از مهجوریت نیایش های قرآنی تا ملاک های رستگاری در قرآن

به گزارش ایکنا از گیلان، به همت معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه گیلان و انجمن علمی دانشجویی علوم قرآن و حدیث کانون دانشجویی قرآن و معارف اسلامی پنجمین وبینار ملی «جامعه، دانشگاه و گفت وگوهای قرآنی» امروز، 21 اردیبهشت با حضور متخصصان قرآنی برگزار شد.

اردشیر منصوری، پژوهشگر فرهنگی در این وبینار، به جایگاه نیایش در قرآن اشاره و اظهار کرد: علیرغم سیاستگذاری های رسمی، به نظر می رسد شاهد یک شکاف و گسست در بین قشرهای مختلف مردم به ویژه جوانان با حوزه دین داری، دین ورزی و زندگی متدینانه هستیم، یعنی آن امر معنوی مطلوب وجود ندارد.

وی با تاکید بر لزوم بازگشت به قرآن و نیایش قرآنی مبتنی بر کارکردهای نیایش در زندگی انسان، افزود: نیایش هسته سخت دین ورزی است و محور اصلی زندگی متدینانه محسوب می شود که دارای سه کارکرد اجتماعی، روحی و معنوی است.

این پژوهشگر فرهنگی، مهمترین کارکرد نیایش را کارکرد اجتماعی آن دانست و تصریح کرد: با توجه به لغت «religion» که از ریشه لاتین «رلیجر» گرفته شده، دین در طول تاریخ کارکرد هویتی دارد و نیایش ها به صورت فردی و دسته جمعی همچون مراسم و مناسک و اعیاد مذهبی انجام می شود و مردم در مسجد و کلیسا و کنیسه و معبد جمع می شوند و دعاهای خاصی را تکرار می کنند و با هم هم پیمان می شوند.

منصوری، عید فطر را یکی از اعیاد مسلمانان دانست و اضافه کرد: در جریان این نیایش دسته جمعی همه مومنان به اسلام نماز عید می خوانند و از نظر روانی به یکدیگر پیوند می خورند لذا نیایش هویت مومنان را تحکیم می بخشد.

وی دومین کارکرد نیایش را در تحکیم خصلت های اخلاقی دانست و متذکر شد: اگر فردی با استفاده از واژگان و مفاهیم صفاتی با کانون اصلی صفات حسنه و امر برتر گفت وگو کند، آن مفاهیم و واژگان درونی می شود و فرد این خصلت ها را پیدا می کند.

این پژوهشگر قرآنی، با بیان اینکه سومین کارکرد نیایش استعلای معنوی است، خاطرنشان کرد: مومن با نیایش از سطح عالم ماده و لذت های معمولی فراتر می رود و استعلای روحی و معنوی پیدا می کند؛ البته زندگی مادی و جسمانی چیز منفی نیست و پیشوایان دینی اهتمام به زندگی دنیا را امر مذموم نمی دانند، اما غرق شدن در دنیا و جا ماندن از تعالی روح مذموم است.

وی با اشاره به چرایی فاصله گرفته جوانان از نیایش، یادآور شد: یکی از علل فاصله گذاری بین سبک زندگی با آن شاخص های معنوی و مومنانه، اقتضائات دنیای مدرن است و لذا نیازمند احیای فضایی برای زندگی مومنانه در دنیای مدرن هستیم؛ نه مومن سنتی و نه مدرن غیر دینی.

منصوری، با تاکید بر لزوم بازخوانی دین با مقتضیات دنیای مدرن، گفت: نیایش براساس جهان بینی انسان پیشامدرن با نیایش متکی بر قوانین دنیای علمی و راززدوده متفاوت بوده و همین مسئله منجر به ایجاد شکاف بین انسان مدرن و انسان پیشامدرن شده است.

این پژوهشگر فرهنگی، آمیخته شدن دین با سیاست و ایدئولوژی را از دیگر عوامل کمرنگ شدن نیایش در دنیای مدرن دانست و بیان کرد: اگر کانون های قدرت و ثروت دین و نیایش و رسانه را به خدمت بگیرند، سبب فاصله گرفتن مردم از امر معنوی می شوند؛ همچنین بی سلیقگی ها و بدسلیقگی ها در تبلیغ دین فارغ از سیاست و اقتضائات دنیای مدرن، پیوندها را محو می کند.

وی با بیان اینکه باید به سمت عرضه نیایش های اصیل، معقول، خردمندانه، خالصانه و مومنانه برویم، خاطرنشان کرد: مخاطبان دین با نیایش اصیل انس می گیرند.

منصوری، جوانان امروز را خردورزتر از نسل گذشته دانست و اضافه کرد: نیایش یک امر قلبی، درونی و مومنانه است و لذا خانواده ها، معلمان و مربیان باید بسته های نیایشی متناسب با اقتضائات سنی ارائه کنند.

وی یکی از مضامین دعا و نیایش را مطالبات مادی دانست و تصریح کرد: در مسیر رشد اخلاقی، اجتناب از تنبیه(دوزخ) و جلب پاداش(بهشت) در مرحله نازل قرار دارد و عمل اخلاقی انسان باید فارغ از تنبیه و پاداش و به خاطر خیر کثیر باشد.

این پژوهشگر فرهنگی، دعای کمیل را نمونه ای عالی از زمزمه یک انسان معنوی با امر برتر دانست و اظهار کرد: دعا برای مطلوب های معنوی دارای مضمون بالاتر است و نوعی رازگویی با خدا محسوب می شود که در نهایت به خودشناسی می رسد.

منصوری، تمرکز بر داشته ها و شکرگزاری را ارزشمندترین مضمون دعا از نظر قرآن به جای حاجت و طلب دانست و اضافه کرد: مضمون نیایش ها می تواند محل تامل انسان در رده های دانشی، بینشی، تحصیلی و سبک زندگی باشد و لذا باید دعاهای اصیل و قرآنی را از مهجوریت خارج کنیم.

سید محمد صدیق قطبی، پژوهشگر قرآنی نیز، به تبیین اوصاف رستگاران در قرآن پرداخت و اظهار کرد: قرآن یکی از رسالت های پیامبر(ص) را برداشتن غل و زنجیر از دست و پای انسان می داند که یک موقعیت رهایی بخش است.

وی با بیان اینکه ارباب در عین حال می تواند آزادکننده بنده خود نیز باشد، عنوان کرد: رستگاری با رهایی و آزادگی پیوند دارد و قرآن مکررا از دو واژه «فلاح» و «فوز» استفاده می کند.

این پژوهشگر قرآنی، با اشاره به آیه «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ»، گفت: انسان ها همواره در پی رستگاری در دنیای ناپایدار و آسیب پذیر هستند و لذا به کتاب های مقدس و آسمانی مراجعه می کنند تا راه رستگاری را بیایند.

صدیق، ویژگی های رستگاران را بیشتر اخلاقی دانست؛ نه اعتقادی و یادآور شد: در طول تاریخ اسلام فرقه ها و مذاهب کلامی ملاک های رستگاری را ارائه کرده اند که این ملاک ها اغلب سخت گیرانه، تنگ نظرانه و انحصارگرایانه است و فقط پیروان همان کیش و مذهب را رستگار می داند، اما از نظر قرآن رستگاری محدود و بسته نیست و رستگاران کم شمار نیستند.

وی با اشاره به جنبه های اخلاقی کفر، متذکر شد: کافر از منظر قرآن یک انسان متکبر و سیاه دل است که از فرط تکبر، اهل دیدن و شنیدن و بخشش نیست. در واقع کافران در عین حال که دعوت پیامبران را رد می کنند، از همه اوصاف رذیله برخوردار هستند و دیدگاه متعصبانه نسبت به داشته های خود دارند.

این پژوهشگر قرآنی، شرط لبیک گویی به رسول خدا را پذیرایی و آمادگی و توانایی برای دیدن و شنیدن دانست و عنوان کرد: خداوند در قرآن طی 12 مجموعه از آیات صفات رستگاران را ترسیم می کند؛ آیات «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ، الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ، وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ، وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ، وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ...» نشان دهنده این است که رستگاران پایبند به ارزش های اخلاقی هستند.

صدیق، سوره «عصر» را مصداق رستگاری واقعی دانست و یادآور شد: هر کسی که به امر متعالی و حقیقت برتر ایمان داشته باشد و به پشتوانه آن عمل صالح انجام دهد و دیگران را به راستی و درستی و حق مداری توصیه کند و در پایبندی به حق شکیبا باشد، هرگز ورشکسته و بازنده نخواهد شد.

وی تزکیه نفس را شرط رستگاری دانست و اضافه کرد: حقیقت اسلام یک روحیه فروتن به دور از خودپرستی است و لذا هر کسی که نفس خویش را به فضائل اخلاقی آراسته و از رذیلت ها دور کند، رستگار می شود.