آخرین وضعیت جلسات سیاستگذاری قرآنی

به گزارش ایکنا، عرصه فعالیت‌های قرآنی کشور به خصوص در حوزه برگزاری جلسات و شوراهای سیاستگذاری طی ماه‌های اخیر اگر نگوئیم در رکود به سر برده، اما به جرئت می‌توان گفت از روزهای اوج خود بسیار به دور بوده است. این رکود از آن جهت اهمیت مضاعفی پیدا کرده است که برنامه هفتم توسعه نیز تدوین و برای آخرین چکش‌کاری‌ها به صحن مجلس تقدیم شده است. برنامه‌ای که به زعم بسیار از حیث توجه به امور قرآنی در موضع ضعف قرار دارد.

شاید همین رکود انگیزه‌ای برای رئیس فراکسیون قرآن و عترت مجلس شورای اسلامی شد تا با دعوت از کارشناسان و صاحب‌نظران قرآنی - فارغ از جایگاه سازمانی احتمالی - گام‌هایی برای قرآنی‌تر کردن برنامه هفتم توسعه بردارد.

با وجود اینکه پی بردن به وضعیت رکود دستگاه‌های قرآنی بدون هیچ جستجویی قابل مشاهده است، اما برای شفاف‌تر شدن وضعیت این روزهای فعالیت‌های قرآنی و نوع مواجهه دستگاه‌ها با جلسات تصمیم‌سازی، نگاهی به آخرین جلسات سیاستگذاری در حوزه قرآن کشور داشته‌ایم؛

نگاهی به جلسات شورای توسعه

همه فعالان قرآنی کشور شورای توسعه فرهنگ قرآنی را به عنوان اصلی‌ترین شورا و جلسه‌ای می‌شناسند که در آن تصمیم‌سازی و سیاستگذاری کلان در حوزه امور قرآن کریم صورت می‌گیرد. این شورا جهت پیشبرد و اجرای اهداف و سیاست‌های منشور توسعه فرهنگ قرآنی، از سال 88 و کمیسیون‌های تخصصی آن از سال 89 به تدریج شکل گرفته و ایجاد شدند.

شورایی که اعضای آن در سطح بسیار بالایی دیده شده و از حدود 40 عضو آن پنج نفر در سطح وزیر و سه نفر هم در سطح معاون رئیس‌جمهور هستند. شاید به همین دلیل است که بسیاری تأکید دارند آن را یک پارلمان کوچک در حوزه قرآن کریم معرفی کنند.

شورای توسعه فرهنگ قرآنی تاکنون مصوبات مهمی داشته است که از جمله مهم‌ترین آنها باید به تصویب اسناد راهبردی در عرصه‌های مختلف قرآنی اشاره کرد.

با تمام این توضیحات اگر نگاهی به آخرین جلسه این شورا داشته باشیم، متوجه می‌شویم بیش از سه ماه از زمان برگزاری آن سپری شده است. پنجاه و هشتمین جلسه شورای توسعه فرهنگ قرآنی که اولین و آخرین جلسه این شورا در سال 1402 بوده، در اولین ساعات اولین روز کاری سال 1402 و با حضور دو وزیر از وزرای عضو این شورا برگزار شد. 

نکته جالب این جلسه علاوه بر برگزاری آن در ساعت شش صبح اولین روز کاری سال، آخرین حضور وزیر آموزش و پرورش در این مسئولیت بود، بعد از این جلسه بود که یوسف نوری، از مسئولیت خود استفعا داد تا رضامراد صحرایی به جای او بنشیند. حالا از آن تاریخ حدود سه ماه گذشته و خبری از برگزاری جلسه این شورا نیست. نکته جالب‌تر اینکه از زمان آخرین جلسه این شورا تا کنون دو عضو از اعضای اصلی شورای توسعه شامل یک وزیر و یک معاون رئیس‌جمهور از مسئولیت خود کنار رفته‌اند و هنوز این جلسه برگزار نشده است. 

بر اساس آئین‌نامه داخلی، جلسات شورای توسعه فرهنگ قرآنی هر دو ماه، یک بار برگزار می‌شود. همچنین در آخرین جلسه شورای توسعه جلسه معارفه دبیر جدید شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز برگزار شد. در مورد برگزاری جلسات شورای توسعه فرهنگ قرآنی باید به یک نکته اساسی هم اشاره کرد که بر اساس منشور توسعه فرهنگ قرآنی مسائل و دستورجلسات شورا ابتدا باید در کمیسیون‌ها بررسی و پیشنهاد شوند، اما بر اساس آماری که بارها در جلسات تصمیم‌سازی اعلام شده است، تاکنون کمتر از 20 درصد دستورهای شورا و مجمع مشورتی از طرف کمیسیون‌ها پیشنهاد شده است.

شورای توسعه فرهنگ قرآنی برای پیگیری بیشتر امور قرآنی از زوایای مختلف، یک مجمع مشورتی و پنج کمیسیون به عنوان بازوی کمکی دارد. مجمع مشورتی بیشتر بازوی کارشناسی و مشورتی برای شورای توسعه است و نه تصمیم‌ساز(هرچند در برخی موارد نقش تصمیم‌ساز را نیز ایفا کرده است) با این وجود در این مدت شاهد برگزاری جلسات مجمع مشورتی حتی به صورت فوق‌العاده هم بوده‌ایم و شاید تنها شورای فعال در حوزه قرآنی طی سال 1402 و در فصل بهار و یک ماه ابتدایی تابستان همین مجمع مشورتی بوده است. 

در ادامه این گزارش نگاهی به آخرین وضعیت کمیسیون‌های شورای توسعه فرهنگ قرآنی از حیث زمانبندی برگزاری جلسات داشته‌ایم. 

کمیسیون تبلیغ و ترویج

قبل از پرداختن به این موضوع باید به این نکته نیز اشاره کرد که بر اساس مصوبه اولین جلسه هماهنگی دبیران کمیسیون‌های شورای توسعه فرهنگ قرآنی که در سال 93 برگزار شد، جلسات کمیسیون‌ها باید به صورت ماهانه برگزار شود. 

همچنین باید به این موضوع نیز اشاره کرد که در حال حاضر مهم‌ترین اقدامات اولویت‌داری که کمیسیون‌های شورای توسعه فرهنگ قرآنی و دستگاه‌های مسئول این کمیسیون‌ها باید انجام دهند، اجرایی‌سازی اسناد تخصصی است. اسنادی که بسیاری بر این باورند که اگر به خوبی اجرایی شود، شاهد جهش‌های ملموسی در عرصه فعالیت‌های قرآنی کشور خواهیم بود.

علاوه بر این اسناد، می‌توان به برخی وظایف دیگر کمیسیون‌ها نیز اشاره کرد، وظایفی همچون سیاست‌پژوهی جهت طرح‌ها و برنامه‌های ملی، پژوهش جهت ساماندهی و توسعه فعالیت‌های قرآنی، سیاست‌نگاری اجرای امور قرآنی جهت پیشنهاد به شورای توسعه، ضوابط‌گذاری و اولویت‌گزینی بودجه امور قرآنی، سازوکارگیری اجرای مصوبات شورا، نظارت بر حسن اجرای مصوبات و ... 

کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم را می‌توان فعال‌ترین کمیسیون شورای توسعه نامید، حداقل شمار برگزاری جلسات، چنین چیزی را تأیید می‌کند. مسئولیت این شورا بر عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گذاشته شده و دستگاه‌ها و نهادهای فعال در حوزه تبلیغ و ترویج قرآن کریم نیز عضو آن هستند. 

از آخرین جلسه کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم، حدود شش ماه سپری شده و هنوز هم زمان برگزاری اولین جلسه این کمیسیون در سال 1402 مشخص نیست. جلسه شصت و سوم کمیسیون تبلیغ و ترویج قرآن کریم 24 دی‌ماه برگزار شد. در آن جلسه در مورد برنامه‌های قرآنی سال 1402 و نیز آخرین وضعیت انجمن خادمان قرآن و عترت بحث و تبادل نظر شد. مهم‌ترین خروجی جلسه مذکور ارجاع بررسی برنامه‌های قرآنی 1401 به کمیته‌ای پنج نفره بود.

دبیرخانه کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم تا کنون چندین بار برنامه‌ریزی کرده تا اولین جلسه در سال 1402 برگزار شود، اما شنیده‌های غیر رسمی خبرنگار ایکنا حاکی از این است که این جلسات به دلایلی همچون تکمیل بودن برنامه کاری وزیر لغو شده است. آخرین مورد این لغو به 22 خردادماه برمی‌گردد که حتی کار دعوت از اعضای کمیسیون و اهالی رسانه نیز صورت گرفته بود، اما به فاصله چند ساعت مانده به شروع جلسه، برگزاری آن به دلیل حضور وزیر ارشاد در سفر ریاست جمهور به سه کشور آمریکای لاتین لغو شد. 

از آن تاریخ (22 خرداد) تاکنون خبری مبنی بر برگزاری جلسه این کمیسیون منتشر نشده است. در حالی جلسه این کمیسیون بعد از گذشت شش ماه هنوز برگزار نشده که در ماه‌های اخیر جلسات کم‌‌اهمیت‌تری همچون تجلیل از مدیران نمایشگاه قرآن با حضور وزیر ارشاد برگزار شده است. 

از جمله دستگاه‌های عضو این کمیسیون می‌توان به قائم مقام رئیس و دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه برادران، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، نماینده رئیس نهادهای قرآنی وابسته به دفتر مقام معظم رهبری، ‌سازمان صدا و سیما،‌ سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان اوقاف و امور خیریه، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، ستاد کل نیروهای مسلح،‌ قوه قضائیه، شهرداری تهران، سازمان بهزیستی کشور، وزارت ورزش و جوانان، وزارت آموزش و پرورش، وزارت بهداشت، وزارت علوم، جامعه‌المصطفی العالمیه، کمیته امداد امام خمینی(ره)، ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد و جهاددانشگاهی اشاره کرد.

همچنین در این کمیسیون مدیرعامل اتحادیه موسسات و تشکل‌های قرآن و عترت و سه صاحب‌نظر قرآنی – مردمی نیز عضویت دارند. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی (رئیس کمیسیون)، معاون قرآن و عترت وزیر ارشاد (نایب‌رئیس و دبیر کمیسیون)، رئیس دبیرخانه کمیسیون، سه نفر از معاونان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز از دیگر اعضای این کمیسیون هستند.

کمیسیون آموزش عمومی

کمیسیون آموزش عمومی قرآن یکی دیگر از کمیسیون‌های ذیل شورای توسعه فرهنگ قرآنی است که برخی از آن با عنوان مهم‌ترین کمیسیون نیز یاد می‌کنند، هدف و افق پیش‌روی این کمیسیون نهادینه شدن فرهنگ انس با قرآن کریم و تربیت 10 میلیون حافظ قرآن در جامعه در نظر گرفته شده است و با توجه به این مأموریت،‌ جایگاه آن از اهمیت مضاعفی برخوردار شده است.

از زمان برگزاری آخرین جلسه این کمیسیون بیش از پنج ماه سپری شده است، آخرین جلسه کمیسیون آموزش عمومی در بهمن‌ماه 1401 و زمانی که هنوز یوسف نوری، مسئولیت این وزارتخانه را بر عهده داشت، برگزار شده است. این کمیسیون پیش از این نیز وضعیت مطلوبی از حیث برگزاری منظم جلسات نداشته است.  

در آخرین جلسه کمیسیون آموزش عمومی قرآن کریم که پنجاه و نهمین جلسه آن بود بر تسهیل امکان اختصاص فضای مدارس و ساختمان‌های اداریِ بلااستفاده و مساجد در ساعات غیر فعال به مؤسسات قرآنی ـ مردمی تأکید و پیشنهاد شد تا کارگروه پنج نفره‌ای برای این موضوع مشخص شود تا مصادیق این موضوع را استخراج و در جلسه آینده کمیسیون ارائه کند. جلسه‌ آینده‌ای که با گذشت پنج ماه هنوز از راه نرسیده است. 

کمیسیون آموزش عالی قرآن

کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور دیگر کمیسیون ذیل شورای توسعه فرهنگ قرآنی بوده و مسئولیت آن را وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از طریق مرکز توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآن و علوم انسانی کشور بر عهده دارد.  

آخرین جلسه این کمیسیون در روزهای پایانی سال گذشته برگزار شد. در آن جلسه که سی و دومین جلسه کمیسیون بود به این موضوع که توسعه رشته‌های علوم انسانی بر مبنای نیازهای جامعه از ضرورت‌های برنامه‌ریزی آموزش عالی است، تاکید شد. 

از جمله اعضای این کمیسیون علاوه بر مدیران وزارت علوم، باید به مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه (برادران و خواهران)، نهادهای قرآنی وابسته به دفتر مقام معظم رهبری، دفتر تبلیغات اسلامی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، جهاددانشگاهی، دانشگاه آزاد اسلامی، سازمان اوقاف و امور خیریه، سازمان صدا و سیما، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، بسیج دانشجویی، بسیج اساتید و تشکل‌های قرآنی دانشجویی اشاره کرد.

هدف از مأموریت این کمیسیون، انسجام بخشیدن به فعالیت‌های قرآنی در سطح پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور و اجرایی شدن اهداف، سیاست‌ها و راهبردهای منشور توسعه فرهنگ قرآنی و سند راهبردی توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی بوده است. 

از جمله مصوبات این کمیسیون می‌توان به تدوین شاخص‌های خبرگان قرآنی، تصویب تشکیل مرکز تحقیقات سیاستگذاری قرآنی به منظور پشتیبانی محتوایی برنامه‌های مصوب و تصویب سند راهبردی توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی اشاره کرد. همچنین از جمله اقدامات مهمی که این کمیسیون (و البته سایر کمیسیون‌ها) از طریق تشکیل جلسات کمیسیون هرچه زودتر باید به سرانجام برسانند، بحث اجرایی‌سازی اسناد راهبردی است. 

ارتقای همکاری نظام‌مند حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها و آموزش و پرورش در فرایند برنامه‌ریزی آموزشی و تألیف کتب درسی به منظور تعمیق تعالیم دینی و تقویت ابعاد تربیتی در میان دانشجویان، طلاب و اساتید، بازبینی نظام پذیرش دانشجو در رشته‌های علوم قرآن و حديث، بازطراحی برنامه‌ها و منابع درسی رشته‌های قرآنی دانشگاهی و حوزوی (علوم و معارف قرآن و حدیث، امور قرآنی، رشته‌های قرآنی حوزه‌های علمیه و ...)، بازطراحی برنامه‌ها و منابع درسی دروس قرآنی رشته‌های علوم انسانی از جمله‌ مهم‌ترین وظایف کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی است. 

کمیسیونی که کارگروه بود

کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی در نظام سلامت، یکی دیگر از کمیسیون‌های زیرمجموعه شورای توسعه فرهنگ قرآنی است که مسئولیت آن بر عهده وزارت بهداشت گذاشته شده است. این کمیسیون ابتدا یک کارگروه ذیل کمیسیون آموزش عالی قرآنی بود، اما بعد از مدتی به دلیل اهمیت فعالیت‌های قرآنی در حوزه سلامت و پژوهش‌هایی که در این حوزه مورد انتظار بود، به کمیسیون ارتقا پیدا کرد. 

این ارتقا اما از همان ابتدا با تردید‌های زیادی همراه بود، برخی از این تردیدها به خاطر محدود بودن مخاطبان و دایره فعالیت این کمیسیون برخلاف دیگر کمیسیون‌ها و موضوعاتی از این دست بود. 

نارضایتی اعضای شورای توسعه فرهنگ قرآنی از این کمیسیون و تأخیرهای مکرر در برگزاری جلسات آن به جایی رسید که در صد و چهاردهمین جلسه مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی در ۱۹ اردیبهشت‌ماه سال گذشته طرح تنزل سطح این کمیسیون به کارگروه مطرح و پس از طرح مباحث مختلف مقرر شد مهلت سه‌ماهه‌ای به مسئولان کمیسیون داده شد تا وضعیت آن را سامان دهند و پس از آن در مورد تثبیت جایگاه یا تنزل آن تصمیم‌گیری کنند. موضوعی که بعد از گذشت مهلت سه ماهه هیچ اطلاع‌رسانی‌ای در مورد آن صورت نگرفت و در حال حاضر مشخص نیست که آیا باید این کمیسیون را همچنان کمیسیون خطاب کرد یا به کارگروه تنزل یافته است؟ 

کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی در نظام سلامت را باید یکی از کم‌کارترین کمیسیون‌های ذیل شورای توسعه به شمار آورد، بر اساس اطلاعات دریافتی خبرنگار ایکنا از آخرین جلسه این کمیسیون حدود سه سال می‌گذرد. با چنین وضعیتی به نظر می‌رسد این کمیسیون به پایان راه فعالیت‌ خود بیش از هر زمان دیگری نزدیک شده است. 

شورای توسعه فرهنگ قرآنی علاوه بر چهار کمیسیون مورد اشاره، طی ماه‌های اخیر دو کمیسیون دیگر را به مجموع کمیسیون‌های ذیل خود اضافه کرده است. یکی از این موارد، ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم بود که در پنجاه و ششمین جلسه شورای توسعه فرهنگ قرآنی و به پیشنهاد رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه به کمیسیون ارتقا یافت. 

وضعیت 2 کمیسیون جدید‌التأسیس

بر اساس این مصوبه ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم به جایگاه همتراز کمیسیون‌های تخصصی شورای ارتقا یافته و مسئولیت رئیس و دبیر آن مطابق مسئولیت‌های رؤسا و دبیران کمیسیون‌ها تعیین شد. 

ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن یکی از فعال‌ترین کمیسیون‌های ذیل شورای توسعه است که جلسات صحن اصلی و کارگروه‌های مختلف آن تا اوایل امسال به طور مرتب برگزار می‌شد، اما از فروردین‌ماه امسال دیگر جلسه‌ای در سطح اصلی ستاد برگزار نشده است. همچنین از مهم‌ترین مصوبات این ستاد تا کنون راه‌اندازی آزمون‌های حفظ عمومی قرآن و نیز تعیین تکلیف حفظ موضوعی قرآن بوده است. 

با وجود برگزاری جلسات تقریباً منظم این ستاد اما نقدی که به آن وارد است، ملموس نبودن آثار و نتایج مصوبات ستاد است، بسیاری از کارشناسان عرصه حفظ قرآن اعتقاد دارند، هیچ جهشی در زمینه حفظ قرآن که نتیجه برنامه‌ریزی‌های ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن باشد، شاهد نبوده‌ایم.

ستاد عالی هماهنگی مسابقات قرآنی کشور نیز از آن دست مجامع تصمیم‌ساز است که مسئولیت آن را همچون ستاد حفظ سازمان اوقاف و امور خیریه بر عهده دارد؛ این ستاد اگرچه به لحاظ موقعیت یکی از کارگروه‌های ذیل کمیسیون تبلیغ و ترویج است، اما با توجه به قدمتی که دارد از یک استقلال تقریبی برخوردار بوده و سیاستگذار اصلی حوزه مسابقات به شمار می‌رود.  

اگرچه این کارگروه از حیث اعضای حقیقی و حقوقی کم از کمیسیون‌های ذیل شورای توسعه ندارد و عنوان ستاد نیز بر آن اطلاق شده است نه کارگروه، اما همچنان باید آن را در مقام یک کارگروه به شمار آورد. با توجه به اطلاق عنوان ستاد و سیاستگذار اصلی بودن در حوزه مسابقات قرآن، خالی از لطف نخواهد بود که اشاره‌ای هم به سابقه جلسات آن داشته باشیم.

آخرین جلسه ستاد عالی هماهنگی مسابقات قرآن کشور آبان ماه سال گذشته برگزار شد. در آن جلسه رأی‌گیری برای انتخاب اعضای حقیقی و حقوقی برگزار شد و حاشیه‌هایی نیز به همراه داشت. با وجود اینکه جلسات اصلی ستاد در هشت ماه اخیر تنها یک بار برگزار شده است اما جلسات شورای معین و کمیته‌های مختلف آن در هشت ماه اخیر برگزار شده و تصمیماتی نیز اتخاذ شده است.

کمیسیون توسعه فعالیت‌های بین‌المللی قرآن کریم آخرین کمیسیون ذیل شورای توسعه فرهنگ قرآنی است که مسئولیت آن بر عهده معاونت ارتباطات بین‌الملل دفتر مقام معظم رهبری گذاشته شده است و درصدد آنیم تا گزارشی از مجموع مصوبات آن دریافت شود.

آنچه در پایان این گزارش با آن اشاره کرد این نکته است که از ابتدای تشکیل کمیسیون‌ها و شورای توسعه، مقرر شد اسناد راهبردی حوزه‌های تخصصی امور قرآنی طراحی شود. این وظیفه بر عهده کمیسیون‌ها قرار گرفت. بعد از تعلل و فرصت‌سوزی پنج‌ساله کمیسیون‌ها، در نهایت این دبیرخانه شورای توسعه بود که این کار را انجام داد، اما با این وجود بعد از گذشت چندین سال از تصویب اسناد، هنوز کمیسیون‌ها در گام‌های اولیه اجرای اقدامات ملی اسناد مانده‌اند. موضوعی که به نظر می‌رسد، مسئولان کمیسیون‌ها باید آن را اولویت اصلی فعالیت‌های خود قرار دهند و همین امر است که برگزاری جلسات کمیسیون‌ها را مهم‌تر از هر موضوع دیگری می‌نمایاند. 

در پایان، از دریافت گزارش عملکرد جدید شورا و کمیسیون‌ها استقبال می‌کنیم.

گزارش از تیمور کاکایی