بهترين راه تأديب خويشتن از نگاه امیرالمؤمنین(ع)
پژوهشگر نهج‌البلاغه و مدرس دانشگاه با استناد به خطبه‌ها و حکمت‌های مندرج در نهج‌البلاغه بهترین راه‌های تأدیب خویشتن و نقد آن‌را مورد بررسی قرار داد.
حبیب‌الله صابری‌نسب، پژوهشگر نهج‌البلاغه و مدرس دانشگاه در گفت‌و‌گو با ایکنا از استان مرکزی، ضرورت مطالعه و انتشار سرفصل‌های نهج‌البلاغه به زبان ساده و روان را متذکر شد و گفت: این کتاب عظیم پس از قرآن یکی از مهم‌ترین کتاب‌های دینی است که راه و رسم زندگی و رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی را برای انسان ترسیم می‌کند.
مفاهیم و مضامین قرآن و نهج‌البلاغه باید به‌صورت کاربردی در بطن زندگی مردم جای پیدا کند. برای تبیین این مفاهیم از کودکان و نوجوانان نباید غافل شد. امروز که دشمن از تمام ابزار و داشته‌های خود برای گمراه کردن سرمایه انسانی ما استفاده می‌کند، بسیار ضروری است که ما نیز از غنی‌ترین و جامع‌ترین داشته‌های خود همچون قرآن و نهج‌البلاغه بهره بجوییم.
بیشتر بخوانید:
- دوراندیشی در کلام حضرت علی(ع)
- چگونگی مهارت نفس از نگاه حضرت علی(ع)
- چگونگی کنترل زبان از نگاه نهج‌البلاغه
- نسخه حضرت علی(ع) برای خانه‌تکانی دل
انسان در مسیر زندگی و هنگام سختی‌های آن باید مراقب باشد از مسیر حق جدا نشود و با بندگی خداوند متعال پیوسته در مسیر بندگی و عبودیت قرار گیرد و از کلام وحی فاصله نگیرد. انس هرچه ببشتر با مضامین الهی سفارش قرآن و پیامبر(ص) و سیره ائمه هدی(ع) است. بسیار ضروری است انسان‌ها پیوسته خویشتن خویش را مورد واکاوی و ارزیابی منصفانه و داوطلبانه قرار دهند.
خداوند متعال در آیه 105 سوره مبارکه مائده فرمودند: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ، اى كسانى كه ايمان آوردهايد به خودتان بپردازيد.» انسان اگر در زمان‌های مختلف زندگی به خود بپردازد، قطعاً متوجه عیوب و نواقص خود شده و درصدد رفع آن برمی‌آید. انسان به واسطه قوه تعقل می‌تواند راه را از بیراهه تشخیص داده و مسیر سعادت را بپیماید.
حضرت علی(ع) فرمودند: «مَعرِفَةُ النَّفسِ أنفَعُ المَعارِفِ، خویشتن‌شناسی، سودمندترین دانش‌ها است.» سبک و سیره زندگی حضرات معصومین(ع) بهترین راه برای زندگی است، اما باید دقت کرد این سیره در جامعه و بین خانواده‌ها نهادینه شود. حضرت رسول اکرم(ص) نیز در فرمایشی فرمودند: «أَعْرَفُكُمْ بِنَفْسِهِ أَعْرَفُكُمْ بِرَبِّهِ، نفس‌شناس‌ترین شما، خداشناس‌ترین شما است»؛ از این‌رو لازم است بر خویشتن نقد صحیح و کامل داشته باشید تا از مسیر دور نشویم.
مولای متقیان، حضرت علی(ع) در بخش دوم خطبه 176 نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «وَ اعْلَمُوا عِبَادَ اللَّهِ، أَنَّ الْمُؤْمِنَ [لَا يُمْسِي وَ لَا يُصْبِحُ] لَا يُصْبِحُ وَ لَا يُمْسِي إِلَّا وَ نَفْسُهُ ظَنُونٌ عِنْدَهُ، فَلَا يَزَالُ زَارِياً عَلَيْهَا وَ مُسْتَزِيداً لَهَا؛ فَكُونُوا كَالسَّابِقِينَ قَبْلَكُمْ وَ الْمَاضِينَ أَمَامَكُمْ، قَوَّضُوا مِنَ الدُّنْيَا تَقْوِيضَ الرَّاحِلِ، وَ طَوَوْهَا طَيَّ الْمَنَازِلِ، بدانيد، اى بندگان خداى، مؤمن شب را به روز و روز را به شب نمى‌آورد مگر آنكه به نفس خويش بدگمان است و پيوسته بر او عيب مى‌گيرد و از طاعت حق، افزون‌تر از آنچه به جاى آورده، از او مى‌طلبد. پس، همانند كسانى باشيد كه پيش از شما بوده‌اند و آنان كه در برابر شما مردند و چون مسافران خيمه بركندند و رخت به جاى ديگر بردند و دنيا را چون كسى كه منازل را طى مى‌كند طى كردند.»
نهج‌البلاغه؛ راهی برای اصلاح خویشتن
حضرت علی(ع) در حکمت 412 فرمودند: «كَفَاكَ أَدَباً لِنَفْسِكَ اجْتِنَابُ مَا تَكْرَهُهُ مِنْ غَيْرِكَ، براى اصلاح خويشتن همين بس كه از آنچه براى ديگران نمى‌پسندى اجتناب‌ورزى.» اصلاح خویشتن و دوری از صفات رذیله کار راحت و آسانی نیست؛ چراکه در وجود انسان حجاب‌هایی وجود دارد که اجازه نمی‌دهد بر عیوب خویشتن فائق آید و آن‌را بشناسد. مولا علی(ع) با نگارش نهج‌البلاغه راه روشنى براى تهذيب نفس، تعليم و تربيت خويشتن به همه انسان‌ها آموخته است تا به این واسطه نقاط ضعف را شناخته و نقاط قوت را تقویت کند.
در حكمت 353 نهج‌البلاغه آمده است: «أَكْبَرُ الْعَيبِ أَنْ تَعِيبَ مَا فِيكَ مِثْلُهُ، بزرگ‌ترين عيب آن است كه چيزى از ديگران را به عيب بگيرى كه در خود تو موجود است. نیک می‌دانیم انسان در برابر دیگران خرده‌بین و خرده‌گیر است و به همین دلیل جزئی‌ترین عیوب آنان را متوجه می‌شود؛ از این‌رو این شاخصه می‌تواند آینه‌ای برای دیدن صفات ناپسند خود باشد و از این طریق خود را اصلاح کند.
همچنین در بخشی از نامه 31 نهج‌البلاغه خطاب به فرزند خود فرمودند: «فَأَحْبِبْ لِغَيرِكَ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ وَ اكْرَهْ لَهُ مَا تَكْرَهُ لَهَا وَ لاَ تَظْلِمْ كَمَا لاَ تُحِبُّ أَنْ تُظْلَمَ وَ أَحْسِنْ كَمَا تُحِبُّ أَنْ يحْسَنَ إِلَيكَ وَاسْتَقْبِحْ مِنْ نَفْسِكَ مَا تَسْتَقْبِحُهُ مِنْ غَيرِكَ وَ ارْضَ مِنَ النَّاسِ بِمَا تَرْضَاهُ لَهُمْ مِنْ نَفْسِكَ وَ لاَ تَقُلْ مَا لاَ تَعْلَمُ وَ إِنْ قَلَّ مَا تَعْلَمُ وَ لاَ تَقُلْ مَا لاَ تُحِبُّ أَنْ يقَالَ لَكَ; پسرم! خويشتن را معيار و مقياس قضاوت ميان خود و ديگران قرار ده. براى ديگران چيزى را دوست دار كه براى خود دوست مى‌دارى و براى آن‌ها نپسند آنچه را براى خود نمى‌پسندى. به ديگران ستم نكن همان‌گونه كه دوست ندارى به تو ستم شود. به ديگران نيكى كن چنان كه دوست دارى به تو نيكى شود. آنچه را براى ديگران قبيح مى‌شمرى براى خودت نيز زشت شمار. و براى مردم راضى شو به آنچه براى خود از سوى آنان راضى مى‌شوى. آنچه را كه نمى‌دانى مگو، اگرچه آنچه مى‌دانى اندک باشد، و آنچه را دوست ندارى درباره تو بگويند، درباره ديگران مگو.»
نقد خویشتن به‌صورت رسا و دقیق برای رهرو راه حق تبیین شده است و باعث می‌شود تا انسان به مراتب تکامل دست یابد. نقد خویشتن دارای آثاری است که می‌توان به شناخته‌شدن نقاط ضعف و درصدد جبران برآمدن، ایجاد تغییرات درونی و حرکت به سوی ارزش‌ها، بهره‌مندی از نعمات مادی و معنوی، خودسازی و رسیدن به انسان کامل اشاره کرد.
انتهای پیام
