کودکان را چگونه برای مدرسه آماده کنیم

مژده ارشادی، مدرس دانشگاه در چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا با تبریک آغاز سال تحصیلی جدید و آرزوی سالی پربار برای دانش‌آموزان و در تبیین برخی مؤلفه‌های روانی مؤثر در افزایش کارکردهای تحصیلی دانش‌آموزان به‌ویژه در دوران  ابتدایی و کلاس اول، اظهار کرد: براساس نظریه مراحل رشد روانی ـ اجتماعی اریک اریکسون، انسان چهار مرحله رشد روانی و اجتماعی را از بدو تولد تا ورود به مدرسه تجربه می‌کند که در مرحله نخست، ارتباط کودک با مادر و براساس اعتماد به دنیا شکل می‌گیرد و در مرحله بعدی خودمختاری و مستقل‌شدن را تجربه می‌کند، مرحله سوم خلاقیت و ابداع و کشف دنیاست و مرحله چهارم ناظر بر سخت‌کوشی است که از کودک انتظار می‌رود بتواند وارد اجتماع در مدرسه شود.

وی با ذکر اینکه در دوره چهارم نظریه اریکسون که ۶ تا ۱۱ سال را شامل می‌شود کودک باید دارای اعتماد، استقلال، خلاقیت و ابتکار بوده و بتواند برخی مسئولیت‌ها را بپذیرد، ادامه داد: کودک در سه دوره قبلی توانسته با اطرافیان خود یعنی پدر و مادر، خواهر و برادر و فامیل ارتباط بگیرد، ضمن اینکه برخی محیط‌های اجتماعی مانند مهدکودک را تجربه کرده است و برخی قواعد را نظیر قانون، انتظار، نظم، نشست روی صندلی، مفهوم خوبی در برابر بدی و... را یاد بگیرد. 

ارشادی مرحله چهارم سیر رشد روانی را مرحله سازندگی نامید و توضیح داد: در این مرحله کودک در سن مدرسه قرار می‌گیرد و از او انتظار می‌رود که تکالیف مدرسه را انجام دهد، تا پیش از این سن آن‌چنان اهمیتی نداشت که کودک این یا آن شعر را حفظ کند یا تکلیفی بنویسد و آماده کند و لذا رویکرد سهل‌گیرانه در قبال او وجود داشته است. در مرحله چهارم اما این حس تکلیف به او القا می‌شود که وظیفه دارد برخی کارها را انجام دهد.

وظایف والدین در مرحله سازندگی کودک 

وی بیان کرد: در این فضا، پدر و مادر وظیفه همراهی با کودک و استفاده از زبان تشویق را دارند و با استفاده از تعابیری همچون «چقدر خوش‌خط نوشتی» یا «چه رنگ‌های زیبایی برای نقاشی‌ات انتخاب کردی» یا «چقدر تمیز و مرتب هستی» به کودک خود کمک خواهند کرد تا خلاقیت و ابتکار و اعتماد به نفسش تقویت و به یک کودک سازنده‌ تبدیل شود تا در نهایت، از محیطی که برای کار و مبارزه پیش‌روی اوست، شانه خالی نکند. 

عضو انجمن روانشناسی ایران القای حس تحقیر در این سنین برای کودک را بسیار مضر برشمرد و گفت: کرونا و مجازی‌شدن آموزش و تهیه و تولید کلیپ‌هایی که حتی در قالب طنز اما تلخ بودند، بخشی از واقعیت‌ها را نشان داد ناظر بر اینکه پدرها و مادرها چه رفتارهای اشتباهی در قبال کودکان دانش‌آموز خود دارند، یعنی به جای آنکه کودکان در این سن به سمت سازنده شدن سوق یابند، حس حقارت و سرکوب به آنان القا می‌شود. 

این روانشناس در استان با تأکید بر اینکه هرگونه القای حقارت در کودک باعث می‌شود تصور کند که به درد بخور نیست، گفت: چنین کودکی همیشه اضطرابی را دارد که هر چقدر هم پیش برود، نتیجه مطلوب نخواهد گرفت. سبک‌های سهل‌گیرانه یا سخت‌گیرانه افراطی از سوی والدین منجر به تربیت دو دسته کودک یعنی یا بسیار بی‌خیال و یا بسیار مضطرب خواهد شد و صفاتی همچون اهمال‌کاری یا اضطراب شدید، انکار، دروغگویی، تصور اشتباه در او نهادینه می‌شود.

ارشادی تصریح کرد: به مدرسه رفتن یک اتفاق مهم برای کودک محسوب می‌شود که باید منجر به تقویت نیروی بنيادين یعنی احساس شایستگی در او شود، کودک باید به این حس برسد که من شایستگی دارم، می‌توانم با تلاشم پله به پله ارتقا پیدا کنم و به پیش بروم؛ اگر این حس شایستگی به علت رفتارهای غلط والدین در کودک ایجاد نشود، به‌تدریج به سمت رکود می‌رود، تلاش و سازندگی ندارد و پشتکاری از خود نشان نمی‌دهد.

این مدرس دانشگاه در استان تحقق بخش مهم تربیت را معطوف بر خانواده‌ دانست و گفت: پدر و مادرها لااقل در روزهای نخست مدرسه باید کودکان خود را همراهی کنند البته این الزاماً به معنای حضور فيزيکی در کنار کودک نیست بلکه کودک این همراهی و همدلی خانواده را در جریان این اتفاق جدید یعنی به مدرسه رفتن، باید حس کند و ببیند که خانواده خوشحال و همراه اوست؛ این همراهی سبب القای حس ارزشمند بودن به کودک می‌شود و این پیام را به او منتقل می‌کند که برای پدر و مادر مهم است.

همراهی همدلانه با تجربه هیجانی کودکان

ارشادی با اشاره به اینکه باید همدلانه با تجربه هیجانی دانش‌آموزان همراه شوند، توضیح داد: این مهم امنیت روانی و حس ارزشمند بودن و نیز چندين مهارت و حس امنیت را در کودک ایجاد می‌کند، این همراهی و همدلی پدر و مادر حتی در ساعت سرویس دانش‌آموز به او مهارت وقت‌شناسی و مسئولیت‌پذیری را می‌آموزد. اکیداً توصیه می‌شود که کودکانمان به‌ویژه کلاس‌اولی‌ها را بعد از پایان مدرسه منتظر نگذاریم، با آنان با خوشرویی برخورد کنیم، آنان را همراهی کنیم و در جریان تجربه هیجانی که پشت سر می‌گذارند همدلانه به آنان گوش دهیم و صحبت کنیم.

مدرس و روانشناس بالینی دانشگاه شهرکرد با تصریح اینکه باید از تجملات و بدعت‌های بیهوده که پایه رفتارهای تجمل‌گرايانه را در کودک بنا می‌نهد پرهیز کنیم، گفت: هیچ لزومی ندارد که دانش‌آموز یک دسته‌گل بزرگ در روز اول مدرسه با خود همراه داشته باشد و به جای آن می‌توان یک شام خوشمزه و خوب تهیه و همه خانواده دور هم جمع شوند با این عنوان که به‌مناسبت اولین روز مدرسه فرزند خانواده ترتیب داده شده است؛ با این کار، هم مناسبات خانوادگی تقویت و برای کودک یادآوری می‌شود و هم حس مثبت را در او ایجاد می‌کند. 

ارشادی بیان کرد: جشن الفبا، جشن خودکار و... برای کودکان بدعت‌گذاری شده و مستلزم هزینه‌های اضافی فراوان است که متأسفانه گاه شاهدیم در فضای شبکه‌های اجتماعی نیز به اشتراک گذاشته می‌شود. اینها نمایش‌هایی غیرضروری هستند که هیچ‌بار تربیتی ندارد بلکه آنان را به سمت تجمل‌گرایی، ظواهر و خودشیفته شدن هدایت می‌کند. بنده اغلب به پدرها و مادرها می‌گویم که یک دفترچه بردارند و به همراه فرزندان خود در آن از تجربه‌های اولین روز کلاس درس فرزند بنویسند یا نقاشی کنند و این یک گلچین خانوادگی زیبا خواهد شد که حس ارزشمندی را القا می‌کند. 

آماده‌سازی کودکان برای مدرسه

وی مهارت قانون‌مند شدن را از دیگر بایسته‌های آماده‌سازی کودکان برای مدرسه مطرح کرد و توضیح داد: پدر و مادرها معمولاً از واسط شهریورماه، تنظیم خواب برای فرزندان دانش‌آموز خود را شروع می‌کنند، به آنان توضیح می‌دهند که مدرسه قواعد خاصی دارد که باید رعایت کنند، روی نیمکت بنشینند و برای انجام هر کاری دست خود را بلند کنند و از معلم اجازه بگیرند، به درس گوش گنند، حین کلاس بهتر است چیزی نخورند، مراقب وسایل خود باشند، درواقع پدر و مادر آداب اجتماعی را یاد می‌دهند و مهارت‌های مختلف را در او تقویت می‌کنند. 

ارشادی بیان احساسات را بسیار مهم ارزیابی کرد و توضیح داد: کودکی که یاد بگیرد از خود مراقبت کند، در آینده نیز مهارت بهتری در خودمراقبتی خواهد داشت. به والدین توصیه می‌شود که از زرنگ‌سازی و بی‌همتاسازی فرزند خود پرهیز کنند زیرا اینها وقتی به مدرسه وارد می‌شوند و این میزان توجه را دریافت نکنند دچار آسیب می‌شوند. درواقع معلمی که ۳۰ دانش‌آموز دارد قاعدتاً باید توجهش به دانش‌آموزان نیز ۳۰ پاره شود و نمی‌تواند و نباید یک نفر خاص را در مرکز توجه خود قرار دهد.

وی ادامه داد: پدر و مادر نباید از معلم انتظار داشته باشند که چون فرزندشان حساس است یا در خانه در مرکز توجه قرار دارد در مدرسه نیز باید در مرکز توجهات قرار گیرد. آنان باید کودک خود را متقاعد کنند که به‌جز تو در کلاس مثلاً ۲۹ دانش‌آموز دیگر هم هستند که معلم باید به آنان نیز رسیدگی کند و اگر تو چیزی خواستی که او حواسش نبود، خودت خواسته‌ات را برای معلمت مطرح کن. 

ارشادی با اشاره به اینکه توجه به تغذیه و خواب کودکان در اوایل روزهای مدرسه باید مورد توجه والدین باشد، بیان کرد: توصیه می‌کنم به‌جای استفاده از فست فودها و کیک و بیسکوییت، از لقمه‌ها و خوراکی‌های خانگی برای مدرسه کودکان استفاده کنیم. متأسفانه امروز شاهد اتفاقات نامطلوبی در سيستم بیولوژیکی در پسران و دخترانمان هستیم و کاهش سن بلوغ، ايجاد اختلالات زیستی، بیش‌فعالی، نقص توجه و اضطراب از پیامدهای تغذیه نامناسب و عدم رعایت بهداشت تغذیه‌ای هستند.

عضو انجمن خانواده‌ درمانی ایران آموزش دوست‌یابی را از ملزومات ورود کودکان به محیط‌های اجتماعی از جمله مدرسه برشمرد و گفت: خیلی مهم است که کودک خردسال ما در مدرسه بتواند برای خود دوست پیدا کند، به‌ عضویت گروه‌ها در بیاید و در فضاهای مشارکتی نقش ایفا کند. معمولاً پدر و مادرها به‌جای مهارت‌‌آموزی اجتناب‌آموزی دارند یعنی مدام به کودک خود گوشزد می‌کنند که در مدرسه با این یا آن دانش‌آموز صحبت نکن، تغذیه‌ات را به کسی نده، از کسی خوراکی نگیر و نظیر اینها آموزش‌های غلطی هستند که آسیب می‌زند زیرا کودک را در محیط استریلیزه قرار می‌دهد و نمی‌تواند ارتباط و تعامل مثبت با هم‌سن و سالان خود برقرار کند. 

ارشادی در پایان گفت: پدر و مادرها هر چقدر هم تلاش کنند باز هم نمی‌توانند فرزندان خود را از مثلاً شنیدن حرف زشت و ناصواب دور نگه دارند، مهم آن است که فرزندان را جوری تربیت کنیم که وقتی حرف زشتی را می‌شنود، اجازه استفاده از آن را ندارد.