رابطه تأویل با ظاهر قرآن در دوفصلنامه تحقیقات قرآنی و حدیثی

به گزارش ایکنا، در این شماره از دوفصلنامه تحقیقات قرآنی و حدیثی، مقالاتی با عناوین «رؤیت خداوند از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی با تأکید بر آیه 143 سوره اعراف»، «بررسی روابط معنایی حب در قرآن کریم»، «رابطه‎ تقوا و برکات آسمانی با تأکید بر آیه 96 سوره اعراف»، «نقش پیش‌فهم‌ها و پیش‌فرض‌ها در تفسیر از منظر شبستری»،‌ «رابطه تأویل با ظاهر قرآن» و «تقیه و نقش آن در حل تعارض اخبار با نظر به عملکرد شیخ طوسی در کتاب استبصار» منتشر شده است.

رؤیت خداوند از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی با تأکید بر آیه 143 سوره اعراف

در چکیده مقاله «رؤیت خداوند از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی با تأکید بر آیه 143 سوره اعراف» آمده است: یکی از مباحث مورد نزاع در بین متکلمان، رؤیت خداوند متعال چه در دنیا و چه در آخرت است. یکی از آیات ناظر این موضوع آیه 143 سوره اعراف است که حضرت موسی (ع) درخواست رؤیت خداوند متعال را داد. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی پس از جمع‌آوری نظرات و دیدگاه کلامی هریک براساس دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی به این نتیجه می‌رسد که نمی‌توان با در نظر گرفتن مقام والا و اولوالعزمی موسی کلیم‌الله گفت که او دیدن ظاهری (چشمی) مدنظرش بوده است، پس دیدنی خاص مانند نبی اکرم (ص) به صورت شهودی و بی واسطه مورد نظر بوده است.

بررسی روابط معنایی حب در قرآن کریم

نویسنده مقاله «بررسی روابط معنایی حب در قرآن کریم» در طلیعه نوشتار خود آورده است: یکی از واژگان پرکاربرد و کلیدی در ادبیات دینی، واژه حب است. اهمیت این مفهوم تاحدی است که مضامین دینی حاکی از آن است و دین، چیزی غیر از حب و بغض نیست. بنابراین، بررسی و تبیین این واژه از نگاه دین ضروری است. اصلی‌ترین منبع در نزد مذاهب اسلامی قرآن کریم است، پس نوشتار حاضر برای حصول این مهم از آیات قرآن کریم استمداد گرفته است. هدف از پژوهش حاضر نشان دادن به دست آوردن دید جامع و کامل‌تر نسبت به عنصر محبت در اندیشه دینی است تا تلنگری باشد برای برخی افراد که بدانند هر واژه در قرآن چه کاربردهایی دارد.

از آنجا که روابط میان واژگان سه نسبت همنشینی، تقابل و جانشینی است روابط معنایی حب در قرآن در این سه نسبت تبیین شده است. براساس رابطه همنشینی در عرصه حب الهی، متعلق حب خداوند در برخی موارد عبارتند از: محسنین، متقین، صابرین، مقسطین و ... . حب در عرصه حب انسانی در رابطه همنشینی متضمن معانی ذیل است: اراده و اختیار، شدت نیاز، ارزشمندبودن و وحدانیت در حب و ... . نخستین واژه‌ای که با حب رابطه تقابل دارد واژه لایحب است. این واژه نیز مانند واژه حب در دو عرصه حب الهی و حب انسانی قابل بررسی است. با مراجعه به قرآن کریم می‌توان دریافت که واژگانی چون مودت، خلت، شغف، ولی، اولیا و صدیق از لحاظ معنایی ارتباط نزدیکی با حب دارند و با آن رابطه جانشینی برقرار می‌کنند. بنابراین، نوشتار حاضر در محدوده تفسیر و علوم قرآنی و به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای گردآوری شده است.

نقش پیش‌فهم‌ها و پیش‌فرض‌ها در تفسیر از منظر شبستری

در طلیعه نوشتار «نقش پیش‌فهم‌ها و پیش‌فرض‌ها در تفسیر از منظر شبستری» آمده است پژوهش حاضر به روش توصیفی - تحلیلی و کتابخانه‌ای نگارش یافته است و نقش پیش فرض‌ها و پیش‌فهم‌ها در تفسیر از منظر مجتهد شبستری را بررسی می‌کند. همچنین تبیین علم هرمنوتیک و نقش پیش‌داوری‌ها و پیش‌دانسته‌ها و میزان دخالت آنها در تفسیری صحیح و نزدیک به واقع از اهداف پژوهش حاضر است؛ زیرا تفسیر از مهمترین مباحثی که در باب قرآن مطرح است و با تدبر و تدقیق بر متن، نقش و تأثیر مولفه‌هایی چون افکار و علایق راوی، مکان و زمان حاکم بر جامعه که بر فضای فکر و اندیشه و تفسیر یک متن در ذهن مفسر رخ می‌دهد از پیش‌فرض‌ها و پیش‌فهم‌های منطبق است. یکی از افرادی که این ادعا را تأیید می‌کند آیت‌الله مجتهد شبستری است. ایشان معتقد است که صرف قرائت قرآن و تدبر و تعمق در آیات آن نمی‌تواند آدمی را به حقیقت و اسرار نهفته در پس آیات رهنمون شود.

بنابراین، با نواندیشی خود دستاویز دانش هرمنوتیک شد و پیش‌فهم و پیش‌فرض‌ها را در صدر تفاسیر خود قرار داد. مؤلفه‌های به‌کار رفته در پژوهش حاضر عبارتند از: مفهوم تفسیر، هرمنوتیک و تاریخچه آن، پیش‌داوری و نقش آن در فهم متن، نقش پیش‌فرض‌ها و پیش‌داوری‌ها در تفسیر، نقش پیش‌فهم‌ها و پیش‌فرض‌ها در تفسیر از منظر شبستری، روش‌های تفسیر قرآن، تفاوت پیش‌فرض و تفسیر به رأی و ابهامات موجود در فهم متن، زمینه، زمانه و تأثیر آن بر تفسیر مجتهد شبستری از دین. یافته‌های پژوهش حاضر حاکی از آن است که مجتهد شبستری در تفاسیر خود از پیش‌فهم‌ها و پیش‌فرض‌های صواب بهره جسته است؛ زیرا ایشان معتقد است که در دنیای پیشرفته کنونی، چارچوب تفکر فقهی سنتی برای کسانی که کشور را هدایت می‌کنند راهگشا نیست و مانع حرکت به‌سوی زندگی مدرن و متناسب با عصر حاضر می‌شود. بنابراین با تمسک به پیش‌فهم‌ها و پیش‌فرض‌ها در پی آن است تا ابهامات موجود در متون گسسته دینی را شفاف‌سازی کند و پرده‌های حجاب و ظلمت را درهم شکند و تفسیری قریب به نظر امامان معصوم (ع) ارائه دهد.