حفظ و استمرار اقتدار ایران در خوشنویسی قرآنی/ نیازمند تبادلات هنری با کشورهای اسلامی هستیم

به گزارش ایکنا؛ خوشنویسی یگانه هنری است که بیش از سایر رشته‌ها و گونه‌های هنری در ترویج و اشاعه معارف قرآنی و سیره اهل بیت(ع) نقش داشته است. با نزول کلام وحی، خوشنویسی در خدمت کتابت قرآن قرار گرفت و طی قرون متمادی اسلامی نقش تعیین‌کننده‌ای در مکتوبات دینی، ادعیه و ... داشته و دارد.

با سیدرضا بنی‌رضی؛ هنرمند پیشکسوت خوشنویس و داور جشنواره بین‌المللی «خوشنویسی آیات»  در مورد سیر تحول هنر خوشنویسی در جهان اسلام و دوران رونق و افول شیوه‌ها و سبک‌های گوناگون خوشنویسی در زمینه کتابت قرآن و ادعیه مذهبی گفت‌و‌گویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

ـ در تاریخ تمدن و فرهنگ اسلامی، ایران و ترکیه به عنوان سرآمدان هنر خوشنویسی در بلاد اسلامی مطرح هستند، در این مورد توضیح بفرمایید؟

 قرن 6 و 7 هجری قمری ما دو امپراطوری خوشنویسی در میان کشورهای اسلامی داشتیم،  یکی ایران و دیگری ترکیه عثمانی که هنر خوشنویسی در آنها در حد کمال خودش رسیده بود و در رتبه‌های بعدی و البته در برهه‌ای از زمان، مصر و عراق نیز به این مرتبه دست پیدا کردند.

از آن زمان تا ظهور دوره صفویه عمده محصولات در حوزه خوشنویسی قرآنی توسط ایران و ترکیه عثمانی صورت می‌گرفت تا اینکه با ظهور دولت صفویه و به رسمیت شناخته شدن مذهب تشیع رابطه میان دو دولت ایران و عثمانی قطع شد و از این به بعد هر یک از آنها در عرصه هنری به ویژه خوشنویسی، خط مشی خودشان را به پیش بردند.

ـ این قطع رابطه گویا موجب به این می‌شود که هر کدام از این دو دولت در یک رشته خوشنویسی به پیشرفت‌هایی دست پیدا کنند، در این مورد توضیح بفرمایید؟

وقتی صحبت از این می‌شود که هر کدام از این دو دولت در حوزه هنر خوشنویسی خط مشی خود را پیش بردند ناظر بر این نکته است که ایران در حوزه خطوط نستعلیق و شکسته به اوج خود رسید و از آن طرف هم ترکیه عثمانی در زمینه نسخ و ثلث به دستاوردهای گرانسنگی نائل آمد.

این امر تا به آنجا قوت می‌گیرد که عملاً در دوران قاجار در ایران چیزی به نام خط ثلث وجود ندارد و این در حالیست که در ترکیه ثلث همچنان با همان قوت  پیگیری می‌شود و البته بنا بر اختلاف عقیدتی و فرهنگی که میان ایران و ترکیه عثمانی نیز به وجود می‌آید حتی در سایر خطوط  همانند نسخ که فعالیت مشترکی میان این دو کشور در حال انجام است، گونه‌ای پدید می‌آید که از آن تعبیر به نسخ ایرانی می‌شود.

روند پیشرفت ایران و ترکیه در دو شاخه متفاوت از هنر خوشنویسی با همین شدت و حدت تا ظهور آتاتورک در ترکیه ادامه پیدا می‌کند و مقارن با ظهور مصطفی پاشا(آتاتورک) در ترکیه است که این کشور به نزول و افولی بزرگی در عرصه خط و خوشنویسی دچار می‌شود و دلیل آن هم رسمیت یافتن حروف لاتین به عنوان خط رایج در ترکیه است و اینکه مردم ترکیه مجبور هستند متنی ترکی را با استفاده از خط و حروف لاتین خوانده و در مکاتبات رسمی از آن استفاده کنند.

این اوضاع تا جایی پیش می‌رود که در برهه‌ای حتی مسلمانان ترکی قادر به خواندن آیات قرآن با استفاده از رسم‌الخط رایج قرآنی نیستند و تقریباً روند نزول و به محاق رفتن خوشنویسی قرآنی که در 150 سال پیش از این در ترکیه در اوج شکوفایی و بالندگی خود بود، از 70 سال پیش به این سو شتاب می‌گیرد و در خوشبینانه‌ترین حالت تا سال 1360 و همزمان با سال‌های نخستین انقلاب اسلامی بارقه‌هایی کم‌فروغ از آن وجود دارد اما از آن به بعد دیگر قادر به حفظ اقتدار خود نیست.

ـ از شیوه مرسوم کنونی خوشنویسی در ترکیه اطلاعی دارید؟ در این مورد توضیح بفرمایید؟

اکنون خوشنویسی در ترکیه به جای آنکه با استفاده از قلم و دوات و ابتدا به ساکن صورت گیرد بیشتر به سمت طراحی خط متمایل شده است و هنرمندان خوشنویس برخلاف خوشنویسان ایرانی که مستقیم با استفاده از قلم نی و دوات خوشنویسی می‌کنند، ابتدا با استفاده از مداد حروف و کلمات خود را طراحی کرده و پس از آن، قلم آغشته به مُرکب را در فضای خالی میان دو خط حاصل از اثر گرافیت مداد می‌دوانند؛ شیوه‌ای که بسیار زمانبر است و گاه شاهد هستیم روزها یک هنرمند خوشنویس وقت صرف خوشنویسی یک خط و یک صفحه می‌کند.

نکته جالب توجه اینکه به جهت همان قطع ارتباط فرهنگی که پیشینه تاریخی در حوزه خوشنویسی ایران و ترکیه دارد، طرفین از دستاوردها و پیشرفت‌های صورت گرفته یکدیگر در این حوزه تا اندازه زیادی بی‌خبر هستند و هر دو تصور می‌کنند که خود در این هنر سرآمد از طرف مقابل است در حالیکه حداقل در مورد هنرمندان خوشنویس ترک در قیاس با جریان خوشنویسی در ایران این باور، غلط است و آنها حداقل در قرن اخیر در این زمینه درجا زده‌اند.

ـ جریان خوشنویسی در ایران پس از انقلاب اسلامی  را به نسبت دوره پیش از آن و به ویژه دوره پهلوی، چگونه توصیف می‌کنید؟

به جرئت می‌توانم بگویم که خوشنویسی به واسطه وقوع انقلاب اسلامی جهش مثبت و چشمگیری نسبت به دوره پیش از آن و به ویژه افولی که ما در این هنر در دوران پهلوی داشتیم پیدا کرد، نتیجه اینکه در شرایط کنونی اساتید درجه سوم خوشنویسی با اساتید درجه اول دوران پهلوی در این رشته برابری می‌کنند؛ متأسفانه این رونق و قوامی که اکنون در جریان هنر خوشنویسی در میان اهالی فعال در این عرصه به وجود آمده است آنگونه که باید و شاید برای ظرفیت‌سازی به منظور اعتلای این هنر مورد بهره‌برداری قرار نمی‌گیرد، هر چند که مراودات خوبی تاکنون به انجام رسیده است و به ویژه هنرمندان دو کشور ایران و ترکیه در دهه‌های اخیر در بسیاری از رویدادهای هنری یکدیگر شرکت کرده و این امر به احیای ارتباط  و تبادلات هنری دو کشور در عرصه هنر خوشنویسی کمک شایان توجهی کرده است.

ـ اخیراً شاهد برگزاری جشنواره بین‌المللی «خوشنویسی آیات» به میزبانی مشهد بودیم که شما هم در آن سمت داوری را به عهده داشتید، آیا به نظر شما این جشنواره قادر است نقشی در احیای تبادلات هنری در عرصه خوشنویسی میان ایران، ترکیه و سایر کشورهای اسلامی برقرار کند؟

به طور حتم، هر چند که این جشنواره در آغاز راه قرار دارد اما زمینه را برای هجرت‌های هنری، اعزام اساتید و هنرجویان خوشنویسی از سایر کشورها به منظور شرکت در این رویداد فراهم می‌آورد و هنرمندان حتی به صرف شرکت آثارشان در این رویداد و سایر رویدادهای مشابه در جریان پیشرفت‌های صورت گرفته در این هنر قرار خواهند گرفت.

البته برای مشاهده بازدهی مثبت برگزاری این رویدادها در کوتاه مدت نباید انتظار زیادی داشت و تنها تأثیر این مراودات هنری در قالب برگزاری جشنواره و بی‌ینال‌های خوشنویسی به تدریج ثمربخش بوده و موجب خواهد شد که کشورهای اسلامی صاحب سبک در زمینه خوشنویسی به دوران اوج و شکوفایی خود بازگردند.

گفت‌و‌گو از امیر سجاد دبیریان

انتهای پیام