ترویج مطالعات بین‌رشته‌ای به حل مسائل جامعه کمک می‌کند
استاد دانشگاه علامه طباطبایی گفت: قرآن کتابی فرازمانی و فرامکانی است و جامعیت دارد و می‌توان از ظرفیت‌های وسیع آن برای پاسخگویی به نیازهای روز استفاده کرد، جهت استفاده کاربردی از این ظرفیت‌ها نیز باید سعی در ترویج مطالعات بین‌رشته‌ای در پژوهش‌های قرآنی کرد تا این پژوهش‌ها به نظام حل مسئله منجر شوند.
فعالیت‌های پژوهشی در حوزه دینی و قرآنی بخشی از فعالیت‌های کشور را تشکیل می‌دهند، اما انتقادی که گاه وارد می‌شود این است که این پژوهش‌ها کاربردی نیستند و در سطح مطالعات بنیادین در کتاب‌ها و مقالات باقی مانده و در کتابخانه‌ها خاک می‌خورد و تاکنون نتوانسته‌اند گام مطلوبی برای رفع مشکلات موجود و عرصه دینداری بردارند.
برای بررسی چرایی در ضعف کاربردی کردن پژوهش‌های قرآنی و بایسته‌های عرصه پژوهش‌های قرآنی، خبرنگار ایکنا از قم با محسن قاسم‌پور راوندی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی انجام داده است که در ادامه ملاحظه می‌فرمایید.
ایکنا- در ابتدا به نظر شما چه آسیب‌هایی پژوهش‌های قرآنی را تهدید می‌کند؟
در ابتدا باید بدانیم آسیب‌های پژوهش‌های قرآنی جدایی از آسیب‌های پژوهش‌های دینی نیست؛ لازم است محققان علوم قرآنی و دین‌شناسی بررسی همه جانبه‌ای در رابطه با آسیب‌های امروزی مطالعات و پژوهش‌های دینی داشته باشند.
بیشتر بخوانید:
یکی از این آسیب‌ها که مهم است، آسیب تکراری بودن این پژوهش‌هاست. پژوهش‌های قرآنی به‌صورت جزیره‌ای بوده و همگرایی دارد؛ بسیاری از پژوهشگران این حوزه از پژوهش‌های یکدیگر اطلاع ندارند و به خلأهای موجود واقف نیستند. لذا، نتیجه و خروجی پژوهش‌هایی که بدون آگاهی از پیشینه این مباحث انجام می‌شود به کارهای تکراری منجر خواهد شد. وجود این آسیب در حالی است که امروزه خلأهایی برای انجام کار پژوهشی وجود دارد و لازم است تا پژوهشگران آنها را بدانند و شناسایی کنند.
آسیب دیگر پژوهش‌های دینی و به طبع آن پژوهش‌های قرآنی بحث درنظر گرفتن تمام منابع است، یک پژوهش جامع و تمام عیار پژوهشی است که پژوهشگر آن به تمام منابع آگاهی داشته و پیشنه بحث را دیده باشد، همچنین به جای استفاده از منابع ضعیف از منابع دسته اول و دارای اصالت استفاده کند.
آسیب بعدی پژوهش‌های قرآنی عدم توجه به نیازهای مخاطبان است؛ امروزه علی‌رغم وجود شبهات و نیازهایی که مردم به‌خصوص جوانان دارند، مخاطب‌سنجی در کارهای پژوهشی دیده نمی‌شود و پژوهشگران به‌دنبال این نیستند که پژوهش‌ها را براساس نظام حل مسئله، انجام دهند؛ در نتیجه لازم است محققان حوزه‌های علوم قرآنی به‌دنبال نظام حل مسئله باشند و به مسائل و شبهاتی که به علت تحولات شگرف دنیای علم و نیز هجوم فضای مجازی به‌وجود می‌آید، پاسخ دهند.
ایکنا- با توجه به وجود این آسیب‌ها، لزوم وجود یک نهاد و مرکز برای نظام‌مند کردن و جلوگیری از همگرا بودن پژوهش‌ها چقدر است؟
امروزه افزون بر مؤسسات پژوهشی، حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها، برخی مؤسسات خصوصی نیز به امر آموزش و پژوهش‌های قرآنی می‌پردازند که باید بین این مراکز هماهنگی‌های لازم به‌وجود بیاید و از فعالیت‌های یگدیگر مطلع باشند. لذا، متولیان امور اعم از شورای انقلاب فرهنگی، شورای قرآن کشور، وزرات علوم و حوزه علمیه، باید یک نظام خاص را در باب پژوهش‌ها ساماندهی کنند و ذیل این ساماندهی، همه پژوهشگران بتوانند پژوهش‌های خود را به انجام برسانند.
در این زمنیه الزامات و ضرورت‌هایی وجود دارد، ابتدا اینکه این مرکز یا بخش پژوهشی بایستی پژوهشگران را به سمت استفاده از ظرفیت‌های وسیع قرآن برای پاسخگویی به نیازهای روز سوق دهد، رسیدن به این آگاهی نیز نیازمند مطالعه جدی در منابع دینی و قرآنی است. لذا، محققان باید بر دیدگاه‌های قرآن‌پژوهانی که در تمام دنیا اعم از ایران، جهان اسلام و حتی مغرب زمین در این زمینه کار می‌کنند، اشراف پیدا کنند و آگاه باشند.
نکته مهمی که در اینجا وجود دارد این است که مرکز متولی نظام‌مند کردن کارهای پژوهشی برای رهایی از پراکندگی پژوهش‌های قرآنی، در ترویج مطالعات بین‌رشته‌ای قرآن بکوشد، بنده معتقدم امروزه قرآن کریم پاسخگوی نیازهای عصر ما است که البته این موضوع باید با استناد و اتکا به روش‌های علمی جدید باشد. پس مسلما جامعه اسلامی توانایی پاسخگویی به مشکلات عرصه‌های روانشناسی، جامعه‌شناسی، مدیریت، حقوق و... را با توجه به قرآن کریم دارد. لذا، هر فردی که در این حوزه قصد انجام فعالیت دارد، باید به روش‌های استفاده از این رشته‌ها آگاه باشد.
آگاهی از این روش‌ها نیز نیازمند توسعه و توجه به مطالعات بین‌رشته‌ای است، به علاوه اینکه این مرکز باید پژوهشگران را به مسائل اساسی و نیازهای روز متوجه کند.
ایکنا- بعد از بیان آسیب‌های پژوهش‌های قرآنی به نظر شما نقاط قوت این پژوهش‌ها چیست؟
در برخی دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی پژوهشی بحث مطالعات بین‌رشته‌ای آغاز و اهمیت این مسئله مطرح شده است؛ افرادی هم که به استفاده از ظرفیت‌های قرآن برای پاسخگویی به مسائل انسانی و اجتماعی توجه دارند، فعالیت‌هایی را شروع کردند که نمونه‌هایی از این اقدامات را در برخی از مراکز علمی مشاهده می‌کنیم، در این زمینه کارگاه‌ها و همایش‌هایی نیز برگزار شده است، به‌طور مثال در سال‌های اخیر انجمن مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی دو همایش تفسیر اجتماعی قرآن و همایش تدبیر در قرآن را برگزار کرده است.
این موارد، از اقداماتی مفید و نقاط قوتی است که به‌عنوان مقدمه شروع شده، هرچند کافی نیست و نیازمند تعمیق، توسعه و رصد مسائل و مشکلات جدید است.
به اعتقاد بنده در پژوهش‌های قرآنی همواره باید مثلث نیاز، زمان و انسان را در نظر بگیریم، مهم‌ترین مسئله در قرآن، بحث هدایت انسان است و با توجه به نیازهای انسان و نیز بحث تحولات زمانی، محقق و پژوهشگر باید با درنظر گرفتن این سه پارامتر متغیر، پژوهش‌های خود را انجام دهد.
ایکنا- لزوم ورود پژوهش‌های کاربردی در حوزه قرآن را بیان بفرمایید؟
بحث مطالعات بین‌رشته‌ای که بیان کردیم، ناظر به حل مسئله است؛ یعنی ما باید قبول کنیم در جامعه اسلامی مشکلاتی وجود دارد و می‌توان با استفاده از قرآن که کتابی فرازمانی و فرامکانی است و جامعیت دارد، این مسائل را حل کرد؛ توجه به این موضوع یعنی کاربردی کردن پژوهش، لذا ما باید پژوهش‌ها را به نحوی ساماندهی کنیم که به نظام حل مسئله منجر شوند.
پژوهشگران با توجه به علاقه‌مندی‌ها و انگیزه‌هایی که دارند به دسته‌های مختلف تقسیم می‌شوند، گروهی در حوزه احیای میراث گذشته کار می‌کنند که این نیز بخشی از وظیفه پژوهشگران بوده و در جای خود شایسته تقدیر و تجلیل است؛ اما عده‌ای هم باید پژوهش‌ها و فعالیت‌های خود را به حوزه کاربردی معطوف کنند، یعنی پژوهش‌ها به‌گونه‌ای ساماندهی شود که بتوان از ظرفیت قرآن برای حل مسائل استفاده کرد و خروجی آن نیز در ارگان‌های مختلف مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صدا و سیما، سازمان تبلیغات اسلامی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استفاده شود. این مورد نیز توجه به مطالعات بین‌رشته‌ای قرآن است که می‌تواند مرتبط با مباحث کاربردی باشد.
ایکنا- به نظر شما آیا اقدام مناسبی در حوزه پژوهش‌های کاربردی صورت گرفته است؟ چرا سالانه پژوهش‌های قرآنی زیادی انجام می‌شود، اما این پژوهش‌ها مشکل خاصی از جامعه را حل نمی‌کنند؟
در این زمینه تلاش‌هایی صورت گرفته، به ضرورت مسئله توجه و کارهایی نیز شروع شده است، اما تا تبدیل شدن به یک گفتمان رایج فاصله وجود دارد، یکی از اقدامات مهم در این زمینه تغییر و بهروز کردن سرفصل‌های رشته علوم قرآن و حدیث در مراکز علمی است؛ زمانی که دانشجو قصد مطالعه و تحصیل در این حوزه را دارد، باید آموزش‌های ارائه شده به او ضمن مبنایی بودن و داشتن چارچوب خاص خود، نیازمند برخی از واحدهای آموزشی برای استفاده کاربردی این علوم در آینده باشد.
همان‌طور که بیان شد به نظر می‌آید کارهایی شروع شده؛ اما تا نقطه مطلوب فاصله داریم و طبق تأکید بنده، بهروز کردن سرفصل‌ها در دانشگاه‌ها می‌تواند به کاربردی کردن این علوم و پژوهش‌ها کمک کند؛ به‌طور مثال تأسیس رشته‌هایی مانند قرآن و رسانه، قرآن و هنر، قرآن و خانواده از مباحثی است که می‌تواند به کاربردی کردن پژوهش‌های قرآنی مربوط باشد.
در نهایت باید گفت که کار نیازمند عمق و توسعه است، پژوهشگران حوزه علوم قرآنی باید به باور و عقیده مبنایی بودن مسئله برسند، البته به نظر می‌آید تحولات اجتماعی و فرهنگی که در جامعه صورت می‌گیرد، پژوهشگران را به این نیاز متوجه کرده است.
ایکنا- به نظر شما آیا حمایت‌های مادی کافی برای ورود پژوهش‌های قرآنی به اجتماع انجام شده است؟
متأسفانه خیر، با توجه به اطلاعاتی که بنده دارم در بودجه سالانه، بودجه‌ای نیز جهت مباحث قرآنی تصویب می‌شود، اما این بودجه به این فعالیت‌ها تخصیص پیدا نمی‌کند؛ نیاز به بودجه و حمایت مالی برای توسعه و تعمیق پژوهش‌های قرآنی به‌خصوص پژوهش‌های کاربردی انکار‌ناپذیر است، لذا متولیان امر اعم از شورای انقلاب فرهنگی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان تبلیغات اسلامی بایستی اقدامات لازم را انجام دهند تا بودجه‌های مصوب، به امور قرآنی تخصیص پیدا کنند، به علاوه با نظارت و همگرایی نهادهای متولی با توجه به اهداف در نظر گرفته شده، کارها پیش برود.
ایکنا- در پایان اگر نکته‌ای هست بفرمایید.
ضمن تشکر از توجه به موضوع پژوهش‌های قرآنی، امیدواریم از این دست مصاحبه، گفت‌وگوها و بحث‌هایی که همکاران عزیز ما درباره پژوهش‌های قرآنی انجام می‌دهند، گسترش پیدا کند و خداوند به آنها توفیق داده و مأجور باشند؛ ما نیز به‌عنوان خادم قرآن بتوانیم از ظرفیت وسیع قرآن کریم برای پاسخ به سؤالات و بهروز کردن مطالعات قرآنی استفاده کنیم تا ثمره شیرین آن به کام همه عزیزانی که در حوزه مطالعات قرآنی فعالیت می‌کنند، بنشیند.
گفت‌وگو از مهنوش بهروز
انتهای پیام
