ظن خوب و بد در قرآن

مریم بلوچیان، معاون پژوهشی مکتب حضرت خدیجه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، به تعریف ظن خوب و بد در قرآن کریم پرداخت و با اشاره به آیه 12 سوره حجرات؛ «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ، اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد از بسيارى از گمانها بپرهيزيد كه پاره‏ اى از گمانها گناه است و جاسوسى مكنيد و بعضى از شما غيبت بعضى نكند آيا كسى از شما دوست دارد كه گوشت برادر مرده‏ اش را بخورد از آن كراهت داريد [پس] از خدا بترسيد كه خدا توبه‏ پذير مهربان است»، گفت: خداوند در این آیه خطاب به مومنان می‌گوید باید از ظن‌های زیادی دوری کنند چرا که بسیاری از ظن‌ها، گناه هستند همچنین می‌گوید حتی تجسس در کار یکدیگر هم نکنید.
وی با بیان اینکه وقتی فردی نسبت به دیگری سوء ظن و یا بدگمانی داشته باشد، آن فرد را مورد هجوم افکار و قضاوت‌های بد قرار می‌دهد و احترامی برایش قائل نمی‌شود، اظهار کرد: اگرچه گاهی اوقات سوء ظن ناخودآگاه وارد ذهن فردی می‌شود اما آیت الله طباطبایی گفته‌اند وقتی ظن بدی نسبت به دیگری وارد ذهنتان شد آن را پرو بال ندهید بلکه رفتار فرد را توجیه کنید و تا مطمئن نشدید و نیت بد فرد بر شما آشکار نشد، کار وی را حمل بر صحت و درستی بگذارید.
وی با اشاره به سخن امیرالمومنین(ع) مبنی بر اینکه اعمال برادرات را به بهترین وجه ممکن تعبیر کن مگر آنکه دلیلی برای تو پیدا شود که ثابت کند عملش درست نبوده، گفت: گاهی فردی نسبت به مسلمانی سوء ظنی در ذهنش ایجاد می‌شود اما به دنبال توجیه رفتار او برای خودش است، این ظن حرام نیست اما اگر فردی نسبت به مسلمانی گمان بد داشت و قلبا این ناراحتی را با خود داشته باشد اما آن را بروز ندهد این سوء ظن حرام است چرا که علما معتقدند وقتی فردی به طور قلبی ناراحتی از دیگری دارد این ناراحتی یا در گفتارش نمود پیدا می کند که همان غیبت و تهمت می‌شود یا در رفتارش با آزار رساندن به دیگری ظاهر می‌شود یا در قلبش دیگر نیت خیر و محبت برای آن فرد ندارد.
وی با اشاره به تبعات وجود سوء ظن بین افراد جامعه تصریح کرد: در جامعه‌ای که بین افراد سوء ظن وجود دارد دیگر افراد به یکدیگر محبت نمی‌کنند همچنین اعتماد سلب می‌شود و دیگر احساس امنیت بین مردم وجود ندارد.
بلوچیان یادآور شد: فردی که مبتلا به سوء ظن است خودش دچار بیماری‌های روحی می شود، نمی تواند با دیگران ارتباط خوب برقرار کند و منزوی می‌شود در حالی که یک فرد خوش گمان از نشاط و شادابی برخوردار است و از طرفی با محبتی که به دیگران می‌کند محبت و دوستی آن‌ها را به خود جلب می‌کند.
وی با تاکید بر اینکه مردم هم باید خودشان مواظب باشند و طوری رفتار نکنند که سبب ایجاد سوء ظن در دیگران شود، گفت: حتی وقتی رفتار بدی را از کسی مشاهده می‌کنیم نباید نسبت به او بدبین شویم بلکه باید بگوییم شاید رفتار بد من موجب رفتار بد او شده و درصدد اصلاح رفتار خودمان باشیم.
معاون پژوهشی مکتب حضرت خدیجه در ادامه با اشاره به اینکه ظن بد به دو دسته ظن به نسبت به بندگان خدا و ظن بد نسبت به خداوند تقسیم می‌شود، اظهار کرد: غیر از افرادی که نسبت به مردم سوء ظن دارند بعضی افراد نسبت به وعده‌های خداوند سوء ظن دارند.
بلوچیان با اشاره به مفاهیم آیات قران افزود: خداوند در قرآن فرموده که به اعمال خودتان تکیه نکیند و نسبت به آن ها مغرور نشوید چرا که اگر تمام عمرتان را هم در راه عبادت خدا سپری کنید باز هم نمی‌توانید حق خداوند را ادا کنید ولی نسبت به رحمت خدا امید داشته باشید که این همان حسن ظن به خداوند است.
وی با اشاره به آیه 53 سوره نور؛ «وَأَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ لَئِنْ أَمَرْتَهُمْ لَيَخْرُجُنَّ قُلْ لَا تُقْسِمُوا طَاعَةٌ مَعْرُوفَةٌ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ، و با سوگندهاى سخت‏ خود به خدا سوگند ياد كردند كه اگر به آنان فرمان دهى بى شك [براى جهاد] بيرون خواهند آمد بگو سوگند مخوريد اطاعتى پسنديده [بهتر است] كه خدا به آنچه مى ‏كنيد داناست»، گفت: ما باید به لطف و رحمت خداوند حسن ظن داشته باشیم نه به اعمال خودمان.
وی همچنین با اشاره به وجود برخی رفتارهای بد و غیر دینی در جامعه اظهار کرد: وقتی جامعه، جامعه بدی است و به عنوان مثال وقتی فردی چند بار معامله کرده و حق او پایمال شده، براساس آیات قران در اینجا هم که جامعه، جامعه بدی است باز نباید ما نسبت به یکدیگر سوء ظن پیدا کنیم بلکه باید مراقب اعمال در رفتار خودمان باشیم به عبارتی دیگر مثلا در هنگام معامله در سوره بقره عنوان شده که معامله را حتما مکتوب کنید و شاهد هم بگیرید، در ازدواج و مسائل حقوقی و دیگر مسائل نیز ما اجازه نداریم سوء ظن داشته باشیم و یا دیگران را سرزنش کنیم بلکه باید مراقبت اعمال خودمان باشیم.