سنت دید و بازدیدهای نوروزی از منظر آیات وحی
تطابق برخی از رسوم نوروز باستانی با آیات نورانی وحی را می‌توان از جمله نقاط مثبت این آیین باستانی دانست که در جامعه امروزی نباید از کارکردهای فردی و اجتماعی آن در سایه دین غافل بود که دید و بازدیدها و صله رحم یکی از این رفتارهای اجتماعی است.
همواره می‌توان گفت که یکی از دلایل بزرگ پیشرفت مادی و معنوی هر ملت انسجام و پیوستگی آنها در حوزه‌های مختلف است و هماهنگی میان اجزای تشکیل‌دهنده کل نظام یک جامعه را همبستگی می‌گویند. همبستگی وجوه گوناگونی دارد که در سطوح مختلف فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مطرح می‌شود و اگرچه همبستگی نسبی است، اما هیچ‌گاه این مفهوم در جامعه از بین نمی‌رود بلکه کم و زیاد می‌شود.
برخی جامعه‌شناسان چهار نوع همبستگی را مطرح کرده‌اند که شامل همبستگی فرهنگی یعنی اشتراک کلی در ارزش‌ها، همبستگی هنجاری یعنی هماهنگی‌های میان ارزش‌های فرهنگی و شیوه‌های رفتار، همبستگی ارتباطی یعنی گسترش ارتباطات در کل سیستم اجتماعی و همچنین همبستگی کارکردی یعنی وابستگی متقابل اجزای نظام یا نبود تغایر میان آن‌هاست که رسوم نوروز را می‌توان در هر یک از این تعاریف مورد توجه قرار داد.
از جمله مهمترین و دل‌نشین‌ترین آدابی که در نوروز بوده و امروزه نیز هر چند با تغییراتی در شکل اجرا، ولی همچنان پرشور ادامه دارد عید دیدنی یا همان دید و بازدیدهای نوروزی است که آنقدر مهم است که حتی در مواردی و بدون اغراق می‌توان گفت که لازم الاجراست.
با آمدن اسلام به ایران رسومی که در مسیر انسان‌سازی و تعالی روح و جسم بودند همسو با تعالیم الهی پیش رفته و رنگ و بوی دینی به خود گرفتند که دید و بازدیدهای نوروز باستانی یکی از این رسوم کهن است و این آیین زیبا در آیات مختلف نورانی قرآن کریم نیز بسیار مورد توجه بوده است.
ارتباط پسنديده با خویشاوندان از منظر قرآن
قرآن کریم آیات متعددی در خصوص صله رحم و رابطه با خویشاوندان دارد، از جمله این آیات که به صراحت بر عدم قطع ارتباط با خویشان تأکیده شده، در آیه اول از سوره مبارکه نساء است که خدای متعال فرموده‌اند: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا؛ اى مردم از پروردگارتان كه شما را از نفس واحدى آفريد و جفتش را نيز از او آفريد و از آن دو مردان و زنان بسيارى پراكنده كرد پروا داريد و از خدايى كه به نام او از همديگر درخواست مىكنيد پروا نماييد و زنهار از خويشاوندان مبريد كه خدا همواره بر شما نگهبان است.»
این توصیه باری‌تعالی بر عدم قطع روابط خویشاوندی دلایل مختلفی دارد که یکی از این علت‌ها را به صراحت در آیه ۹۱ سوره مبارکه هود می‌توان دید که در آن می‌خوانیم: «قَالُوا يَا شُعَيْبُ مَا نَفْقَهُ كَثِيرًا مِمَّا تَقُولُ وَإِنَّا لَنَرَاكَ فِينَا ضَعِيفًا وَلَوْلَا رَهْطُكَ لَرَجَمْنَاكَ وَمَا أَنْتَ عَلَيْنَا بِعَزِيز؛ گفتند اى شعيب بسيارى از آنچه را كه مىگويى نمىفهميم و واقعا تو را در ميان خود ضعيف مىبينيم و اگر عشيره تو نبود قطعا سنگسارت می‌کرديم و تو بر ما پيروز نيستى.»
براساس آیه مذکور، زمانی که قوم شعیب، او را تهدید کردند، به او گفتند که اگر خویشاوندان تو نبودند، تو را سنگسار می‌کردیم و امنیت و آرامش را از تو می‌گرفتیم. این آیه گویای این است که یکی از برکات همنشینی با خویشاوند صالح و صله رحم این است که انسان در کنار خویشاوند صالح و خوب از برخی آسیب‌ها و فشارهای اجتماعی می‌تواند در امان باشد.
البته نحوه این ارتباط با خویشاوندان نیز بیان شده که باید همراه با نیکی و احسان باشد همچنان که خدای متعال در آیه ۸۳ از سوره مبارکه بقره فرموده‌اند: «وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِنْكُمْ وَأَنْتُمْ مُعْرِضُونَ؛ و چون از فرزندان اسرائيل پيمان محكم گرفتيم كه جز خدا را نپرستيد و به پدر و مادر و خويشان و يتيمان و مستمندان احسان كنيد و با مردم به زبان خوش سخن بگوييد و نماز را به پا داريد و زكات را بدهيد آنگاه جز اندكى از شما همگى به حالت اعراض روى برتافتيد» که نوروز فرصت مناسبی برای احسان و نیکی به پدر و مادر، خویشان و حتی دستگیری از نیازمندان است.
پرهیز از اسراف، دوری از چشم و هم‌چشمی‌ها و نداشتن انتظاری بیش از توان خویشاوندان در پذیرایی‌ها را می‌توان نمونه بارزی از احسان و نیکی در ارتباطات خویشاوندی بیان کرد.
هر دید و بازدیدی صله رحم نیست
علاوه‌بر توجه به این موارد و رعایت قوانین عرفی و شرعی و پرهیز از رفتارهایی که موجب به بیراهه رفتن صله ارحام شده و آفت و آسیب شکل‌گیری و استمرار روابط حسنه است باید در دید و بازدیدها سود و ثمره دنیوی و اخروی را در نظر گرفته و به هر قیمت و با هر فردی در ارتباط نباشیم، زیرا برخی از روابط نه تنها سودی برای‌مان ندارد بلکه ممکن است زمینه‌ساز بروز برخی روابط ناسالم و حتی ندامت و پشیمانی شود.
این مسئله در آیه سوم از سوره مبارکه ممتحنه مورد توجه و تأکید خدای متعال بوده و باری‌تعالی فرموده است: «لَنْ تَنْفَعَكُمْ أَرْحَامُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَفْصِلُ بَيْنَكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِير؛ روز قيامت نه خويشان شما و نه فرزندان‌تان هرگز به شما سود نمىرسانند خدا ميان‌تان فيصله مىدهد و خدا به آنچه انجام مى دهید بیناست.»
چقدر خوب است در جریان پاسداشت آیین‌های نوروز باستانی و دید و بازدیدهایی که جلای روح است و آرامش را برای‌مان به ارمغان می‌آورد به جنبه‌های اخلاقی و دینی این مسأله نیز توجه داشته باشیم و مسیر صحیح برای انجام صله رحم را انتخاب کنیم تا عید دیدنی بهانه بروز مشکلات و ناراحتی در دنیا و خسران در آخرت نشود.
سعیده مصطفوی، کارشناس جامعه‌شناسی و فعال رسانه‌ای
انتهای پیام
