چرا باید خیران را تکریم کنیم / بایسته‌های توسعه خیر عمومی در جامعه
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه توسعه خیر عمومی در جامعه، وظیفه حاکمیت است، گفت: تکریم خیران، گرامیداشت افراد نیست، بلکه تکریم از خود امر خیر است. بزرگداشت خیّران به اعتبار صفتی است که افراد خیّر بدان مزین شده‌اند.
به گزارش ایکنا، امروز، 15 رمضان مصادف با میلاد امام حسن مجتبی(ع) و روز اکرام و تکریم از خیران است. امام حسن(ع) در میان معصومین به عنوان کریم اهل بیت(ع) شناحته شده است. آن امام همام در طول زندگی پر نور خویش طی چند مورد تمامی اموال خود را در اختیار نیازمندان و فقرا قرار داده و پیش‌گام در امر خیر بودند. تکریم از خیّرانی که اموال خود را با نیات مختلف خرج امور خیریه می‌کنند، یکی از وظایفی است که علاوه بر حاکمیت، بر عهده آحاد مردم، نهادها و مؤسسات خیریه نیز قرار دارد.
موضوع امور خیریه در کشور یکی از موضوعات بسیار مهمی است که سازوکار آن آن‌چنان که باید و شاید در جامعه نهادینه نشده است. بسیاری از افراد به صورت فردی اقدام به انجام امور خیر می‌کنند و سازمان و یا نهاد ویژه‌ای برای انسجام امور خیریه افراد در کشور وجود ندارد.
نظام حکمرانی خیریه‌ها و مدیریت امور خیر و فعالیت‌های داوطلبانه بر جهت‌گیری آنها در سطوح مختلف اجتماعی و عملکرد فعالان این عرصه تأثیرگذار است. در نتیجه، تعریفِ چگونگی تعامل دولت با امور مردم‌نهاد و خیریه در عملکرد و تأثیر آنها اهمیت دارد. در نظام حکمرانی مؤسسات غیردولتی مردم‌نهاد، اعم از سازمان‌های داوطلبانه عام‌المنفعه یا مؤسسات خیریه در ایران، ویژگی‌های خاصی وجود دارد که به نوبه خود موجب شکل‌گیری نوعی وابستگی و آمیختگی شدید امور خیر و مردم‌نهاد به دولت شده است.
وابستگی صرف خیریه‌ها، سمن‌ها و مؤسسات مردم‌نهاد به نهادهای دولتی و نیز وجود نوعی تورم قوانین و تشکیلات در مورد امور خیریه باعث شده است که هیچ‌گونه شفافیت و برنامه مشخصی در مورد نوع مشارکت مردم در امور خیر وجود نداشته باشد. البته مردم ایران ید طولایی در انجام امور خیر دارند و نیات خیر خود را در ایام مختلف سال اجرا می‌کنند. به نظر می‌رسد اگر مدیریت امور خیریه به عنوان پدیده‌ای اجتماعی به مردم سپرده شود و دولت‌ها فقط به سیاست‌گذاری کلان و نظارت بر این امور بپردازند، بسیاری از مشکلات موجود از بین می‌رود و مردم نیز با اعتماد بیشتری انجام نیات خیر خود را به متولیان این امور واگذار می‌کنند.
مجتبی امیری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، در گفت‌و‌گو با ایکنا، در رابطه با مسئله امور خیریه و تکریم خیران در جامعه ایران اسلامی، اظهار کرد: امر خیر دارای یک معنای عام و یک معنای خاص بوده که هر دو معنا نیز در خدمت تعادل‌بخشی به جامعه هستند. زمانی که جامعه با تعادل همراه باشد، بسیاری از مشکلات نیز از بین خواهد رفت.
امیری ادامه داد: در فرهنگ دینی ما عدل در مقابل ظلم قرار دارد و عدل نیز به معنای قرار گرفتن هر چیزی در جای خود است. «العدل وضع الشیء فی موضعه و الظلم وضع الشیء فی غیر موضعه». ما در جامعه بنا به دلایلی با نابرابری‌های ناموجهی روبه‌رو می‌شویم که برطرف کردن این نابرابری‌های ناموجه وظیفه همگانی است. البته وظیفه حاکمیت تحقق بخشیدن به معنای عام امر خیر است، یعنی حکومت‌ها ایجاد شده‌اند تا به جامعه معنا دهند. حاکمیت باید بتواند تعادل را در جامعه ایجاد کرده و زندگی خوب و خیر عمومی را در آن تحقق بخشد.
وی با بیان اینکه فلسفه وجودی حکومت‌ها تحقق خیر عمومی در جامعه است، گفت: البته حاکمیت نمی‌تواند به تنهایی همه عرصه‌ها را پوشش دهد و به همین دلیل جامعه با خلأهایی مواجه می‌شود که پر کردن آنها (اگر امر خیر را در معنای خاص نیکوکاری به شمار آوریم) وظیفه آحاد جامعه، نهادها و مؤسسات خیریه است که باید در این زمیه فعال باشند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزود: امر خیر در جامعه بیشتر وجه فردی داشته و این مسئله باعث شده است تا موضوع امر خیر در کشور ما تا حدودی سلیقه‌ای باشد. یعنی ممکن است که بسیاری از خیران فقط به سمت مدرسه‌سازی رفته و یا بر امر خیر دیگری تکیه کنند که ممکن است این مسئله باعث شود تا دیگر خلأهای جامعه در این زمینه خالی بماند. حال اینکه باید دید و نگاه خود را نسبت به امر خیر وسعت بخشیم و امور خیریه را برای پر کردن تمامی خلأهای جامعه بکار گیریم تا کیان جامعه به خطر نیفتاده و استعدادهای بالقوه در کشور فعلیت پیدا کنند و تمامی جامعه نیز از آن بهره‌مند شوند.
امیری اظهار کرد: در فرهنگ دینی ما امام حسن مجتبی(ع) با عنوان و صفت کریم اهل بیت(ع) شناخته می‌شود. این وجه ایشان نیز به این سبب بوده که یکی از دغدغه‌های امام حسن(ع) شناسایی خلأهای جامعه و رفع آنها بوده است. امام حسن مجتبی(ع) در چند مورد کل اموال خود را در راه خدا بخشیده و محرومان را یرای کردند. سفارش پدر گرامی ایشان حضرت امیرالمؤنین(ع) نیز که فرمودند: «کونا لِلظّالِمِ خَصماً وَ لِلمَظلومِ عَونا؛ همیشه با ستمگران در ستیز هستیم و همیشه حامی مظلومین عالم خواهیم بود» همواره سرلوحه کار ایشان بود.
وی تصریح کرد: بنابراین، ما با داشتن چنین پیشینه فرهنگی و الگوهایی که در اختیار داریم، باید نسبت به انجام امور خیر حساسیت داشته باشیم و به دیگران توجه کنیم. «خَيْرُ النَّاسِ أنْفَعُهُمْ لِلنَّاسِ؛ بهترین مردم سودمندترین آنها برای دیگران هستند». همچنین، اگر بتوانیم بعد فردی را در خود و اطرافیان نهادینه کرده و برنامه‌های امور خیریه خود را همراه با نهادسازی پیش ببریم، موفقیت بسیار خوبی را در زمینه نهادینه‌سازی امر خیر در جامعه به دست خواهیم آورد؛ چراکه امروز نهادسازی یکی از راه‌های توسعه جوامع به شمار می‌آید.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: یکی از مسائل مهمی که در جهان امروز وجود دارد، این است که تعریف و تفسیر ما از سیاست برخلاف فلسفه وجودی آن است. وظیفه حاکمیت‌ها تحقق بخشیدن به زندگی خوب در جامعه است، اما متأسفانه تعریف سیاست معطوف به کسب و حفظ قدرت شده است که در این شرایط نمی‌توان به دنبال گسترش خیر عمومی در جامعه بود.
امیری افزود: یکی از مسائل مهمی که باید بدان توجه داشت، ضرورت حمایت حاکمیت از امر خیر و به تبع آن نهادها و مؤسسات خیریه است. متأسفانه این مسئله و نقد در کشور ما وجود دارد که زمانی که نهاد یا فردی در جامعه برجسته می‌شود و نهادهای رسمی نیز ناتوان از رفع نیازهای جامعه هستند، بلافاصله موضوع را سیاسی می‌کنند.
وی بیان کرد: سیاسی کردن امر خیر یکی از آفات بزرگ حوزه امور خیریه است. مهمترین وظیفه حاکمیت علاوه بر توسعه خیر عمومی، فراهم کردن زمینه ورود خیران به عرصه خدمت و حمایت از ایشان است تا بتوانند خلأهای موجود جامعه را با کمک آنها پوشش دهند. البته حاکمیت باید مراقب این مسئله نیز باشد که مؤسسات و نهادهای خیریه به وسیله‌ای برای رانت‌خواری، فرار از مالیات و ... تبدیل نشوند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در رابطه با تأثیر نیکوکاری بر کاهش ناهنجاری‌ها و معضلات اجتماعی نیز ضمن تأکید بر تأثیر فراوان این مسئله در جامعه، تصریح کرد: باید نیکوکاری را با تحقیقات علمی و دانشگاهی پوشش دهیم تا زمینه‌ای فراهم شود که خیر عمومی در جامعه به خوبی نهادینه شده و تمامی خلأهای موجود پر شود. یکی از مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد، نگاه محدود ما به مقوله امر خیر است؛ چراکه ممکن است بسیاری از افراد فقط به دنبال یک شاخه از امور خیریه (همانند مدرسه‌سازی) باشند و از دیگر خلأهای جامعه غافل شوند.
امیری با بیان اینکه نگاه ما به امور خیر باید نگاهی نرم‌افزارانه باشد، اظهار کرد: همچنین، در این رابطه نیازمند دانش‌محور شدن مؤسسات خیریه و فعال شدن نظام‌های دانشگاهی، تحقیقات و پژوهش‌ها هستیم تا امور خیریه در کشور با توجه به کانون‌های استراتژیک نابرابری، در راستای رفع نابرابری‌های اجتماعی گام بردارد.
وی در رابطه با موضوع جایگاه تکریم خیران در کشور نیز بیان کرد: تکریم خیران نیز همانند تکریم از علما، تکریم از افراد نیست، بلکه تکریم از خود امر خیر است. بزرگداشت خیران به اعتبار شخص ایشان نیست بلکه به اعتبار صفتی است که افراد خیّر بدان مزین شده‌اند. این صفت خیران است که باید کانون توجه همگان قرار گیرد. ما با تکریم خیران در حقیقت احساس مسئولیت اجتماعی کردن نسبت به هم‌نوعان را گرامی می‌داریم که شأن حقیقی انسان نیز همین مسئله است.
انتهای پیام
