افراط در پژوهشهای قرآنیِ نظری به غفلت از مسائل جامعه منجر شده است + فیلم
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم با تاکید بر اینکه باید حد مطلوبی از پژوهشهای نظری وجود داشته باشد، تصریح کرد: اما افراط در این کار، ما را از مسائل امروز اجتماع غافل کرده است لذا باید بتوانیم مقالات را به سمت حل مشکلات اجتماعی سوق دهیم.
به گزارش ایکنا، کارهای پژوهشی در حوزه دینی و قرآنی بخشی از فعالیت‌های دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه کشور را تشکیل می‌دهند اما انتقادی که گاه وارد می‌شود این است که این پژوهش‌ها عموما تکراری هستند و کمتر بازتاب بین‌المللی پیدا می‌کنند.
برای بررسی بیشتر وضعیت پژوهشهای دینی و قرآنی در کشور با داود صائمی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
ایکنا ـ در زمینه پژوهشهای دینی و قرآنی در کشورمان چه اهداف خاصی داریم و در چه وضعیتی هستیم؟
صائمی: از لحاظ کمی در حوزه‌های علمیه، مراکز پژوهشی و دانشگاه‌ها، هر ساله تعداد قابل توجهی کارهای پژوهشی انجام می‌شود که شامل پایان‌نامه، مقالات و طرح‌های پژوهشی است، بنابراین به لحاظ کمی حرف‌های زیادی برای گفتن داریم اما نکته مهم این است که آیا این کمیت، توانسته یکی از گره‌هایی که در جامعه وجود دارد را باز کند؛ مشکلاتی که قاعدتاً باید با این مدل پژوهش‌ها برطرف شوند.
نکته مهم این است که متأسفانه به لحاظ کیفی مشکلاتی در پژوهشهای دینی و قرآنی وجود دارد و عناوین، موضوعات و مسائلی که حول آنها پژوهش می‌کنیم عمدتاً در زمینه تئوریک و نظری هستند؛ یعنی در بسیاری از مسائل، پایمان را فراتر از نظریات نگذاشته‌ایم و به همین دلیل است که فاصله زیادی بین پژوهش‌ها و کاربرد آنها در کشور قابل مشاهده است.
ایکنا ـ منظور از یک پژوهش کیفی چیست؟
صائمی: پژوهشهای کیفی پژوهش‌هایی هستند که به لحاظ سطح منابع، فنون و مهارت‌های پژوهش، در حد عالی کار شده‌اند. اکنون به لحاظ تئوریک حرف‌های زیادی برای گفتن داریم و حتی بعضاً نظریه‌پردازی‌هایی هم صورت می‌گیرد اما مسئله مهم این است که آیا این پژوهش‌هایی که انجام می‌شود پژوهشهای ناظر به میدان جامعه و شرایط امروز هستند یا خیر؟
این سؤال اصلی است که باید در مورد بسیاری از این پژوهش‌ها وجود داشته باشد، اگر جواب مثبت بود آن پژوهش کیفی است اما اگر منفی باشد پس پژوهشی کیفی صورت نگرفته است. این‌همه پایان‌نامه و رساله و مقاله علمی و پژوهشی دارای رتبه الف و ب در امور دینی و قرآنی انجام می‌شود اما آیا توانسته‌اند در کفِ میدان اجتماع گره‌گشایی کنند!؟. معتقدم اگر بتوانیم به این سؤال پاسخ دهیم بسیاری از ابهامات در این حوزه برطرف خواهد شد.
ایکنا ـ امروز در زمینه پژوهشهای کیفی در چه وضعیتی قرار داریم؟
صائمی: صرفاً به لحاظ نظری کارهایی انجام شده و واقعاً توانسته‌ایم سطح پژوهش‌ها را در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها ارتقا دهیم و شرایط کنونی در زمینه سطح پژوهش‌ها، نحوه نوشتن، نحوه ارجاعات و ... با ده سال قبل تفاوت‌های بسیار زیادی دارد و کارها بسیار منظم و با کیفیت شده است.
همواره این سؤال برای بنده وجود داشته و واقعاً هم پیگیر این مسئله هستم که چرا پژوهش‌ها و تحقیقات علمی و دانشگاهی ما در امور قرآنی، در شرایط کنونی در کتابخانه ملی یا ایرانداک باید خاک بخورد و هر ساله هم به حجم آنها افزوده می‌شود ولی هنوز نتوانسته‌اند آنگونه که باید و شاید مشکلات جامعه را برطرف کنند؟
ایکنا ـ آیا واقعاً این پژوهش‌ها ناظر به واقعیات میدانی و عرصه عمل هستند یا خیر؟
صائمی: برای پاسخ به این سؤال لازم است نکته‌ای را ذکر کنم. ما ادعاهایی در دین خودمان داریم و معتقدیم قرآن کریم، پژوهشهای قرآنی و همه مسائل مرتبط با دین قرار است پاسخگوی نیازهای بشر باشند. این ادعای دین ما ادعای بجایی هم هست اما اگر چنین ادعایی واقعی باشد پس قرآن و دین و پژوهشهای ما باید بتواند در جامعه حضور فعال داشته باشند؛ بدین معنی که پژوهشهای ما باید بتوانند اجرای آموزه‌های قرآنی را در کشور محقق کنند یعنی از فاز صرفاً تئوریک و نظری وارد فاز عملیاتی و اجرایی شویم. اگر به این فاز رسیدیم یعنی پژوهشهای ما ناظر بر میدان بوده است در غیر اینصورت پژوهش‌ها در حد یک نظریه باقی مانده‌اند.
ایکنا ـ پس چه باید کرد؟
صائمی: باید بتوانیم این نظریات را با برنامه‌هایی منظم و مدون در عرصه اجتماعی پیاده کنیم.
ایکنا ـ یکی از مشکلات در زمینه پژوهشهای دینی و قرآنی کاربردی نبودن آنهاست در این راستا باید چه اقداماتی انجام داد و متولی اینکار چه شخص یا نهادهایی است؟
صائمی: اگر کسی به شما بگوید چرا این گوشی همراه را خریداری کرده‌اید شما در جواب می‌گویید این گوشی نیاز من در حوزه ارتباط را رفع کرده است؛ یعنی نیاز من را پاسخ داده است بنابراین اگر ما می‌خواهیم به سمت این پژوهش‌ها و آموزه‌های دینی برویم باید همانند این گوشی همراه با آنها برخورد کنیم و در واقع مسئله و نیاز را پاسخ دهیم. اگر در این مسیر گام برداریم پژوهشهای دینی و قرآنی به میزان زیادی کاربردی شده و کیفیت لازم را خواهند داشت.
درباره اینکه کدام نهاد یا سازمان وظیفه دارد این را تبدیل به عملیات اجرایی در جامعه کند باید گفت که دانشگاه‌های ما مجری نیستند بلکه بیشتر وظیفه ایجاد نظریه را دارند بلکه نهادهای مسئول همانند نهادهای فرهنگی باید این پژوهش‌ها را اجرایی کرده و موانع موجود بر سر راه آنها را بردارند.
ایکنا ـ به نظر شما اقدامات دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه و بقیه پژوهشگران در زمینه فعالیت‌های دینی و قرآنی رضایت‌بخش بوده است؟
صائمی: معتقدم تلاش‌های زیادی صورت گرفته تا پژوهش با عرصه میدانی گره بخورد ولی چون قوای اجرایی این کارها در دست دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌‌ها نیست بنابراین به نظرم باید نهادهای مسئول پای کار بیایند وگرنه این آموزه‌ها فقط خاک خواهد خورد و نمی‌توانیم به گفتمان‌سازی برای توسعه فعالیت‌های قرآنی در جامعه بپردازیم.
ایکنا ـ منظور شما چه نهادهایی است؟
صائمی: نهادهایی همانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان تبلیغات اسلامی در این زمینه نقش زیادی دارند. ما در حوزه دانشگاهی به ارتباط صنعت و دانشگاه اشاره می‌کنیم لذا معتقدم در حوزه قرآنی هم باید به ارتباط نهادهای فرهنگی با پژوهشگران قرآنی حوزه و دانشگاه اشاره کنیم تا این دو به هم ربط پیدا کرده و در خلال این ارتباط، نظریات تبدیل به مدل قابل اجرا برای میدان شوند.
ایکنا ـ اشاره‌ای به تولید نظریات قرآنی داشتید. تولید این نظریات در کشور ما تا چه اندازه رضایت‌بخش است؟
صائمی: امروز نیازمند آن هستیم که در عرصه اجرایی، روح حاکم بر دین و قرآن جریان پیدا کند اما هنوز این اتفاق به نحو احسن رخ نداده است لذا اگر بتوانیم ایده را از جامعه گرفته و سپس برای حل مسائل از قرآن و آموزه‌های دینی استفاده کنیم، مشکل حل می‌شود. در این صورت مشکلات بی انگیزه بودن پژوهشگران هم برطرف می‌شود چون پژوهشگر درک می‌کند که آنچه به عنوان نظریه مطرح کرده اکنون در جامعه مورد استفاده قرار می‌گیرد و این در روحیه پژوهشگر تأثیر بسیار زیادی خواهد داشت و تعداد پژوهشگران دارای نظریه هم در کشور افزایش پیدا می‌کند.
ایکنا ـ فرمودید پژوهشگر باید بتواند از جامعه ایده بگیرد. این دریافت ایده به چه شکلی انجام می‌شود؟
صائمی: در زندگی روزمره ما و در بین جوانان و نوجوانان، برخی نکات منفی و آسیب‌ها وجود دارد که برای پیشگیری و مداوای آنها باید از نظریات دینی استفاده کنیم. در این راستا باید نظام مسائل آسیب‌های اجتماعی را استخراج کنیم سپس پژوهشگر ما درباره این مسائل با استفاده از آموزه‌های قرآنی و اهل بیتی، راهکار ارائه دهد. اگر این اتصال بین پژوهشگر و اجتماع رخ دهد دیگر پژوهش‌ها خاک نخواهند خورد.
ایکنا ـ علت بی‌انگیزگی پژوهشگران در چیست؟
صائمی: یکی از دلایل که مربوط به مسائل مالی است. دلیل مهم‌تر از آن این است که فرد باید حاصل دسترنج خود را ببیند اما مثلا فردی یک رساله یا پایان‌نامه قرآنی می‌نویسد و بعد می‌بیند که صرفاً در ایرانداک نمایه شده یا چند جلد از آن در کتابخانه دانشگاه قرار داده می‌شود و این باعث بی‌انگیزگی پژوهشگر می‌شود اما اگر در عرصه اجتماعی بازتاب پیدا کند قطعا روحیه زیادی به پژوهشگر می‌دهد که کارهای دیگری انجام دهند.
ایکنا ـ آیا پژوهشهای قرآنی آورده مالی برای پژوهشگران دارد؟
صائمی: واقعیت این است که درآمد برای پژوهشگران بسیار اندک است و حتی گاهی برای چاپ مقاله باید پول پرداخت کنند و بعضا از انتشار آن صرفنظر می‌کنند مگر اینکه برای ارتقای رتبه علمی خود به چاپ آن مقاله نیاز داشته باشند. البته افرادی که وارد این حوزه‌ها می‌شوند قابلیت‌های بسیاری خوبی دارند ولی باید حمایت شوند.
ایکنا ـ مدرک‌گرایی و اینکه پژوهشگران برای ارتقای علمی باید حتماً مقاله‌ای داشته باشند تا چه اندازه مانع توسعه پژوهشهای قرآنی با کیفیت در کشور شده است؟
صائمی: هر چیزی که وارد فضای اداری شود دچار مشکلات زیادی می‌شود اما وقتی از این فضا خارج شده و به صوت دلی کار کنیم کیفیت هم بالا می‌رود. البته استاد ناچار است که برای ترفیع گرفتن، حدی از پژوهش را داشته باشد و همین امر در کاهش کیفیت پژوهش‌ها مؤثر بوده است.
ایکنا ـ پیشنهادات شما برای اینکه به این رقابت‌های بی‌فایده پایان داده و پژوهش‌ها کاربردی شوند چیست؟
صائمی: اگر بتوانیم نحوه امتیاز دادن به پژوهشهای قرآنی را تغییر داده و وقتی پژوهشی ناظر به میدان است رتبه و اعتبار بالاتری داشته باشند به صورت اتوماتیک از مقالات صرفاً نظری فاصله می‌گیریم. هرچند که باید حد مطلوبی از پژوهشهای نظری هم وجود داشته باشد اما افراط در آنها، ما را از مسائل امروز اجتماع غافل کرده است لذا اگر بتوانیم مقالات را به سمت حل مشکلات اجتماعی سوق دهیم هم جذابیت بیشتری خواهد داشت و هم جوانان و نوجوانان بیشتری به این سو خواهند آمد چون جواب سوالات خود را از قرآن می‌گیرند.
ایکنا ـ به نظر شما دانشجویان تا چه میزان به دروس قرآنی و پژوهش در این عرصه علاقه دارند؟
صائمی: بالاخره باید دانشجویان واحدهای مربوطه را پاس کنند و قطعاً تعدادی از آنها برای گرفتن مدرک وارد دانشگاه می‌شود و نمره و معدل اهمیت چندانی برای آنها ندارد بنابراین باید کاری کنیم دانشجویانی که وارد رشته‌های قرآنی و معارفی می‌شوند به سمتی سوق پیدا کنند که بدانند این پژوهش قرآنی می‌تواند مشکلات روزمره آنها را هم برطرف کند.
ایکنا ـ در دانشگاه علوم و معارف قرآنی چه اقداماتی در زمینه پژوهشهای قرآنی صورت گرفته است؟
صائمی: این دانشگاه چند وقتی است که هسته‌های تخصصی پژوهشی همانند ادبیاتی، آینده‌پژوهشی و ... ایجاد کرده و توانسته درخت‌واره پژوهشی راه‌اندازی کند چراکه سازمان پژوهشی دانشگاه به این نتیجه رسیده که پژوهش‌ها ذیل این درخت واره باشد تا از تشتت در پژوهشهای قرآنی جلوگیری شود. در این راستا پژوهشگران به صورت کاملاً تخصصی روی موضوعاتی تمرکز می‌کنند و خودشان نظام مسائل را می‌نویسند و بر روی آن کار می‌کنند. ما قسمتی از نمره ترم را به کارهای پژوهشی دانشجو اختصاص می دهیم و همین امر باعث آشنا شدن دانشجویان به میزان بیشتر با اهمیت پژوهش می‌شود.
گفت‌وگو از اکبر ابراهیمی
انتهای پیام
