Quranın ən qədim kamil təfsiri
Müsəlmanların üçüncü nəsli arasında ən mühüm təfsir Müqatil ibn Süleymanın təfsiridir. Müqatil ibn Süleyman bu əsərin müəllifidir və “müfəssirlərin böyüyü” kimi vəsf olunur. O, Mərvdə yaşamış Bəlx əsilli bir alim idi. Bu əsər Quranın bizə gəlib çatan ən qədim kamil təfsiridir. Tarix boyu bu əsər həmişə tədqiqatçıların marağına səbəb olub və indi onun çoxlu nüsxələri var.
Müqatil ibn Süleyman kim idi?
Əbul-Həsən Müqatil ibn Süleyman ibn Bəşir Əzdi hicri 2-ci əsrin (miladi 8-ci) məşhur müfəssir və hədis alimlərindən biridir.
O, təqribən 80-90-cı qəməri illərində (miladi 700-710-cu illər) indiki Əfqanıstanda yerləşən qədim Xorasan şəhərlərindən biri olan Bəlx şəhərində anadan olmuşdur. Bir müddət sonra o, Bəlxdən Mərvə (indiki Türkmənistan) köçürüldü. Bir müddət orada yaşayıb və orada ailə qurub. Mərv qədim Xorasanın məşhur şəhərlərindən biri idi. Onun Əhməd İbn Hənbəl və Süfyan Turi kimi çoxlu alimləri var idi. Peyğəmbərin (s) dörd səhabəsinin məzarları da bu şəhərdə yerləşir.
Bundan sonra Müqatil İraqa getdi və o dövrdə alimlərin və müxtəlif ziyalıların gediş-gəliş yeri olan Bəsrəni seçdi. Sonra isə Bağdadda yaşamağa üstünlük verdi. Orada çoxşaxəli və geniş elminə görə daha çox şöhrət qazanmış, hədis və təfsir şeyxi kimi tanınmışdır.
Müqatil təfsirinin ən mühüm xüsusiyyətlərinə ümumi baxış
Mərv şəhərinin dini sahəsi yerli məhdudiyyətlərdən qurtulmaq üçün daha geniş imkanlara malik idi. Bu xüsusiyyət Xorasanda beynəlxalq təfsir yaratmaq üçün əlverişli şərait yaratdı. Necə ki, Müqatil ibn Süleymanın təfsirinin müqəddiməsi də müəllifin müxtəlif yerlilərin irsinə diqqət yetirdiyini göstərir. O, hədis və rəvayətdən başqa, həm də teoloji düşüncə və əqidələrdə nəzəri müzakirələr aparan bir şəxs idi.
Bu xüsusiyyətlər bütün ayələrin təfsirinə şamil olmaqla yanaşı, “Müqatil”in təfsirini onun təlifindən dərhal sonra, müəllifin sağlığında məşhur etmişdir. Onun nüsxələri müxtəlif ölkələrin hədis alimlərinin böyüklərinin əlinə çatmışdır.
Onun quruluşunun çərçivəsi
Bu təfsir Quranın bütün ayələrini davamlı şəkildə və izaha ehtiyac duyduğu yerdə şərh etmişdir. Ayələr əqli və nəqli baxımdan təfsir edilmişdir. Ayələr həm qısa və yığcam ifadələrlə, eyni zamanda bəlağətli, daha çox Quranı Quranla təfsir etmək metoduna əsasən təfsir edilmişdir.
Əsərin digər xüsusiyyətlərindən biri də zahiri mənası təzadlı görünən ayələr arasında ahəng və vəhdət yaratmaqdır.
Müəllif digər alimlərin fikirlərini sitat gətirərkən və tənqid edərkən qısa danışıb, mübahisəli məsələlərə girməyib. Bu təfsirin digər bir üstünlüyü ondan ibarətdir ki, o, kiçik həcmdə çox zəngin məzmun təqdim edib.
Bu təfsirin əhəmiyyəti o qədər böyükdür ki, bu əsərin yazılmasından on iki əsrdən çox vaxt keçməsinə baxmayaraq, bu təfsir hələ də oxuyucularda onun bu gün üçün yazılmış olduğu hissini yaradır. Bununla belə, ixtisaslaşmış mövzuların təqdimatı ilə əlaqədar olaraq, daha çox mütəxəssislər tərəfindən istifadə olunur. Ümumi auditoriya üçün az istifadə olunur.
4070025
