لزوم بهره‌گیری از مبانی قرآنی برای مقابله با تهاجم شناختی غرب

به گزارش ایکنا، نشست «آینده‌پژوهی تأثیر دیپلماسی قرآنی در توسعه روابط فرهنگی بین‌المللی» شامگاه ۱۹ فروردین‌ماه در بخش بین‌الملل سی‌امین نمایشگاه بین‌المللی قرآن برگزار شد.

مهدی رضازاده جودی، دبیر علمی این نشست بود و تعدادی از اساتید دانشگاه و دو هنرمند هنر اسلامی از کشور بوسنی هم به سخنرانی پرداختند.

حجت‌الاسلام محمدعلی رضایی اصفهانی؛ استاد تمام جامعة المصطفی(ص) العالمیه، مسئول انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علمیه قم و رئیس مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث المصطفی(ص) طی نطقی در ابتدای این نشست به موضوع روش‌شناسی تفسیر حضرت امام خامنه‌ای و معرفی «کنگره بین‌المللی اندیشه‌های قرآنی آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای(مدظله العالی)» پرداخت.

وی در این خصوص گفت: امام خامنه‌ای در سال 1318 متولد شدند و از شاگردان تفسیری علامه طباطبایی(ره) و تحت تأثیر تفسیر المیزان و همچنین اندیشه‌های قرآنی سید قطب در مصر و تفسیر فی ظلال القرآن قرار گرفتند و حتی یک جلد از این تفسیر را ترجمه کردند.

رضایی با بیان اینکه سابقه مبادرت امام خامنه‌ای به تفسیر قرآن به 54 سال پیش یعنی قبل از انقلاب اسلامی ایران بازمی‌گردد، گفت: آیت الله خامنه‌ای در آن زمان شروع به تفسیر قرآن کردند که تفسیر سوره برائت، یوسف، حمد، بقره، مجادله، حشر، ممتحنه، جمعه و تغابن از جمله آنها بوده است.

وی با بیان اینکه آیت الله خامنه‌ای تفسیر موضوعی قرآن هم دارند، گفت: کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن نمونه آثار رهبر معظم انقلاب اسلامی است.

رضایی افزود: کنگره بین‌المللی اندیشه‌های قرآنی نیز کتابی را ارائه کرده است که در آن به 500 موضوع از تفاسیر آیت الله خامنه‌ای پرداخته شده که برای نگارش پایان‌نامه‌ها قابل استفاده و بسیار مفید و ارزنده است و از سایت کنگره قابل دانلود است.

وی افزود: این کتاب 800 صفحه‌ای با عنوان منبع شناخت حاوی مقالات، سایت‌ها و نرم افزارها درباره اندیشه‌های قرآنی حضرت آقا(دام ظله) است و در اختیار محققان قرار داده شده است.

رضایی با بیان اینکه حضرت آقا در مباحث قرآنی به موضوع قرائت قرآن اهتمام خاص دارند، گفت: ایشان هر سال پای قرائت قرآن قاریان بسیاری می‌نشینند و به قاریان و حافظان قرآن اهمیت می‌دهند، همان طور که خواستار رسیدن تعداد حافظان قرآن از 2 میلیون نفر به 10 میلیون نفر هستند.

مسئول انجمن قرآن‌پژوهی قم گفت: حضرت آقا درباره تدبر و تفسیر قرآن مطلب و نظریه قرآنی دارند. مهم‌ترین ویژگی تفسیری ایشان روش تفسیری است که روش تفسیر جامع است، یعنی تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر عقلی، تفسیر علمی و تفسیر اشاره باطنی است.

وی افزود: در گرایش تفسیری حضرت آقا و رویکرد تفسیری ایشان گرایش تفسیر تربیتی و اخلاقی در کنار تفسیر اجتماعی است. تفسیر سوره جمعه ایشان، نکات اخلاقی و تربیتی بی‌شماری دارد و به نماز جمعه به نگاه اجتماعی و سیاسی نگاه کردند و همین طور مبحث حج که حج را تکلیف فردی نمی‌دانند، بلکه کاری سیاسی، تربیتی، اجتماعی و اخلاقی می‌دانند.

رضایی گفت: ایشان همچنین قائل به این هستند که قرآن کریم کتاب وحدت مسلمانان است. قرآن کتاب سیاسی و انقلاب‌ساز است. قرآن کتاب استقامت و مبارزه با استکبار با ظالمان است. قرآن کتاب تحول‌آفرین است. قرآن کتاب فردی نیست و آموزه‌های آن اجتماعی  سیاسی است.

علوم انسانی قرآن‌بنیان شکل گیرد

این استاد دانشگاه تصریح کرد: نظریه مشهور حضرت آقا این است که معتقدند که علوم انسانی مثل تربیت، سیاست و روانشناسی باید بر اساس قرآن بازسازی شود یعنی علوم انسانی فعلی عموماً ترجمه غرب است و غربی‌ها در 300 سال اخیر بر اساس سکولاریسم و اومانیسم علوم انسانی را شکل دادند، در حالی که هدایت قرآنی مشمول همه مردم می‌شود و می‌تواند همه ابعاد سیاسی اجتماعی و تربیتی را شامل شود و می‌تواند مبانی و احکام علوم را تغییر دهد و علوم انسانی جدید بر اساس قرآن بازسازی شود و علوم انسانی قرآن‌بنیان شکل گیرد که نظریه ارتقای علوم انسانی بر اساس قرآن نامیده می‌شود.

وی در خصوص کنگره اندیشه‌های قرآنی امام خامنه‌ای هم هدف از راه‌اندازی آن را شناخت اندیشه‌ها و کشف نوآوری‌ها و بررسی شخصیت قرآنی ایشان خواند و گفت: شاید عمده نگاه‌ها به آیت الله خامنه‌ای در جایگاه رهبر معظم انقلاب ایران یک نگاه سیاسی است، اما ایشان قبل از اینکه رئیس جمهور و رهبر باشند یک شخصیت علمی دارند و شخصیت علمی ایشان تحت تأثیر شخصیت سیاسی ایشان قرار گرفته و ناشناخته مانده است.

رضایی گفت: این کنگره به دنبال این است که شخصیت علمی و قرآنی حضرت آقا را به دنیا معرفی کند. این کنگره در راستای ترویج مباحث قرآنی نیز است و 14 کارگروه دارد که بر اساس محورهای کنگره شکل گرفته که شامل کارگروه تفسیر، روش‌شناسی تفسیر، قرآن و علوم، ترجمه و حفظ و انس با قرآن، قرآن و اهل بیت(ع)، زن و خانواده، فعالیت‌های قرآنی، قرآن و هنر و رسانه و کارگروه بین‌الملل از جمله آنهاست که علاقه‌مندان می‌توانند در این حوزه‌ها مقاله ارائه دهند. وی همچنین گفت که ده‌ها مجله علمی پژوهشی برای چاپ مقالات کنگره از حالا برای چاپ این مقالات اعلام آمادگی کردند.

مهدی احمدیان، عضو هیئت علمی دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی و رئیس مرکز آینده‌پژوهی این دانشگاه نیز طی نطقی تأکید کرد: موضوع آینده‌پژوهی دیپلماسی قرآنی موضوع بدیعی است که کم‌تر در حوزه پژوهش به آن پرداخته شده است.

وی بر لزوم توجه به رهنمودهای کم‌تر مورد توجه قرآنی به منظور بهره بردن از کتاب خدا گفت: ما اصولا باید انس مفهومی با قرآن کریم را بالاتر ببریم.

احمدیان گفت: ما وقتی از دیپلماسی قرآنی صحبت می‌کنیم در اصل علم و فهم و نیز هنری است که با آن بتوان بر قشرهای مختلف جوامع تأثیر گذاشت و استفاده از دیپلماسی قرآنی در سیاست خارجی در واقع شگردهایی است که به‌طور مسالمت‌آمیز تأثیرگذار باشد و بتواند در دیپلماسی فرهنگی و اقتصادی و غیره هم نمود پیدا کند.

این استاد دانشگاه تأکید کرد: اثرگذاری کنونی بر جوامع انسانی سلطه‌جویانه و استعمارگرایانه است و برماست که با بهره‌گیری از ظرفیت ملت‌ها موجب تأثیرگذاری قرآن بر این جوامع شویم.

وی با بیان اینکه در قرآن کریم کتاب خدا مایه شفا و رحمت خوانده شده است، گفت: جنبه هدایتگری قرآن مایه اثرگذاری آن است. بنابراین وجه اثرگذاری قرآن وجه هدایتگری آن است. خداوند آن را هدی للناس و هدی للعالمین خوانده است و بهره وافی از قرآن کریم و دیپلماسی قرآنی در قدرت اثرگذاری آن است به نحوی که در اذهان و عقول ماندگار شود.

احمدیان تأکید کرد: از اصطلاح دیپلماسی قرآنی به دو نحو می‌توان بهره برد، یکی دیپلماسی به واسطه قرآن کریم و دیگری دیپلماسی مبتنی بر آموزه‌های قرآن کریم است.

وی افزود: انقلاب اسلامی امام خمینی(ره) به طور شگفت‌انگیزی دیپلماسی مبتنی بر آموزه‌های قرآن کریم را پیاده کرد و امام خمینی برای ارتباط با مردم و سیاسیون از این نوع دیپلماسی بهره برد، یعنی بهره‌گیری از قرآن کریم برای سامان دادن به ارتباطات بوده است.

این استاد دانشگاه گفت: نمونه نوع اول که دیپلماسی به واسطه قرآن کریم است برپایی نمایشگاه‌ها و مسابقات و ارائه هنرهای قرآنی و اسلامی و قرائت قرآن با صوت خوش و ... است.

احمدیان گفت: اما در دیپلماسی قرآنی نوع اول که آن هم یک دیپلماسی فرهنگی است ما نظام معنایی اندیشه مخاطب را تحت تأثیر قرار می‌دهیم یعنی با مصنوعات فرهنگی و رفتارها و هنر بر ذهن و قلب مخاطب تأثیر می‌گذاریم. بنابراین اثرگذاری در این نوع هم ماندگار و عمیق است، اما بهره‌گیری از معارف قرآنی اثرگذارتر است.

لزوم ایجاد مجامع بین‌المللی برای مبادله اندیشه‌های قرآنی

وی با بیان اینکه دیپلماسی قرآنی باید مبتنی بر مفاهیم قرآنی باشد، گفت: باید علاوه بر اینکه مسابقات قرآنی برگزار می‌شود مجامعی برای مبادله اطلاعات و اندیشه‌ها و تدبر در قرآن وجود داشته باشد، یعنی مجامعی برای مفاهمه وجود داشته باشد به نحوی که برای مثال مفسران قرآن کریم در جایی جمع شوند تا درباره مسائل روز و برداشت‌ها از قرآن کریم گفت‌وگو کنند، چرا که فقدان چنین مجامعی در نهایت به ایجاد تفرقه توسط سطوح پایین و طرف‌های غیرعلمی می‌شود.

لزوم آمادگی برای مقابله با جنگ رسانه‌ای شناختی غرب

این استاد دانشگاه با بیان اینکه آینده‌پژوهی تصویرسازی از آینده احتمالی است، گفت: ما در سال گذشته صحنه‌های سختی را سپری کردیم و صحنه‌های سختی را هم پیش رو خواهیم داشت، چرا که در ایران با جنگ رسانه‌ای شناختی ناشی از پیشرفت فناوری جهان روبرو هستیم.

احمدیان با بیان اینکه ایران یکی از چهار دشمن اصلی آمریکاست، گفت: از همین رو ما آماج حملات شناختی قرار گرفته‌ایم و قدرت‌های غربی تا توانسته‌اند در عرضه جنگ شناختی سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه امروز ناتو در عرضه جنگ شناختی به دنبال رونمایی از جبهه‌ها و ابزارهای جدید است، گفت: آنها از فناوری‌های مجازی سلاح‌سازی کرده‌اند و اینجاست که دیپلماسی قرآنی و کارهای جدی و اسلامی برای دوره میان‌مدت پنج تا 10 سال اخیر به منظور مقابله با آن ضروری است.

وی بر لزوم بازشناسی قرآن کریم تأکید کرد و گفت: چرا باید اگر مردم به قرائت قرآن عبدالباسط گوش می‌دهند، فقط به یاد مجالس عزا بیفتند؟ باید صورت درست و شایسته از قرآن کریم را به همه دنیا نشان دهیم آن هم با نگاه عمیقی که به قرآن کریم داشته باشیم.

 عین‌الله خادمی، استاد تمام و مدیر گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه شهید رجایی هم با بیان اینکه در قضیه آینده‌پژوهی می‌بایست از آینده‌نگری که حالتی منفعلانه دارد به آینده‌نگاری که حالت فعالانه دارد و مطلوب‌تر است، برسیم گفت: در دیپلماسی قرآنی می‌بایست در ارتباط با دولت با دیگر کشورها قرآنی عمل شود و با بهره‌گیری از قرآن کریم ارتباطات را از نگاه قرآن ساماندهی کرد.

وی با تأکید بر لزوم استفاده از تعالیم و سنن پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) در تعامل با دیگر کشورها گفت: امروز قدرت نرم جمهوری اسلامی در دیپلماسی عمومی و تعامل با دیگر کشورها باید قدرت قرآنی باشد.

وحدت فاکتور اصلی قدرت قرآنی

این استاد دانشگاه وحدت را از فاکتورهای اصلی قدرت قرآنی عنوان کرد و گفت: البته وحدت لایه‌های مختلفی دارد و در قرآن کریم بر وحدت میان ادیان مختلف و مذاهب مختلف و ارتباط با سایر ملل تاکید شده و همین می‌بایست مبنای دیپلماسی قرار گیرد.

خادمی با اشاره به لزوم اتخاذ دیپلماسی فرهنگی، رسانه‌ای و دینی در سیاست خارجی گفت: در این ارتباط دیپلماسی فرهنگی از ابعاد دیپلماسی عمومی است که می‌تواند مبتنی بر مبانی و اصول قرآنی باشد.

این استاد دانشگاه همچنین گفت که در دیپلماسی قرآنی نیز باید با رویکردی پیش رفت که وحدت آفرین و موجب تعامل فرهنگی و نه موجب اختلاف و تفرقه شود.

با زبان قرآن مأنوس‌تر شویم

میثم علی‌پور، معاون پژوهش مرکز مطالعات راهبردی و آموزش وزارت کشور نیز در بخش پایانی این نشست گفت: اگر دیپلماسی را انتقال اندیشه، فرهنگ و هنر ببینیم دو حالت کلی در نسبت میان قرآن با دیپلماسی وجود دارد، حالت اول قرآن به عنوان زبان استفاده می‌شود به نحوی که مکالمه قرآنی اندیشه و رفتار را می‌سازد.

وی با آیه 64 سوره آل عمران اشاره کرد و گفت: خداوند متعال می فرماید: «قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ»(بگو، اى اهل کتاب، به سوى سخنى که میان ما و شما یکسان است روى آورید و آن اینکه: جز خدا را نپرستیم و براى او هیچ شریکى نیاوریم و هیچ‌کس از ما دیگرى را به جاى خدا فرمان روایان خود برنگیرد و اگر روى گرداندند، [شما مسلمانان] بگویید: گواهى دهید به اینکه ما فرمانبرداریم.)
این استاد دانشگاه تأکید کرد: شاعران ما در زبان فارسی از زبان قرآن استفاده کردند و حافظ می‌گوید من همان دم که وضو ساختم از چشمۀ عشق / چار تکبیر زدم یکسره بر هر چه که هست و در حوزه‌های مختلف زبان قرآن ورود کرده است، و البته که زبان قرآن می‌بایست بر دیپلماسی نیز حاکم باشد.
علیپور با بیان اینکه نسبت دیگر دیپلماسی با قرآن حالت غیر زبانی خوانده می‌شود، گفت: در این حالت، قرآن به عنوان متن حاوی اندیشه‌های متعالی در نظر گرفته می‌شود یا اینکه قرآن به عنوان یک پدیده تاریخی در نظر گرفته می‌شود و یا قرآن ظرفی توصیف می‌شود که خیر و هنرها و ارزش‌های زیادی را در خود جای داده است مانند خطاطی و قرائت قرآن و ...

این استاد دانشگاه ادامه داد: در تمدن نوین اسلام رویکرد ما می بایست زبانی باشد در این صورت است که فرهنگ و تمدن اسلامی ساخته می‌شود، همان طور که تمدن اسلامی زمانی شکل گرفت که دار السلام سرزمین خاصی نبود بلکه خود قرآن بود.

علیپور با بیان اینکه قرآن باید محور سازماندهی روابط اجتماعی باشد، گفت: اگر بخواهیم دیپلماسی قرآنی را پیاده کنیم باید تعداد حافظان قرآن در کشور را افزایش دهیم همان فرمایش حضرت آیت الله خامنه‌ای که تأکید کردند حافظان قرآن را به 10 میلیون نفر برسانیم بنابراین می‌بایست 20 میلیون مأنوس با قرآن داشته باشیم.
وی تأکید کرد: طبق رهنمودهای مقام معظم رهبری باب قرآن باید به روی عامه مردم گشوده شود و جامعه را به سمت منطق قرآن سوق دهیم تا آن زمان دیپلمات هم قرآنی فکر کند.
این استاد دانشگاه با تأکید بر لزوم تربیت قرآنی فرزندان برای تبدیل آنها در آینده به شخصیت‌های مأنوس با قرآن از جمله تبدیل آنها به یک دیپلمات قرآنی گفت: قرآن باید محور و اساسی زندگی مردم قرار گیرد و مردم با کتاب خدا ارتباط نزدیک داشته باشند.

ارتباط مستقیم با قرآن کریم 

وی افزود: شاید کسی در فقه و فلسفه سرآمد باشد، اما اگر با کتاب خدا مأنوس نباشد و قرآن کریم را لمس نکرده باشد هیچ فایده‌ای ندارد پس باید منطق عمومی جامعه را به سمت منطق قرآنی برد.
علیپور به نامه آیت الله خامنه‌ای در سال 1393 به جوانان اروپا اشاره کرد و گفت که ایشان در آن نامه خطاب به جوانان غربی می‌گویند که آیا تاکنون خود قرآن را خوانده‌اند و به آن مراجعه مستقیم داشته‌اند این موضوع نشان می‌دهد که برای جوانان ما در داخل ایران هم انس با قرآن و خواندن قرآن ضروری‌تر است.
استاد دانشگاه همچنین با اشاره به اینکه هر جمله صحیفه امام(ره) را می‌توان با یکی از آیات قرآن تطبیق داد، تأکید کرد: در هر حال ساختن آینده در گرو تربیت قرآنی است و خلق مفهوم دیپلماسی موجب حرکت دیپلمات‌های ما به سمت قرآن نخواهد شد بلکه دیپلماسی قرآنی باید تعینی و نه تعیینی باشد.

تجربه نمایشگاهی هنرمندان بوسنیایی