امروز سوگواری جمعی نشانه ارادت به سیدالشهدا(ع) نیست / تأثیر دخالت‌ حاکمیت در عزاداری‌ها

حجت‌الاسلام و المسلمین مهراب صادق‌نیا، استاد دانشگاه ادیان و مذاهب، در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان اینکه عزاداری برای امام حسین(ع) برای ما شیعیان همواره با تظاهر یعنی نشان دادن سوگواری همراه بوده است، گفت: سوگواری برای امام حسین(ع) صرفا جنبه عزاداری و سینه‌زنی به عنوان مراسمی خاص ندارد، بلکه نوعی مبارزه با ظلم و ستم و تلاش برای نشان دادن هویت شیعی در جوامع مختلف است. اگر این را یک قاعده فرض کنیم، خواهیم دید که این مسئله بیش از آن که سوگواری و عزاداری باشد یک مسئله هویتی است؛ البته در بیماری‌ها، جنگ‌ها و ممنوعیت‌های حکومتی این موضوع با مشکلاتی مواجه می‌شود چون همراه با نمایش و نشان دادن باید باشد و سخت می‌شود. در طول تاریخ، مردم عزاداری را تعطیل نکرده‌ و از روش‌های جایگزین استفاده کرده‌اند و امروز هم که ما گرفتار بیماری کرونا هستیم باید چنین کاری انجام دهیم.

ارادت چه کسی به ائمه بیشتر است؟

استاد دانشگاه ادیان و مذاهب بیان کرد: ائمه(ع) هم در دوره حضورشان به مردم توصیه می‌کردند که محبتتان را به ما انکار و اصطلاحا تقیه کنید تا جان شیعیان حفظ شود؛ بنابراین کسانی که تقیه نمی‌کنند و محبتشان را برخلاف دستور ائمه(ع) ابراز می‌کنند و با مشکلات روبه‌رو می‌شوند این‌طور نیست که ارادتشان به ائمه(ع) بیشتر باشد. اگر عزاداری برای امام حسین(ع) هم خطرات جانی داشته باشد، رفتن به سوگواری نشان‌دهنده ارادت بیشتر به امام(ع) نیست. از قضا کسانی که ارادتشان به امام حسین(ع) بیشتر است، باید تلاش کنند که مطابق سیره امام(ع) رفتار کنند و به مال و جان دیگران آسیب نزنند. ضمنا این امر شخصی نیست و کاملا جمعی است، چون اگر کسی بیمار باشد می‌تواند یک جمع را به بیماری مبتلا کند و آن فرد هم منشأ ابتلای افراد زیادتری خواهد بود. بنابراین چون حفظ جان آدم‌ها بر هر مسئله دیگری مقدم است طبیعتاً بر عزاداری هم که مستحب مؤکد محسوب می‌شود، مقدم است.

صادق‌نیا ادامه داد: بنابراین حضور در مجالس عزاداری با وجود خطر جانی به هیچ‌وجه نشانه ارادت و ابراز محبت به حضرت اباعبدالله الحسین(ع) نیست. بله، نشان دادن سوگواری راهی برای نشان دادن ارادت به اهل بیت(ع) است، ولی وقتی امکان برگزاری وجود ندارد، اصرار بر آن نشانه ارادت نیست. وقتی انسان خودش و دیگران را به خطر بیندازد و جامعه شیعه را در جهان بی‌تدبیر و خالی از عقلانیت معرفی کند، آیا نام این کار ارادت به امام حسین(ع) است؟ این فرد هم جان خود و دیگران را به خطر انداخته است و هم هویت شیعه را مخدوش کرده است. وقتی هر تجمعی در ایام کرونا از نگاه جامعه جهانی قبیح و مطرود است، چرا باید رفتارهایی را از خود بروز دهیم که ما را به عنوان افرادی بی‌منطق بشناسند؟

دخالت حکومت‌ها در عزاداری

وی درباره دخالت حکومت‌ها در عزاداری محرم و عاشورا، گفت: جامعه شیعی و به طور کلی جامعه انسانی یک اصلی به نام هوش فرهنگی و اجتماعی دارد و کمک می‌کند تا افراد جامعه خود را با شرایط مختلف تطبیق دهند؛ مثلاً در ایران مراسمی به نام شب یلدا وجود دارد که مردم شادی می‌کنند و به دیدار بزرگترها می‌‌روند ولی سالی که شب یلدا با شهادت یکی از ائمه(ع) مصادف می‌شود، جامعه با هوش فرهنگی بالا این دو را با هم هماهنگ می‌کند و یک روز جلوتر یا عقب‌تر مراسم یلدا را برگزار می‌کند.

صادق‌نیا اظهار کرد: در طول تاریخ احتمالا بارها اتفاق افتاده است که به هر دلیلی برگزاری عزاداری برای امام حسین(ع) امکان‌پذیر نبوده است، اما مردم به واسطه هوش فرهنگی، مراسم را به روش‌های دیگری برگزار کرده‌اند بدون اینکه سازمان تبلیغاتی باشد و کسانی باشند که دلشان بیشتر برای هیئت بسوزد، مگر عزاداری به سبب حمایت حکومت‌ها ماندگار شده است؟ قرن‌ها عزاداری دست به دست شده و قبل از انقلاب هم حکومت حمایتی نمی‌کرد و هوش فرهنگی مردم باعث حفظ این مراسم ریشه‌دار و هویتی شد. البته ممکن است یک متغیر مزاحم مانند دخالت حاکمیتی برای حفظ عزاداری سبب شود که مردم کاری را که قرن‌ها به خوبی از عهده آن برمی‌آمدند، مخدوش کنند که این امر نتیجه خوبی ندارد.

صادق‌نیا اظهار کرد: چنانکه مردم سالیان متمادی به قم و فیضیه می‌آمدند و یک روحانی را به شهر و محله خود می‌بردند، ولی به دلیل اینکه نهادی گفت که مبلغ اعزام می‌کنم (گرچه ظاهر امر ساده کردن کار مردم است)، مردم دیگر در برابر آن روحانی احساس مسئولیت نکردند و علاقه نداشتند که پای منبر او بنشینند. در صورتی که وقتی خودشان روحانی را می‌بردند، وظیفه خود می‌دانستند که محل سکونت و خورد و خوراک او را تأمین کنند و حمایتش کنند؛ به همین دلیل نهادهای حاکمیتی به هیچ وجه نباید در مسائلی مانند عزاداری دخالت کنند.