اعلام دقیق تعداد آیات‌الاحکام فقط در انحصار معصومین(ع) است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدجعفر صادقی فدکی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، امروز دوم اسفندماه در کرسی توسعه قلمرو تشریع در قرآن کریم، سخنرانی کرد.

متن سخنان وی به شرح زیر است:

در جلسه نخست این کرسی دو موضوع مطرح شد؛ اول اینکه عنوان کرسی به اثبات وسعت قلمرو تشریع در قرآن تغییر کند، همچنین ارائه‌دهنده 10 آیه از قرآن را بیاورد که تاکنون در فقه به آن استناد نشده است. البته برخی فرمودند حتی یک آیه هم شاهد مثال بیاید، مصداق نوآوری خواهد بود.

نوآوری قلمرو تشریع در قرآن از سه جهت قابل اثبات است؛ اول توسعه قلمرو تشریع نسبت هر یک از منابع فقه و آیات‌الاحکام است و ما ثابت کردیم منابع فقه و آیات‌الاحکام در نسبت با قرآن حدود 80 تا 90 درصد نقص دارد. مثلاً در بحث تعزیر و ارتداد، بسیاری از کتب آیات‌الاحکام اهل سنت اساساً بحث تعزیر را نیاورده‌اند و شاید تصور کرده‌اند در قرآن آیه‌ای در این باره وجود ندارد. برخی منابع بحث تعزیر را آورده‌اند ولی از آیات قرآن استفاده نکرده‌اند، مانند شرایع‌الاسلام، جواهر، المغنی ابن قدامه و ... . حتی در برخی کتب که مخصوص این موضوع است مانند التعزیرات آیت‌الله موسوی اردبیلی اصلا از آیات قرآن استفاده نشده است.

بنده در حدود 20 منبعی که بررسی کرده‌ام، مشاهده کردم که از قرآن استفاده کرده‌اند ولی حداکثر دو یا سه آیه مثلاً در بحث تعزیر ذکر کرده‌اند و در بحث ارتداد هم حداکثر 12 آیه را بیان کرده‌اند در حالی که بنده حدود 20 آیه آورده‌ام که مرتبط با تعزیر و حدود 100 آیه آورده‌ام که مرتبط با ارتداد است؛ بنابراین نزدیک 90 درصد این منابع نسبت به قرآن، خلأ و کمبود دارند و از آیات قرآن استفاده نکرده‌اند. 

وجود 100 آیه مرتبط با ارتداد

بحث دیگر توسعه قلمرو تشریع، محاسبه مجموعه کتب فقهی و تفسیری در نسبت استفاده از آیات قرآن است که در این زمینه هم 50 درصد نقص وجود دارد و 50 درصد آیات مورد استفاده قرار نگرفته است. به عنوان نمونه در بحث تعزیر در مجموع منابع اهل سنت و شیعه از 10 آیه استفاده شده است در حالی که ما 20 آایه قران را ذکر کردیم. در موضوع ارتداد هم مجموعه منابع فقهی حدود 40 آیه است در حالی که در این طرح آیات ارتداد نزدیک به صد آیه است یعنی نیمی از آیات فقهی در این منابع مورد استفاده نبوده است.

قلمرو سومی که می‌توان آیات فقهی را توسعه داد افزودن قلمروهای جدید فقهی و آیات مربتط با آن است. در فقه شیعه و اهل سنت غالباً یکسری فروعات از موضوع طهارت تا دیات مورد بررسی بوده است و از تعداد محدودی از آیات قرآن در این زمینه استفاده کرده‌اند ولی اگر ما به قرآن رجوع کنیم، ده‌ها موضوع مانند تعلیم و تربیت، دعوت و تبلیغ، عبادت خدایان حق و باطل و موضوعات عقلی فراوان، همچنین ده‌ها موضوع اخلاقی مانند تهمت، احسان به والدین و عفو و گذشت و موضوعات اعتقادی مانند حب و بغض، ایمان به معاد و ملائکه و ... که قرآن، آن‌ها را از زاویه تکلیف و فقهی بررسی کرده است ولی در فقه ما به هیچ عنوان وجود ندارد.

اگر مجموع این موارد را محاسبه کنیم نه تنها ده آیه بلکه صدها آیه فقهی را خواهیم توانست به فقه اضافه کنیم و دامنه قلمرو تشریع در قرآن را توسعه دهیم.

پیشینه قلمرو تشریع

البته این کرسی پیشینه‌ای دارد و پیشینه آن به آغاز تالیف دایرة‌المعارف قرآن برمی‌گردد، یعنی به این نتیجه رسیدیم که آیات زیادی در قرآن وجود دارد که مغفول بوده است. از سویی چند سال بعد در مؤسسه دارالحدیث، این موضوع به گروه فقه آنجا واگذار شد و چند مشاور مانند آیت‌الله مبلغی و آقای مهدوی‌راد به آن نظارت کردند و در قالب پایان‌نامه دکتری دفاع شد. این پایان‌نامه در جشنواره قرآنی دانشجویان و نمایشگاه بین‌المللی قرآن عرضه و مورد تقدیر واقع شد. سپس رساله به مرکز فرهنگ و معارف قرآن واگذار و مدت یک سال بر روی آن تحقیق صورت گرفت و کتابی با عنوان بازپژوهی ملاکات توسعه استنباط از قرآن کریم به چاپ رسید و چون دارای نوآوری بود، آقای سبحانی آن را ترجمه و مؤسسه الحضاره آن را چاپ کرد.

قبل و بعد از چاپ کتاب هشت مقاله علمی پژوهشی استخراج و شش مقاله چاپ شد که برخی از آن‌ها از مقالات پربازدید بود و حدود 1600 نفر برخی از این مقالات را مطالعه کرده بودند. مقاله دیگری با موضوع «علم به شمار آیات‌الاحکام در انحصار اهل بیت(ع) و راسخان در علم» هم از این مجموعه استخراج شده است.

در این مقالات ما همه نظریات در مورد آیات‌الاحکام را استخراج کردیم, دیدگاه مشهور می‌گوید تعداد آن 500 آیه است و برخی تا 150 آیه بیان کرده‌اند مانند سیوطی و برخی تا دوهزار آیه را بیان کرده‌اند مانند آیت‌الله معرفت. ما معتقدیم که تقریبا همه اینها با توسعه قلمرو تشریع تطبیق ندارد زیرا اولاً امکان ارائه دقیق تعداد آیات‌الاحکام جز برای معصومین(ع) ممکن نیست و راسخان در علم می‌توانند آن را بدانند بنابراین افراد نباید وارد تعداد آیات شوند. دلیل دیگر هم کار میدانی ما بود و به این نتیجه رسیدیم تعداد آن خیلی قابل توسعه است ولی دقیق نمی‌توان ارائه کرد.

بنابراین این کرسی علاوه بر اینکه نوآوری دارد، واجد این نظریه هم هست که فقط معصومین(ع) و راسخان در علم می‌توانند به بطن قرآن دسترسی داشته باشند و تعداد آیات‌الاحکام را به صورت دقیق بیان کنند.