حکمت؛ گمشده واقعی جامعه امروزی

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، رضا لطفی، معاون پژوهشی و فناوری، و سرپرست پارک علم و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد، در سخنرانی با عنوان «سوغات معنوی از مشهدالرضا (ع)» که در جمع دانشجویان و استعدادهای برتر زنجان، گیلان، قزوین و همدان، امروز 4 آبان ماه در مجتمع دکتر علی شریعتی جهاددانشگاهی خراسان رضوی برگزار شد، اظهار کرد: گاه به تعریف علم نافع و اینکه آیا به دنبال علم نافع هستیم یا نه توجهی نداریم.

وی بیان کرد: چنانکه در آیه 77 سوره «قصص» آمده: «وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ ۖ وَلَا تَنْسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا ۖ وَأَحْسِنْ كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ ۖ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الْأَرْضِ ۖ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ ... در آنچه خداوند به تو ارزانی داشته است، سراى آخرت را بجوی بهره‌ خویش را از اين دنيا فراموش مكن و همان‌گونه كه خداوند به تو نیکی كرده، نیکی کن و در زمين به دنبال فساد مرو كه خداوند، فسادکنندگان را دوست ندارد»، اولویت با آخرت است. این  موضوع نکته مهمی است که در هر کاری باید به دنبال آخرت باشیم. اکنون که همگی در دانشگاه قرار داریم، این پرسش مطرح می‌شود که چگونه در دانشگاه به دنبال آبادانی آخرتمان باشیم؟ تا مصداق حدیث «إنَّ لِلّهِ عِبادا فِي الأرضِ يَسعَونَ في حَوائجِ النّاسِ هُمُ الآمِنونَ يَومَ القِيامَةِ ... خداوند در زمين بندگانى دارد كه براى برآوردن نيازهاى مردم مى‏كوشند؛ اينان ايمنى يافتگان روز قيامت‏ اند» باشیم.

لطفی با قرائت آیه 28 سوره «فاطر» «... إِنَّما يَخْشَى اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ إِنَّ اللهَ عَزيزٌ غَفُورٌ  از بندگان خدا فقط دانشمندان از او می‌ترسند؛ یقیناً خدا توانای شکست‌ناپذیر و بسیار آمرزنده است»، گفت: با حضور در دانشگاه مسئولیت سنگین‌تری برای تحقق این فراز از آیه داریم، زیرا خشیت خداوند منحصر به علما شده است، بنابراین اگر می‌خواهیم به معنای واقعی کلمه «عبد» باشیم، این فرصت را در دانشگاه داریم که عبد را با علم ترکیب کنیم. ویژگی دوم یعنی «یَسعَونَ في حَوائجِ النّاسِ ... برآوردن نیازهای مردم» که غربی‌ها در چند سال اخیر با عنوان «Innovation نوآفرین» بر روی آن بسیار صحبت کرده‌اند.

معاون پژوهشی و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد در تعریف «Innovation نوآفرین» بیان کرد: یک ایده، یک استراتژی، یک فرآیند یا یک محصول تا جایی که بتواند یک مسئله ارزشمند را به روش جدید و بهتر حل می‌کند. چنانکه در آیه 269 سوره «بقره» خداوند می‌فرماید: «يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَمَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْرًا كَثِيرًا ۗ...  به هركس حكمت داده شود، همانا خيرى فراوان به او داده شده است» و همچنین در سخن امیرالمومنین علی(ع): «حِكمَةُ ضَالَّةُ المُؤمِنِ، فَخُذِ الحِكمَةَ ولَو مِن أهلِ النِّفاقِ ... حكمت، گم شده مؤمن است. پس حكمت را هرچند از منافقان، بگير» گمشده واقعی ما حکمت است و طبق سخن مقام معظم رهبری: «برای پیشرفت علمی از همه توانایی‌های غربی‌ها استفاده کنید و از شاگردی کردن و یاد گرفتن هرگز پرهیز نکنید، زیرا ما از شاگردی کردن ننگمان نمی‌آید، بلکه از همیشه شاگرد ماندن ننگمان می‌آید». بنابراین نگاه اسلام به مقوله «Innovation نوآفرین» بسیار وسیع‌تر و ژرف‌تر از غرب است.

وی با مرور دو داستان موفق در «رفع نیازهای مردم» دو پرسشۀ مطرح کرد: نخست آنکه آیا ما می‌توانیم داستان‌های موفق بهتری در رفع نیازهای مردم تولید کنیم؟ و پرسش دیگر اینکه چگونه می‌توانیم این داستان موفقیت را تولید کنیم؟

لطفی ضمن معرفی کتاب «طرز تفکر» اثر کارول دوک به بیان در پاسخ پیش فرض‌هایی پرداخت و گفت: آیا تا به حال با خود اندیشیده‌اید که مهم نیست که این مطلب درسی را خوب یاد بگیرم، مهم این است که در امتحان نمیاد. آیا تا به حال با خود اندیشیده‌ای که طفلکی آنقدرها هم باهوش نیست و مجبور است خیلی زحمت بکشد تا درس را یاد بگیرد. آیا تا به حال با خود اندیشیده‌اید که نکند اشتباه کنم و بقیه بفهمند من قرار نیست به جایی برسم. از نظر نویسنده کتاب «طرز تفکر» این که بگویی استعداد و توانایی‌های من همانند نقش حکاکی شده در سنگ تغییر ناپذیرند، تفکر ثابت (بسته) است، در مقابل این طرز فکر رشد می‌گوید استعداد و توانایی من قابل رشد یافتن است. نویسنده در این کتاب با دلایل متعدد درستی تفکر دوم را اثبات می‌کند.

معاون پژوهشی و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد ضمن مقایسه این دو نوع طرز تفکر، بیان کرد: در تفکر بسته گفته می‌شود که من در یک کار یا خوب هستم و یا بد، اما طرز فکر رشد یافته می‌گوید من در هر کاری که تلاش کنم، می‌توانم یاد می‌گیرم. در تفکر بسته دوست ندارم به چالش کشیده شوم، اما در تفکر رشد حتی اگر دیگران مرا به چالش نکشند، خودم این چالش را ایجاد می‌کنم تا رشد کنم. در تفکر بسته زمانی که شکست می‌خورید، یعنی خوب نیستم؛ اما در طرز فکر رشد زمانی که شکست می‌خورم، یاد می‌گیرم. در تفکر بسته دوست دارم باهوشش به نظر برسم، در حالی در تقکر مقابل مهم نیست دیگران چه فکر می‌کنند، من می‌خواهم و تمام اولویتم این است که سخت‌کوش باشم. در تفکر بسته هنگام مطالعه در درس فقط آزمون را در نظر دارد، اما در طرز فکر باز گفته می‌شود که من هرچه مطالعه می‌کنم زندگی بعد از دانشگاه را در خاطر دارم. به اعتقاد کارول دوک آنچه ما را محدود می‌کند: «چیزی است که فکر می‎‌کنیم قادر به انجامش هستیم» چرا که همه اساساً این توانایی را دارند که خلاق و نوآفرین باشند، اما همه به یک اتدازه این توانایی خودشان را تغذیه نکرده‌اند.

وی ضمن معرفی کتاب طرز فکر نوآفرین جورج کورس به هشت ویژگی یک نوآفرین در آن اشاره کرد و گفت: به عنوان استعداد ارزشمند در جامعه این هشت ویژگی را در خود تقویت کنید. در قرآن نیز آیات متعددی در زمینه رشد و تلاش آمده است، از جمله آیه 39  و 40 سوره «نجم»، «وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ وَأَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرَىٰ ...  برای انسان جز آنچه تلاش کرده [هیچ نصیب و بهره‌ای] نیست و اینکه تلاش او به زودی دیده خواهد شد»، همچنین  در آیه 268 سوره «بقره» آمده: «الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَيَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشَاءِ ۖ وَاللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ شیطان، شما را [به هنگام انفاق مال با ارزش] از تهیدستی و فقر می ترساند، و شما را به کار زشت [چون بخل وخودداری از زکات و صدقات] امر می کند، و خدا شما را از سوی خود وعده آمرزش و فزونی رزق می دهد؛ و خدا بسیار عطاکننده و داناست» به صراحت بیان شده که ما هستیم که انتخاب می‌کنیم که می‌توانیم یا نمی‌توانیم.

لطفی با قرائت حدیث امام موسی کاظم(ع) پرداخت و بیان کرد: «مَن استَوى يَوماهُ فَهُوَ مَغبونٌ و مَن كانَ آخِرُ يَومَيهِ شَرَّهُما فَهُوَ مَلعونٌ و مَن لَم يَعرِفِ الزِّيادَةَ في نَفسِهِ فَهُوَ في نُقصانٍ و مَن كانَ إلَى النُّقصانِ فَالمَوتُ خَيرٌ لَهُ مِنَ الحَياةِ؛ ‏ كسى كه دو روزش با هم برابر باشد، زيان كار است. كسى كه امروزش بدتر از ديروزش باشد، از رحمت خدا به دور است كسى كه رشد و بالندگى در خود نيابد، به سوى كاستى‏‌ها مى‏‌رود و آن كه در راه كاستى و نقصان گام بر مى‏‌دارد مرگ برايش بهتر از زندگى است». بنابراین چه کنیم که طرز فکر رشد را در خود تقویت کنیم؟

5 توصیه برای یافتن طرز فکر رشد

معاون پژوهشی و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه مغز انسان می‌تواند براساس افکار تازه و رفتارهای جدید، مدارهایش را توسعه دهد و خودش را دوباره سیم‌بندی کند، 5 توصیه به دانشجویان این محفل کرد و افزود: نخست روی طرز فکر خودتان کار کنید. هر روز زمانی را به نوشتن افکارتان اختصاص دهید، اینکه به چه می‌اندیشید و چرا؟ دوم آنکه هرگاه خودتان را در «طرز فکر ثابت» یافتید، علتش را جویا شوید. آیا با تغییر راحت نیستید و یا از اینکه اشتباه کنید، می‌ترسید؟ سوم این را اولویت خود قرار دهید که هر روز مطلب جدیدی را یاد بگیرید یا چیز جدید را امتحان کنید. توصیه چهارم این است که بیشتر از آنکه پاسخ می‌دهید، سعی کنید، سوال کنید. و توصیه آخر اینکه حداقل هفته‌ای یکبار کاری انجام دهید که شما را فراتر از قابلیت‌های فعلی‌تان رشد دهد.

وی در پاسخ به اینکه پرسش که چگونه می‌توان داستان موفقیت ساخت، بیان کرد: به نظر می‌رسد نخست مسئله ارزشمند است، فرآیند و خستگی‌ناپذیری پس از آن قرار دارند. در واقع ایده چنانکه مطرح است، چندان مهم نیست، بلکه یافتن مسائلی که ارزش حل کردن دارند به‌علاوه تیمی که بتواند این مسئله را حل کند، اهمیت دارد.

لطفی ضمن معرفی مقالاتی در زمینه فرآیند تولید داستان موفقیت درباره پشتکار و خستگی ناپذیری به سخن پله ارجاع داد و گفت: «موفقیت تصادفی نیست، بلکه سخت کار کردن، پشتکار، یادگیری، مطالعه، فدارکاری و مانند است...»  چنانکه در نشانه‌های عاقل از نگاه امام رضا(ع) آمده است: «احدی را ننگرد جز اینکه بگوید او از من بهتر و پرهیزگارتر است»، یکی از آفت‌های اصلی که نخبگان را به طور جدی تهدید می‌کند، دچار شدن به خود برتربینی و آلوده شدن به تکبر است.

معاون پژوهشی و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد با توصیه اینکه بیشتر مطالعه کنیم، به مجموعه کتاب‌های «شهید مطهری» و «ع صاد»، همچنین کتب ارزشمندی از دانشمندان غیرایرانی ارجاع داد و اظهار کرد: برای فکر کردن زمان بگذارید. نگویید من باهوش هستم، هوش ارتباط زیادی با عمق ندارد. بیشتر بیاندیشید و عمیق فکر کنید. بنابراین چنانکه انیشتین می‌گوید که ارزش تحصیلات دانشگاهی به این نیست که من حقایق بسیاری بیاموزم، بلکه به یادگیری و تربیت ذهن برای فکر کردن است.

تفکر تحلیلی و کارآفرین؛ مهم‌ترین مهارت نرم 2025

وی با اشاره به ضرورت تحصیل، تهذیب و ورزش در کنار هم، بیان کرد: با مهارت‌های نرم 2025 آشنا شوید که مهم‌ترین آن تفکر تحلیلی و کارآفرین است و پس از آن یادگیری فعال قرار دارد. چنانکه در استخدام گوگل نخستین ملاک میزان توانایی یادگیری است. مهارت حل مسئله را تمرین کنید، همچنین مهارت طراحی و تفکر طراحی را تقویت کنید و از تنبلی و سستی به شدت پرهیز کنید. ناامیدی و خوش‌خیالی هر دو نفی شده است و چنانکه در آیه 18 و 19  سوره «اسرا» آمده است ما می‌‎توانیم ارزش‌آفرین باشیم و ما باید ارزش آفرین باشیم، زیرا در قیامت از هر نعمتی که داده شده، سوال خواهد شد.

لطفی با طرح این پرسش که چگونه می‌توانیم ارزش آفرین باشیم، تصریح کرد: نخست آنکه به آنچه می‌دانیم عمل کنیم، در یادگیری دائمی باشیم، به مسأله‌های ارزشمند توجه کنیم و تقوا، تلاش و توکل با هم پیش رفت، هر کدام از این‌ها که کمرنگ شود، خطرناک است.