اهداف خداوند از بیان آیات تاریخی در قرآن
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: اعلام دعوت پیامبر(ص) در تداوم دعوت انبیای گذشته، نشان دادن مشترکات ادیان، نشان دادن اسوه‌های برجسته برای انسان‌ها، عبرت‌گیری از گذشتگان و اصلاح داستان‌های تحریف شده درباره انبیای الهی، از جمله اهداف خداوند از بیان آیات تاریخی در قرآن هستند.
به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «تاریخ در قرآن؛ اهمیت، جایگاه و اهداف» امروز سه شنبه 22 فروردین‌ماه از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با سخنرانی سیدحسین فلاح زاده، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) برگزار شد.
در ادامه سخنان وی را می‌خوانید:
قرآن کریم اهتمام گسترده‌ای به تاریخ دارد و قریب یک سوم آیات قرآن، آیات تاریخی هستند هرچند برخی آن را بیشتر دانسته‌اند. این آیات هم در سوره‌های مکی و هم مدنی وجود دارد. علاوه بر آن، خداوند اهتمام و اهمیتی برای نگاه تاریخی در قرآن قائل است که در جهت اثبات آنچه در الهیات مطرح شده کمک کننده است. حتی طبق برخی آیات قرآن از جمله آیه 45 سوره حج خداوند می‌فرماید اگر تأمل تاریخی در ویرانه‌های گذشته داشته باشید گوش شنوا و چشم بینایی خواهید یافت بنابراین تاریخ از نظر قرآن باعث افزایش معرفت مؤمنان به حقیقت هستی خواهد شد. در این آیه آمده است: «فَكَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاهَا وَهِيَ ظَالِمَةٌ فَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَىٰ عُرُوشِهَا وَبِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَقَصْرٍ مَشِيدٍ؛ پس چه بسیار شهر و دیاری که ما اهلش را در آن حال که به ظلم و ستم مشغول بودند به خاک هلاک نشاندیم و اینک آن شهرها از بنیاد ویران است و چه چاه و قناتهای آب که معطل بماند و چه قصرهای عالی بی‌صاحب گشت»
هدف آیات تاریخی
بحث این است که اگر خداوند به این گستردگی به تاریخ توجه داشته و حجم زیادی از آیات تاریخی در قرآن به کار رفته با چه هدفی بوده است؟ آیا به دنبال ارائه اطلاع صرف تاریخی بوده و خواسته ما را از زیر و بم حوادث گذشته آگاه کند؟ آیا جنبه سرگرمی داشته است؟ اگر بخواهیم به این سؤال جواب دهیم به جواب‌ها و اهداف زیادی می‌رسیم. یکی از مهمترین اهدافی که خداوند از آوردن مباحث تاریخی در قرآن به دنبال ان بوده نشان دادن پیشینه و جریان تاریخی ارسال انبیا در راستای هدایت انسان است.
خداوند نشان می‌دهد دعوت پیامبر(ص) در تداوم دعوت انبیای گذشته است و این جریانی است که از بدو خلقت حضرت آدم وجود داشته و تا زمان پیامبر تداوم داشته و خداوند در زمان‌ها و مکان‌های مختلف همواره به دنبال ارشاد انسان‌ها در راستای رهنمون شدن به صراط مستقیم بوده است. در برخی آیات قرآن به این مورد اشاره شده و از جمله آمده است: «وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ ۚ أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَىٰ أَعْقَابِكُمْ ۚ وَمَنْ يَنْقَلِبْ عَلَىٰ عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئًا ۗ وَسَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ؛ محمد(ص) جز یک پیامبر نیست که پیش از او نیز پیغمبرانی بودند و درگذشتند، آیا اگر او به مرگ یا شهادت درگذشت شما باز به دین جاهلیّت خود رجوع خواهید کرد؟ پس هر که مرتد شود به خدا ضرری نخواهد رسانید، و البته خدا جزای نیک اعمال به شکرگزاران عطا کند» (آل عمران/ 144)
تأکید قرآن بر سرنوشت یکسان پیامبران
هدف دیگر نشان دادن مشترکات ادیان است لذا خداوند میخواهد به این موضوع بپردازد که همه پیامبران، می‌خواستند انسان را از روز قیامت و بهشت و جزا آگاه کنند. همه پیامبران به دنبال اصلاح رفتارهای فردی و اجتماعی انسان‌ها بوده‌اند. اگرچه در امور شرعی تفاوت‌هایی در آموزه‌های آنها وجود دارد اما مقصد نهایی آنها توحید و تبیین قیامت بوده است و اینکه روزی فرا می‌رسد که اعمال انسان‌ها حساب و کتاب می‌شود. هدف سوم از پرداختن به تاریخ در قرآن توجه به سرنوشت یکسان انبیا و عکس العمل‌های مشابه از سوی مخاطبان در قبال آنهاست. از جمله اینکه برخی افراد پیامبران را انکار کرده یا آنها را تمسخر می‌کردند. در آیاتی از قرآن کریم به این موضوع اشاره شده است؛ از جمله در آیه 41 سوره انبیا آمده است: «وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِنْ قَبْلِكَ فَحَاقَ بِالَّذِينَ سَخِرُوا مِنْهُمْ مَا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ؛ و همانا به رسولان پیش از تو نیز بسیار تمسخر و استهزاء شد تا آنکه کیفر آن استهزاء به آن استهزا کنندگان احاطه کرد» در اینجا تأکید شده که سرانجام کسانی که مسخره می‌کردند این بود که بلاهای الهی بر آنها نازل شده است.
هدف دیگر آیات تاریخی در قرآن کریم این است که خداوند به دنبال نشان دادن اسوه‌های برجسته برای انسان‌هاست یعنی میخواهد پیامبران و برخی از پیروان آنها را به عنوان الگو معرفی کند چون انسان در مباحث تربیتی و اخلاقی نیازمند الگو است. همچنین خداوند میخواهد سرنوشت افرادی همانند فرعون و قوم لوط را با پرداخت‌های تاریخی به مردم نشان دهد. هدف متعالی دیگر در این زمینه، عبرت‌گیری از پیشینیان و رفتارهای آدمیان و امثالهم است. اساساً این یکی از اهداف تاریخ، چه در قرآن و چه کتب مورخان این است که می‌تواند عبرت آموز باشد. از جمله در آیه 111 سوره یوسف آمده است: «قَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِي الْأَلْبَابِ ۗ؛ همانا در حکایت آنان برای صاحبان عقل عبرت کامل خواهد بود» امیرالمومنین(ع) نیز بر عبرت آموزی از تاریخ تأکید زیادی داشته‌اند و از جمله فرموده‌اند کجا هستند افرادی که روزگاری این همه ظلم و ستم‌ها را روا می‌داشتند. بنابراین یکی از اهداف مهم مطالعات تاریخی عبرت آموزی از اخبار گذشتگان است.
اصلاح داستان‌های تحریف شده پیشینیان
در اینجا ممکن است سؤالی مطرح شود که ما چگونه از گذشته عبرت بگیریم چون وقایع تاریخی که عین هم نیستند؟ در جواب باید گفت ممکن است عین وقایع تاریخی تکرار نشود اما حوادث تاریخی مشابهت بسیار زیادی به هم دارند. ما می‌توانیم از همین مشابهت‌ها استفاده کنیم. نکته دیگر اینکه خواست‌ها، تمایلات و شهوات انسانی در گذشته و اکنون یکسان هستند و از این منظر تفاوتی بین آنها نیست و همین تمایلات است که حوادث مختلف را رقم می‌زند. هدف دیگری که می‌توانیم ذکر کنیم امید دادن به پیامبر و مؤمنان و ایجاد روحیه صبر و مقاومت در وجود مسلمانان و مؤمنین است؛ یعنی پیامبر با ذکر مصایب انبیا(ع) و پیروان آنها میخواهد مسلمین را به این سمت سوق دهد که صبر و حوصله داشته باشند تا به پیروزی دست پیدا کنند.
نکته بعدی که به عنوان هدف متعالی می‌توانیم ذکر کنیم این است که بسیاری از داستان‌های انبیا در کتب پیشین، تحریف و دستکاری شده بود؛ مثلا در جایی گفته شده حضرت موسی(ع) با خداوند کشتی گرفته است لذا خداوند قصد داشته چنین داستان‌هایی را اصلاح و با بیان صحیح داستان انبیای گذشته همانند حضرت نوح، ابراهیم، عیسی و موسی، تحریف‌های گذشته را نقد و قصه صحیح را در اختیار مؤمنین و مخاطبان قرار دهد.
انتهای پیام
