بدیع‌الزمان فروزانفر؛ بزرگترین استاد علوم انسانی و اسلامی دانشگاه تهران

به گزارش خبرنگار ایکنا، مراسم گرامیداشت سالروز تأسیس دانشکده الهیات دانشگاه تهران، امروز یکشنبه 4 تیرماه با حضور اساتید و اندیشمندان در این دانشکده برگزار شد.

حسن انوری، استاد بازنشسته زبان و ادبیات فارسی، در این مراسم به سخنرانی پرداخت و گفت: به نظر بنده و بسیاری از شاگردان استاد فروزانفر، ایشان بزرگترین استادی است که در زمینه علوم انسانی و اسلامی در دانشگاه تهران بر کرسی تدریس نشسته است. بنده پنج سال از مهر ۱۳۴۴ تا اردیبهشت ۱۳۴۹ محضر ایشان را درک کردم و در کلاس درس ایشان در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران حضور می‌یافتم و از بیانات پرفیض استاد بهره‌مند بودم. 

عمق دانش استاد فروزانفر

وی ادامه داد‌: ایشان هفته‌ای دو روز به دانشکده می‌آمدند و از درب شمال غربی دانشکده وارد می‌شدند و رئیس دانشکده ادبیات که آن موقع دکتر ذبیح‌الله صفا بودند به استقبال ایشان می‌رفت و ایشان را به اتاق رئیس می‌برد و بعد از صرف چای، شاگردان قدیمی به استقبال استاد می‌رفتند و سپس در ضلع جنوب غربی دانشکده ادبیات، کلاس تشکیل می‌شد. البته علاوه بر دانشجویان، رجال مملکت و استادان و علاقه‌مندان هم در ردیف اول می‌نشستند و علم‌آموزی می‌کردند که از جمله آنها استاد ادبیات عرب مصری بود که یکبار مشاهده کردم در ردیف اول نشسته بود. همچنین مشاهده کردم که سید محمود فرخی‌خراسانی از اساتید بزرگ خراسان در ردیف اول نشسته بود لذا کلاس‌های درس استاد فروزانفر، کلاسی عادی نبود.

انوری تأکید کرد: وقتی سر کلاس درس دانشکده می‌آمد پیشاپیش مثنوی را روی میز می‌گذاشت و حدود 15 تا 20 بیت از مثنوی می‌خواند و سپس آن را کنار گذاشته و شروع به تفسیر و توضیح مطلب می‌کرد و در ضمن سخنان خود ‌تمام زوایای مطلب را بیان می‌کرد و تا حاقِ مطلب را به دست نمی‌آورد سخن را کنار نمی‌گذاشت. اینکه استاد فقید عبدالحسین زرین‌کوب در جایی نوشته، استاد فروزانفر از اساتیدی است که آثار وی به هیچ وجه وسعت اطلاعات و ‌معلومات ‌و عمق دانش وی را نشان نمی‌دهد حرفی کاملاً درست است، هر چند که ‌برخی گفته‌اند این مبالغه است و‌ صحت ندارد اما بنده که پنج سال در کلاس درس ایشان بوده‌ام و حتی عصرهای دوشنبه به باغچه وی در نیاوران می‌رفتم، اطلاعاتم از استاد فروزانفر کم‌ نیست و معتقدم که چنین سخنانی درباره وی کامل صحیح است. حتی با توجه به نزدیکی زیادی که با ایشان داشته‌ام، برخلاف سخن آقای دکتر نجفقلی حبیبی، معتقدم که آقای دکتر فروزانفر هیچ وقت زندان نرفته است.

ترجمه‌های ارزنده استاد فروزانفر

وی ادامه داد: بنده به همراه یکی از دانشجویان که تندنویس مجلس سنا در دوران قبل از انقلاب بود و الان استاد بازنشسته دانشگاه اصفهان است در زمینه اندیشه‌ها و آثار استاد فروزانفر تحقیق کردیم و به این نتیجه رسیدیم که صرفاً خواندن آثار ایشان برای فهم اندیشه وی کفایت نمی‌کند. دوست تندنویس ما تمام سخنان استاد فروزانفر را می‌نوشت بدون اینکه چیزی را جا بیندازد. یکبار چشمم به دست وی افتاد و دیدم حتی در برخی موارد از استاد جلوتر است و‌ مثلاً اگر استاد هنوز کلمه «است» در آخر جمله را نگفته، وی آن جمله را نوشته بود لذا هیچ چیز از گفتارهای استاد فروزانفر مفقود نمی‌شد. یکبار یادداشت‌های این همکلاسی را با مثنوی شریف استاد تطبیق دادیم و به این نتیجه رسیدیم که در کلاس چیزهایی گفته که در شرح مثنوی شریف نیست. لذا کاملاً واضح است که کتاب‌های استاد فروزانفر به هیچ ‌وجه نشان دهنده عمق دانش ایشان نیست. 

انوری افزود:‌ کتاب‌های استاد فروزانفر بسیار معروف هستند و بسیاری از افراد آنها را خوانده‌اند اما لازم است درباره یکی از ترجمه‌های ایشان به نام «زنده بیدار» نوشته ابن طفیل صحبت کنم. ‌ابن طفیل در این کتاب می‌خواهد انسان برتر را معرفی کند. وی نه تنها این موضوع را به صورت کلامی مطرح کرده بلکه از آزمایشاتی هم حرف می‌زند که در جزیره‌ای در جنوب هندوستان می‌خواهد انسانِ نمونه بسازد. البته این ماجرا تخیلی است ولی نشان می‌دهد که این طفیل قصد داشته خصوصیات انسان برتر را بیان کند. استاد بدیع الزمان فروزانفر، این کتاب ابن طفیل را با زبانی بسیار شیوا ترجمه کرده است به گونه‌ای که وقتی کتاب را می‌خوانید ابداً احساس نمی‌کنید از زبانی دیگر به فارسی برگردانده شده بلکه تصور می‌کنید اصولاً به زبان فارسی نوشته شده است. در جایی به نثر نزدیک شده و در جاهایی جناس به کار رفته است لذا یکی از بزرگترین کتب فلسفی تمدن اسلامی توسط ایشان به فارسی ترجمه شده است و باید معیاری هم باشد برای کسانی که کتاب ترجمه می‌کنند ‌و بدانند باید کتاب را به گونه‌ای ترجمه کنند که مخاطب بیشترین بهره را از آن ببرد.

برکات ریاست فروزانفر بر دانشکده الهیات

هادی عالم‌زاده، استاد بازنشسته دانشگاه تهران نیز در ادامه این مراسم به بیان نکاتی درباره استاد بدیع‌الزمان فروزانفر پرداخت و گفت: درباره برکات ریاست شادروان فروزانفر برای دانشجویان و دانشکده الهیات باید گفت که بنده بخت شاگردی مستقیم وی را نداشته‌ام اما از اواسط شهریور ۱۳۳۶ که در رشته فرهنگ اسلامی در دانشکده معقول و منقول ثبت نام و تا اسفند ۱۳۴۴ که از رساله خود دفاعکمردم با دانشکده الهیات دانشگاه تهران ارتباط داشتم و گاهی نیز وی را در جلسات سخنرانی می‌دیدم. این دیدارهای تصادفی و اغلب چند ثانیه‌ای که به سلام و ‌جواب سلامی‌ محدود می‌شد چنان برای من به عنوان یک دانشجو لذت‌بخش بود که پس از شصت و اندی سال هنوز آن دیدارها برایم با ارزش است. 

عالم‌زاده تصریح کرد:‌ استاد بدیع‌الزمان فروزانفر با روی خوش رو به سوی سلامگذار می‌کرد و اندکی خم می‌شد و در حین خم شدن دست به کلاه خود می‌گذاشت تا به تکریم فرد مقابل بیفزاید. استاد فروزانفر در مدتی که ریاست دانشکده را بر عهده داشت اقداماتی انجام داد که حاصل آن دانشکده‌ای مطلوب در ردیف دیگر دانشکده‌های دانشگاه تهران بود که از جمله آنها طرح و پیگیری قانون‌ جذب فارغ التحصیل آن دانشکده معقول و منقول در دادگستری است. 

وی تأکید کرد: شناخت صحیح و دقیق استاد فروزانفر از علمای حوزه و دانشگاه باعث بهره‌مندی دانشجویان از بزرگترین اساتید شده بود. همچنین وی زمینه تبدیل دانشکده از معقول و منقول به الهیات و معارف اسلامی را فراهم کرد و همین امر باعث افزایش جذب دانشجویان در این دانشکده شد.