رقابت بر سر مقاله‌نویسی آفت پژوهش‌ است

به گزارش ایکنا، شادی نفیسی، استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران، شامگاه 22 اسفند در نشست علمی «بیان تجربیات اساتید» که از سوی دانشکده الهیات پردیس فارابی دانشگاه تهران برگزار شد، با اشاره به وجود برخی کاستی‌ها در سیستم آموزشی کشور، گفت: اگر کاستی وجود دارد، آن را باید متوجه خودمان کنیم، زیرا  موانع را برنداشته‌ایم تا به توانمندی لازم برسیم. مثلاً محققان توانمند گذشته و نسل جدید فراتر از سیستم آموزشی و با تلاش خودشان کمبودها و ضعف‌ها را جبران کرده‌اند و پشت سر گذاشته‌اند.

وی افزود: ما باید اهدافمان را روشن و مشخص کنیم که قصد داریم به کجا برسیم و برای آن برنامه‌ریزی کنیم؛ در این صورت بر همه موانع فائق خواهیم شد. لازمه موفقیت شناخت درست هدف، برنامه‌ریزی و حرکت با شوق و علاقه است. یکی از ابزارهای لازم برای موفقیت در پژوهش، ثبت اطلاعات است. بنده کنفرانس، جلسه، کلاس درس یا مطالعه و تحقیقی نیست که اطلاعات آن را به صورت فیش‌برداری ثبت نکرده باشم و لازمه این کار آشنایی با نرم‌افزارهاست.

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه شما باید دغدغه، فکر و مسئله داشته باشید، گفت: من برای ایده‌ها و موضوعات یک فایل اکسل تهیه کرده‌ام و هر جا نکته و ایده‌ای به ذهنم برسد در این فایل ثبت می‌کنم و الان لیست بلندبالایی از انواع موضوعات را در اختیار دارم. همچنین، استفاده از بانک اطلاعاتی و کتابخانه مجازی از دیگر ابزارهایی است که بنده برای ساماندهی مقالات و کتاب‌های مورد استفاده بهره می‌برم. اینکه از ابتدای پژوهش منابع خود را طبقه‌بندی و ساماندهی کنیم بسیار شایسته است و بعد از مدتی کتابخانه مجازی با انواع قابلیت‌ها مانند شماره‌گذاری و طبقه‌بندی و امکان جست‌وجو و ... در اختیار ما خواهد بود.

لزوم زبان‌آموزی

وی افزود: امروزه نمی‌توانیم پژوهش مطلوب و ارزشمندی انجام دهیم، بدون اینکه به زبان عربی یا انگلیسی تسلط داشته باشیم و چون پژوهشگران ما حتی نیازمند مطالعات زبان‌شناسی، واژه‌شناسی و شناخت ریشه واژگان هستند دانستن زبان عبری، سریانی، آلمانی و ... هم لازم است. به همین دلیل افرادی که در مسیر برنامه‌ریزی برای آینده خود هستند، باید زبان‌آموزی را جزء فعالیت‌های خود قرار دهند و چون زمان‌بر است، باید برای آن تدبیری بیندیشند.

استاد دانشگاه تهران اظهار کرد: امروزه روش‌های پژوهشی بسیار متعددی وجود دارد. بنابراین آشنایی با این روش‌ها نقش مهمی در موفقیت محقق دارد؛ تحقیقات کسانی مورد اقبال بیشتری است که با روش‌های متعدد آشنا باشند. یکی از آسیب‌های پژوهشگران، فراگیری ناقص یک روش پژوهشی و ساده گرفتن و در نتیجه استحاله آن است. بسیاری از مقالاتی که به عنوان معناشناسی نوشته می‌شود فاقد دقت‌های لازم روش‌شناسی است و به سختی می‌توانیم مقالات روشمند و دقیقی را بیابیم. گاهی افراد عنوان آثار خود را زیبا انتخاب می‌کنند، ولی فاقد روش دقیق است. پژوهش تطبیقی، تاریخی و معناشناحتی روش‌هایی است که کاربرد دارد.

نفیسی گفت: نکته دیگر اینکه هیچ‌وقت از خودآموزی و یادگیری و فراگیری بازنایستید. در کارگاه‌های متعدد مقاله‌نویسی و وبینارهای مرتبط شرکت کنید و بنده هیچ ابایی ندارم از اینکه در پی آموختن مستمر باشم. لازمه اینکه انسان علاقه خود را برای آموختن از دست ندهد، نداشتن غرور علمی است. فکر نکنید به اوج قله دانش رسیده‌اید و نیازی به آموختن ندارید. من همیشه بزرگان دانش را سرلوحه خود قرار داده‌ام تا وقتی موفقیتی را به دست آوردم، بدانم که چقدر با آنها فاصله دارم.  

مدیریت زمان

استاد دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه مسئله دیگر مدیریت زمان است، گفت: یک زن علاوه بر وظایفی که در خانه دارد، ممکن است شاغل هم باشد و در عین حال پژوهش کند. برای موفقیت در پژوهش نیازمند تمرکزیم و از طرفی محدودیت زمانی هم داریم. بنابراین باید برنامه‌ریزی منظمی داشته باشیم؛ مثلاً تدریس را در سه یا چهار روز اول هفته انجام دهیم و چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه را به صورت مستمر به پژوهش بگذاریم. همچنین تا پژوهشی را تمام نکرده‌ایم سراغ پژوهش دیگر نرویم. حتی اگر مشکلی برای ما پیش آمد که یک هفته درگیر آن بودیم، اجازه ندهیم رشته کار از دست ما خارج شود و صبح زود و بعد از نماز بهترین فرصت برای انجام کارهای پژوهشی دقیق است.

رقابت در مقاله‌نویسی؛ آفت پژوهش

نفیسی با بیان اینکه عجله از آفات تحقیق است، تصریح کرد: اینکه تندتند مقاله تولید کنیم کار دقیق علمی و خوبی نخواهد شد و رقابت بر سر تعداد مقاله از آفات پژوهش است. متأسفانه فضای مجازی هم حس رقابت را در افراد تقویت می‌کند. باید با خودمان مسابقه بدهیم، زیرا هر فردی شرایط و موقعیت کاری و خانوادگی خاص خود را دارد و مهم این است که مسیر رو به رشدی داشته باشیم. حس رقابت نادرست سبب می‌شود تا راه‌های میان‌بر را طی کنیم و قطعاً دقت علمی کم خواهد شد.

استاد دانشگاه تهران بیان کرد: یکی از ضعف‌های پژوهشی این است که گاه از روی یک مقاله و پژوهشی آدرسی پیدا می‌کنیم و برای صدق آن در یک نرم‌افزار جست‌وجو می‌کنیم و این امر آفت زیادی دارد، چون ممکن است در مطلبی که ما به آن رجوع داریم، نویسنده درصدد بیان آرای دیگران و نقد آنها باشد، ولی ما آن را به نویسنده منتسب می‌کنیم؛ مثلا از اغلاطی که زیاد اتفاق افتاده این است که غزالی معتقد است در تفسیر علمی همه چیز را می‌توان از قرآن به دست آورد، در صورتی که وقتی نظرات او را دقیق مطالعه کنیم، می‌بینیم چنین قصدی ندارد و بحث او در مورد کسانی است که تفسیر قرآن را فراتر از روایت ممنوع می‌کنند.

معاون آموزش دانشکده الهیات دانشگاه تهران تأکید کرد: وقتی به صورت نقطه‌ای سراغ مطلب برویم و قبل و بعد از آن را مطالعه نکنیم، استنتاجهای ناقصی به دست می‌آید. به همین دلیل باید به کلیت بحث رجوع کنیم. سرقت‌های علمی هم نتیجه چنین مراجعاتی است. البته هیچ فردی الگوی کاملی نیست، ولی هر اندیشمند و محقق موفقی شاخصه‌هایی دارد و ما می‌توانیم آن افراد را الگو قرار دهیم؛ همچنین به‌گزینی واژه‌ها و به کاربردن واژه‌های غنی فارسی از محسنات یک تحقیق است و توصیه می‌کنم که از نثر بزرگان و دقت استدلال آنها بهره ببریم. استاد آذرنوش از کسانی است که بسیار قابل استنادند و نثری زیبا و غنی دارند.

ضعف در گزارش‌نویسی

استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران تصریح کرد: یکی از مسائلی که دانشجویان در آن ضعیف هستند بندنویسی و گزارش‌نویسی از سخنان دیگران است؛ سیدحسن نصر و شخصیت‌های دیگر وقتی می‌خواهند دیدگاه کسی را گزارش کنند با چنان مهارتی بیان می‌کنند که به آن ارزش افزوده می‌دهد. از این رو بازخوانی اندیشه‌ دیگران در این مسیر خیلی مهم است. مثلا وقتی قصد داریم دیدگاه علامه طباطبایی را در ذیل یک آیه بیاوریم به جای اینکه صرفا مطلب ایشان را منتقل کنیم یک گزارش‌نویس خوب اطلاعاتی در اختیار خواننده قرار می‌دهد که فراتر از آن نقل مطلب است و همین موضوع نشان‌دهنده جایگاه علمی گزارش‌نویس است و چنین مواردی مقاله را خواندنی و ممتاز می‌کند.

نفیسی با اشاره به دیدگاه‌های قرآنی خاورشناسان اضافه کرد: کارهای خاورشناسان نقص دارد و دیدگاه‌های آنان با ما متفاوت است ولی اگر بخواهید مقاله علمی و خوبی به انگلیسی بنویسید باید مطالعات روزآمدی داشته باشید، الان پژوهش‌های شیعه‌شناسی خیلی پیشرفت کرده و کارهای عمیق‌تر و دقیق‌تری انجام داده‌اند، شما می‎توانید گذشته را نقد کنید ولی روزآمد نیست و اگر قصد دارید مطلب شما در مجلات روز چاپ شود باید به روز باشید؛ شیعه‌شناسی در دنیای امروز به صورت کلی متحول شده است و کسانی قلم می‌زنند که کاملا به منابع ما آشنایی دارند.

توصیه به ازدواج به هنگام

معاون آموزش دانشکده الهیات دانشگاه تهران افزود: روش‌های مختلفی در پژوهش‌های اسلامی (قرآنی حدیثی) وجود دارد و باید برای هر کاری دوره لازم را ببینید، مثلاً معناشناسی نیازمند یک کارگاه مستقل است و معناشناسی تاریخی و معناشناسی شناختی هم همین‌طور. نوع ارتباط شما هم با کتب متفاوت است، مثلاً اگر بخواهید وارد مباحث زبان‌شناسی شوید، مستقلاً نمی‌توانید. به همین دلیل کارگاه‌هایی برای دانشجویان علوم قرآنی از سوی برخی مراکز به ویژه پژوهشگاه علوم انسانی برگزار می‌شود.

نفیسی در خاتمه بیان کرد: به هیچ بانویی توصیه نمی‌کنم که به خاطر درس‌خواندن ازدواج نکند، بلکه توصیه می‌کنم خیلی زود پذیرای خواستگار باشد تا بتواند انتخاب بهتری داشته باشد و اگر قصد ادامه تحصیل دارد متناسب با شرایط خود خواستگاری را انتخاب کند که روحیه سازگاری با تحصیل و تدریس و پژوهش را داشته باشد.