال نیست؛ مثلا هنوز ما در فقه مطالبی را تدریس می‌کنیم که موضوعات آن مربوط به دهه‌های قبل است و برای امروز کاربردی ندارد و یا در تفسیر به مطالبی می‌پردازیم که چندان مرتبط با روز و به خصوص بحث اسلامی سازی علوم انسانی نیست چه نظری دارید؟ تصریح کرد: برخی استادان سطوح خارج در سال‌های اخیر به این سمت رفته‌اند و جزء دغدغه‌های آنان است ولی این مطلب در حوزه نهادینه نشده است.
وی ادامه داد: الآن مباحث بسیار جدیدی در فقه و حقوق داریم که در برخی دانشگاه‌ها روی آن بحث می‌شود و می‌بینیم که از حوزه جلوتر هستند اگرچه در حوزه نیز قدم‌هایی برداشته شده است ولی قابل تسری و تعمیم به همه بدنه حوزه نیست.
رفیعی تأکید کرد: حوزه همان طور که شهامت به خرج داد و بحث «اماء و عبید» را از متون فقهی خود حذف کرد باید شجاعت به خرج دهد و مباحث غیرضروری و کمتر ضروری را نیز حذف و مطالب ضروری و با اولویت بالاتر را جایگزین کند. این پویایی در حذف و اضافه کردن دروس و محتوا باید همیشگی باشد و مختص الآن یا زمان خاص دیگری هم نیست.
مدرس تفسیر دانشگاه تهران افزود: تفسیر نمونه یکی از نمونه‌های موفق در این زمینه و اثرگذار و الگوست و این تفسیر که با زبانی ساده و قابل فهم برای مردم نوشته شده پاسخگوی نیازهاست.
وی ادامه داد: اولین نقیصه این است که محتواهایی که به طلاب ارایه می‌شود واقعا نیازهای جامعه را برآورده نمی‌کند البته این نقیصه جدید نیست و سال‌های سال هم مطرح شده و می‌شود و ما به علت ارتباط با بدنه حوزه و نیز محیط دانشگاه، این نقص را به صورت ملموس‌تری حس می‌کنیم.
این مدرس تفسیر دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه محتواهای حوزه به شکل کنونی نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای مردم باشد و نیاز به بازنگری اساسی در آن داریم عنوان کرد: نقیصه دوم که مهمتر از نقیصه اول است، دانش‌زدگی افراطی و دور شدن از مهارت‌ها و روش‌هاست.
عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) تصریح کرد: متأسفانه در بحث مهارت‌ها و روش‌ها کمتر کار کرده‌ایم و دانش‌زدگی افراطی سبب شده تا متون درسی از تامین مهارت‌های اولیه و کاربردی بودن فاصله بگیرد.
رفیعی با بیان اینکه حوزه باید در متدها و روش‌های خود تحول ایجاد کند، اظهار کرد: مهارت‌افزایی باید جدی‌تر گرفته و جزیی از دروس و بخشی از متون باشد و این دو به صورت منفک از یکدیگر نباشند؛ یعنی طوری نباشد که یک مرکزی صرفا مباحث تئوری و نظری را آموزش دهد و بعد ببینیم کارآیی و کارآمدی لازم را ندارد در کنار آن، مرکزی مهارتی ـ کاربردی ایجاد کنیم.
کفایه و رسائل به تنهایی مجتهدساز نیست
مدرس تفسیر دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه باید مهارت در متن و محتوای آموزشی ارایه شود، بیان کرد: به عنوان مثال رسائل و کفایه یک متن اجتهادی است اما مجتهدساز نیست؛ استاد ممکن است به زیباترین وجهی محتوا را ارایه دهد و طلبه نیز به خوبی آن را فرابگیرد ولی فرد مجتهد نمی‌شود؛ چون باید در کنار تدریس محتوای کفایه به طلبه، روش و شیوه اجتهاد را هم به صورت مستقیم یا غیرمستقیم آموزش دهیم.
وی ادامه داد: مثال دیگر اینکه توجه کنیم الآن بیشتر طلاب در حوزه به نحوی به صورت مستقیم و در قالب دروس رسمی و یا مطالعات غیردرسی «تفسیر قرآن» را می‌خوانند و با آن آشنا می‌شوند ولی هیچ وقت «مفسر» که هیچ، بیانگر تفسیر هم نخواهند شد؛ زیرا اگر 30 ساعت درس تفسیر در حوزه باشد باید در کنار آن 5 ساعت هم بحث روش‌ها و مبانی و مهارت‌های بیان تفسیر آموزش داده شود تا فرد اگر قادر نیست مفسر شود حداقل بتواند تفسیرگو و مدبر در قرآن شود و در مساجد برای مردم تفسیر قرآن بیان کند.
وی افزود: همین وضعیت در فقه ما نیز حاکم است. هیچ طلبه‌ای در حوزه علمیه نیست که به صورت مبسوط، فقه نخوانده باشد و با آن سروکار نداشته باشد، اما ببینید چند درصد طلاب ما در بیان احکام برای مردم، موفقند؟ این مشکل کی و کجا باید حل شود؟
به صورت قطعی می‌دانیم که بیش از 90 درصد طلاب و فضلای حوزه به مرحله اجتهاد نمی‌رسند یا اراده‌ای برای آن ندارند، اما همین افراد با وجود فضل بالای علمی توان لازم برای تبیین و انتقال اندوخته‌های خود به جامعه را ندارند.
عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) با تأکید مجدد بر اینکه این مهارت‌ها باید در محتوای آموزشی وارد شود، اظهار کرد: برخی مواقع شاهد هستیم مثلا معاونت آموزش حوزه دو واحد درسی برای یک موضوع قرار می‌دهد، ولی چون نیازهای مهارتی این دو واحد در این درس تأمین نمی‌شود و محتوای آن آموزشی صرف است، در کنار آن مراکزی مثل «امیر بیان» و... ایجاد می‌شود که این نقص برطرف شود، ولی به جای این کار کافی است مهارت را به آموزش‌های حوزه وارد کنیم؛ زیرا آنچه پاسخگویی ما را در برابر نیازهای روز جامعه افزایش می‌دهد همین مهارت‌افزایی و کاربردی کردن است.
رفیعی با بیان اینکه محتوا در حوزه کاستی زیادی ندارد ولی نیازمند ابزار است، تصریح کرد: اگر فرد قرار است مجتهد شود و یا مفسر و مبلغ تربیت کنیم این مسئله باید در متون آموزشی لحاظ شود و طلبه نیز تکلیف خود را بداند و بیش از حد درگیر مباحث آموزشی صرف و دانش‌زدگی افراطی نشود.
دانش‌زدگی افراطی دست و پای حوزه را بسته است
وی با تأکید بر اینکه دانش‌زدگی افراطی دست و پای حوزه را بسته است، بیان کرد: باید به سمت روش‌ها و مهارت‌ها برویم؛ زیرا الآن طلاب فاضل، خوش استعداد و توانمند کم نداریم ولی نمی‌توانند همین محتواهای غنی را متناسب با نیازهای روز کشور بیان و ارایه کنند؛ چون ابزار و مهارت لازم را فرانگرفته‌اند.
رفیعی گفت: طلاب وهابی و مبلغان مسیحی در زمینه سواد علمی هرگز به حد طلاب و فضلای ما نمی‌رسند ولی چون با مهارت‌ها و ابزار آشنا هستند با تحصیلات چهار-پنج‌ساله خود در مراکز علمی دینی، مطالب ناحق خود را چنان برانگیزاننده ارایه می‌دهند که گاهی متاسفانه درصد موفقیت آنان در جذب مخاطب بیشتر است و می‌بینیم که یک مبلغ وهابی با چند سخنرانی، داعشی درست می‌کند اما فضلای تحصیل‌کرده حوزه علمیه قم که محتوای علمی آنان به مراتب از طلاب وهابی و اهل سنت بالاتر است، در انتقال اندوخته‌ها و ارزش‌ها به بدنه جامعه به ویژه قشر جوان، توفیق چندانی ندارند.
وی در پاسخ به اینکه درباره گنجاندن مهارت در مباحث آموزشی کار بسیار لازمی است ولی محتواها نیز بدون اشکال نیست؛ مثلا هنوز ما در فقه مطالبی را تدریس می‌کنیم که موضوعات آن مربوط به دهه‌های قبل است و برای امروز کاربردی ندارد و یا در تفسیر به مطالبی می‌پردازیم که چندان مرتبط با روز و به خصوص بحث اسلامی سازی علوم انسانی نیست چه نظری دارید؟ تصریح کرد: برخی استادان سطوح خارج در سال‌های اخیر به این سمت رفته‌اند و جزء دغدغه‌های آنان است ولی این مطلب در حوزه نهادینه نشده است.
وی ادامه داد: الآن مباحث بسیار جدیدی در فقه و حقوق داریم که در برخی دانشگاه‌ها روی آن بحث می‌شود و می‌بینیم که از حوزه جلوتر هستند اگرچه در حوزه نیز قدم‌هایی برداشته شده است ولی قابل تسری و تعمیم به همه بدنه حوزه نیست.
رفیعی تأکید کرد: حوزه همان طور که شهامت به خرج داد و بحث «اماء و عبید» را از متون فقهی خود حذف کرد باید شجاعت به خرج دهد و مباحث غیرضروری و کمتر ضروری را نیز حذف و مطالب ضروری و با اولویت بالاتر را جایگزین کند. این پویایی در حذف و اضافه کردن دروس و محتوا باید همیشگی باشد و مختص الآن یا زمان خاص دیگری هم نیست.
مدرس تفسیر دانشگاه تهران افزود: تفسیر نمونه یکی از نمونه‌های موفق در این زمینه و اثرگذار و الگوست و این تفسیر که با زبانی ساده و قابل فهم برای مردم نوشته شده پاسخگوی نیازهاست.
